ضایعات پوستی به صورت آکنه و جوش جزء بیماری‌های پوستی نسبتاً شایعی هستند که اکثر مردم حتی به صورت محدود یا خفیف آنها را در طول زندگی تجربه می‌کنند. امروزه بسیاری از پزشکان طب نوین به بهانه تسریع در درمان آکنه «روآکوتان» و برخی پزشکان طب سنتی حجامت یا زالودرمانی را به عنوان قدم اول درمان این مشکل تجویز می‌کنند. در این پست قصد داریم این مبحث را به طور مفصل مورد بررسی قرار دهیم.
طب سنتی در مورد جوش و آکنه چه دیدگاهی دارد؟
آکنه یا جوش یک ضایعه پوستی است که همه مردم به نوعی در دوران‌هایی از زندگی خود به آن مبتلا می‌شوند. البته نوع و شدت و ضعف آن با توجه به بستر زمینه‌ای افراد و شرایط محیطی، متفاوت است. معمولاً افراد با شروع سن بلوغ و تغییرات هورمونی و خلطی داخل بدن، این حالت را تجربه می‌کنند.
در واقع پوست عضوی دفعی است که در حالت عادی مواد زاید بدن را به شکل تعریق پوست، دفع می‌کند. حال اگر غلظت مواد دفعی به واسطه برهم خوردن تعادل بدن، افزایش یابد، مواد زائد بین گوشت و پوست حبس شده و به شکل جوش بروز می‌نماید.
توجه توجه: ایجاد 2 تا 3 تا جوش کوچک، برای دفع مواد زائد، طبیعی است و به عنوان بیماری تلقی نمی‌شود.
حالا چرا برخی افراد بیشتر و بدتر به این حالت دچار می‌شوند؟
در جواب این سوال باید گفت این افراد ترکیبات بدنی و بستر مناسب را برای رشد این حالت دارند و این در واقع ناشی از جمع زمینه‌های جسمی و شرایط محیطی (به تعبیر صحیح‌تر سبک زندگی) است.
هوا، غذا و مسائل روحی روانی امروزه بسیار متفاوت با زندگی پیشینیان است؛ پس بروز آکنه بیشتر و بدتر شده است.|
مکانیزم اصلی بروز جوش در پزشکی ایرانی، وجود خلط مسموم و مزاحم درون بدن است که طبیعت مدبّره بدن آن را به ظاهر پوست می‌ریزد تا اندام‌های اصلی درونی بدن سالم بمانند.
چرا دچار جوش صورت یا بدن می‌شویم؟
به وجود آمدن جوش و آکنه و حرکت مواد زائد به سمت پوست ممکن است به دلیل موراد زیر باشد:
- عوامل تغذیه‌ای و سبک زندگی ناسالم
- مشکلات گوارشی (سوء هضم) و مشکلات کبدی
- تحریک پوست به واسطه مواد شوینده شیمیایی
- استرس و اضطراب
- عفونت و التهاب
- چرب بودن بیش از حد پوست
- اختلالات هورمونی به‌خصوص در خانم‌ها
غلبه هر یک از اخلاط و تجمع هر 4 خلط صفرا، دم، سودا و بلغم در بدن نیز می‌تواند ایجاد جوش نماید پس این که گفته می‌شود خوردن گرمیجات سبب بروز جوش می‌شود همیشه در همه افراد صدق نمیکند.
علت برهم خوردن تعادل اخلاط بدن
- پرخوری
- تخلیط طعام (برهم خوری و با هم خوری)
- اثر آب و هوا
- اثر خواب
- اثر حالات روحی
- اثر نحوه دفع مواد زائد بدن
- اثر ورزش
- اثر مواد آرایشی
انواع جوش و آکنه بر اساس نوع غلبه اخلاط
طبق گفته بالا جوش‌ها در تمام مزاج‌ها و در اثر غلبه خلط‌ها رخ می‌دهد، پس ما چهار نوع جوش دموی، بلغمی، سوداوی و صفراوی داریم.
جوش دموی
افزایش خلط دم سبب ایجاد جوش‌های درشت چرکی، سر قرمز و خونریزی‌دهنده می‌شود که اصولاً جای عمیقی را بر صورت به جای می‌گذارد که با مصرف بیش از حد غذاهایی همچون آبگوشت و کله‌پاچه بروز می‌کند.
جوش صفراوی
افزایش خلط صفرا در افراد داری مزاج گرم و خشک شایع بوده و این مسئله سبب ایجاد جوش‌های ریز پراکنده در صورت و گاهی سرزرد، بین دو کتف و بالای گردن می‌شود. در صورتی که این خلط در بدن بیش از حد باشد، سبب بروز کهیر نیز خواهد شد.
جوش سوداوی
افزایش خلط سودا نیز در مزاج‌های سرد و خشک و با مصرف فست‌فود و غذاهای مانده و کنسروجات ایجاد می‌شوند که اصولاً سرسیاه و زیرپوستی هستند.
جوش بلغمی
جوش‌هایی که به دلیل افزایش خلط بلغم در بدن بروز می‌یابد اصولاً زیرپوستی بوده و سرسفید هستند.
نکات مهم
- افزایش خلط صفرا و دم در افراد دارای مزاج گرم بروز می‌یابد و افراد دارای مزاج سرد بیشتر افزایش خلط سودا و بلغم در آنها زیاد است.
- به دنبال ماندن مواد زائد در بدن به تدریج ممکن است جوش‌ها تغییر ماهیت داده و رنگ آنها عوض شود.
آیا ابتلا به انواع جوش و آکنه در خانم‌ها شایع‌تر است یا در آقایان؟
برخلاف باور عمومی که گمان می‌کنند خانم‌ها بیشتر از آقایان جوش می‌زنند، از نظر علمی و به‌دلیل تفاوت هورمونی بین خانم‌ها و آقایان، شدیدترین شکل‌های جوش در آقایان مشاهده می‌شود و جوش‌های مردانه معمولا عمیق، دردناک، چرکی و منتشر هستند.
البته ناگفته نماند با اینکه خانم‌ها با شدت ملایم‌تری جوش می‌زنند، سیر بروز آکنه و درمان آن در خانم‌ها طولانی‌تر است. علاوه بر این، بروز جوش‌های جدید با افزایش سن در خانم‌ها بیشتر از آقایان اتفاق می‌افتد و ممکن است بسیاری از خانم‌ها حتی بعد از ۳۰ یا ۴۰ سالگی بیشتر از مردان در همین رده سنی با جوش‌های مختلف مواجه شوند.
طب سنتی برای پیشگیری و بهبود جوش‌های بدن چه رویکردی دارد؟
برای اصلاح جوش این ضایعه پوستی، در طب سنتی دو رویکرد وجود دارد:
1) به تعادل رساندن اخلاط داخل بدن و به عبارتی اصلاح مزاج با:
- اصلاح خوردن و آشامیدن
- اصلاح زمان و مدت خواب
- ورزش سبک و منظم و پرهیز از بی‌تحرکی
- حال روحی مناسب و نداشتن استرس و اضطراب
- عدم رفت و آمد یا رفت و آمد محدود در هوای آلوده، هوای خیلی سرد یا خیلی گرم
- نداشتن یبوست و اجابت مزاج مناسب
2) درمان‌های موضعی
هر عقل سلیمی می‌پذیرد که شیوه اوّل، درمان اصولی و اساسی است و راهکار دوم فقط موقتی و کمک‌کننده به درمان است. بنابراین ما می‌آییم و بدن را از داخل به تعادل می‌رسانیم.
در این میان وضعیت کبد و رحم (در بانوان) بسیار مهم است. هرگونه سوء مزاج در کبد یا رحم (مثل اختلالات هورمونی یا نامنظّمی عادت ماهیانه) باعث بروز اختلال می‌شود.
گام اول؛ غذاخوردنتو اصلاح کن
غذاهایی که می‌توانند خلط‌های مزاحم در بدن تولید کنند یا باعث پیری و تیرگی پوست شوند باید محدود یا درصورت داشتن جوش شدید تا حد امکان حذف شوند از جمله:
- غذاهای کارخانه‌ای: مواد غذایی کنسرو شده، فست فودها، انواع سس‌ها، نوشابه و دلستر
- غذاهای مولد خون غلیظ: لازانیا و ماکارونی، خیار و گوجه، ماهی، ماست
- مواد غذایی شور و ادویه‌جات تند
- مواد غذایی خیلی ترش، ترشیجات
- غذاهایی با مزاج خیلی سرد یا خیلی گرم
- غذاهای با هضم سنگین و غلیظ مثل کله پاچه، حلیم و…
- شکلات، قهوه، نسکافه، کاکائو
- غذاهای مولد سودای غیرطبیعی یا زیاد: گوشت گاو، غذای مانده، قارچ، عدس، بادنجان، کلم خام.
هرچه غذاها منشأ طبیعی داشته باشند و مطابق با مزاج و به اعتدال میل شوند، بدن را سالم‌تر نگاه خواهند داشت. از جمله:
- انواع آش‌های مناسب مزاج با سبزیهای تازه و روغن زیتون
- سوپ‌های گندم و جو
- روغن زیتون و کنجد
- میوه و سبزی تازه و مخصوص فصل
- نان سبوسدار مثل سنگک و جو
- برنج پخته شده با سبزی‌ها مانند شوید و مصلحات و استفاده از پودر سبوس کنار آن
- جوانه غلّات و حبوبات مثل گندم و جو
- مصرف انجیر، بادام (چربی کمتری نسیبت به سایر آجیلها دارد) کشمش یا مویز
- شربت‌هایی مثل سکنجبین، سرکه شیره، عرقیات گیاهی مناسب طبع و….
نکاتی پیرامون مُصلحات غذایی
هر انسانی با توجه به طبع خویش، سن، فصل، میزان فعالیت و موقعیت جغرافیایی محل زیست خود، نیاز غذایی ویژه‌ای دارد و مصرف غذاهای یکسان برای همه توصیه نمی‌شود.
مثلاً اگر یک فرد دارای طبع سرد و تر در مصرف لبنیات به ویژه ماست افراط کند؛ به مرور دچار بیماری‌های سرد و مرطوب مثل اضافه وزن، کم‌خونی، نفخ، درد مفاصل، پرخوابی و کندی حافظه خواهد شد.
لذا حکما برای تعدیل و اصلاح غذاها برای هر غذا به طور اختصاصی، مُصلحی تعریف کرده‌اند. درواقع مُصلح، آن مادّه‌ای است که مزاج غذا را تعدیل می‌کند و مضرات احتمالی غذا را گرفته و فوایدش را در بدن بیشتر می‌کند.
برخی از پرمصرف‌ترین غذاها و مُصلحات آنها:
- نان گندم: رازیانه، سیاهدانه، کنجد
- برنج: زیره، زعفران
- ماست: شیره، عسل، سیاهدانه، آویشن، زنیان
- شیر: گلاب، هل، عسل
- پنیر: گردو، زیتون، سیاهدانه
- دوغ: کاکوتی
- چای سیاه: لیمو، شیر (چندقطره)
- کره حیوانی: عسل
- کره: عسل، انواع مربا
- گوشت گوسفند: سماق
- ماهی: گردو، فلفل سیاه، خرما
- آش جو: زیره، آبغوره
- انواع آش: فلفل سیاه، آویشن، زنیان، سیاهدانه
- عدسی: گلپر، آویشن
- تخم مرغ: دارچین، پیاز، فلفل سیاه، شوید، نمک
باهم خوری ممنوع
باید دانست که مصرف بعضی از مواد غذایی باهم ممنوع است و در درازمدت، ایجاد بیماری می‌کند:
- ماست و لبنیات با گوشت‌ها به ویژه طیور و ماهی
- انواع گوشت‌ها همزمان (مثلاً گوشت مرغ با گوشت گوسفند)
- شیر و میوه‌ها (مثل شیرموز)؛ البته شیر با خرما ناسازگار نبوده؛ بلکه غذایی مطلوب است.
- ماست و تخم مرغ
- ماست و ترشی
- برنج و سرکه
- اکثر میوه‌ها روی غذا یا خوردن زیاد چند میوه با هم
- مایعات سرد روی غذا یا بین غذا
گام دوم: خوب و به اندازه بخواب
یکی از علل ایجاد لک و جوش‌های صورت خواب نامناسب است، برای داشتن پوستی سالم باید خواب خوب داشت.
رابطه لک و جوش‌های پوستی و خواب رابطه بسیار تنگاتنگی است زیرا خواب، بهترین زمان برای فرآیند، هضم غذا است و بخش عمده مواد زاید و خام که در اندام‌های مختلف انباشته شده در این زمان هضم یا دفع می‌شود. در واقع یک خواب مناسب، امکان دفع مواد زائد بدن و داشتن یک زندگی سالم را نوید می‌دهد.
پس:
چنانچه خواب فردی کمتر یا بیشتر از حد مورد نیاز یا فرد در طول روز باشد، اسباب ضعف هضم و انباشتگی مواد زائد بدن را فراهم کرده و این مواد زائد زمینه بروز جوش و لک‌های پوستی را فراهم می‌کند.
لازم به ذکر است از دیدگاه طب ایرانی خواب روز برخلاف خواب شب از عوامل بدی رنگ پوست و ایجاد بیماری‌های پوستی به علت عدم هضم غذاها در هنگام روز محسوب می‌شود.
گام سوم: ورزش فراموشت نشه
- ورزش منظم سبب بهبود خون‌رسانی و اکسیژن‌دهی به سلول‌های پوست می‌شود.
- تعریق در هنگام ورزش سبب رفع سموم از طریق منافذ پوستی و همچنین مواد اضافه و سلول‌های مرده به سطح پوست شده و از تجمع این سموم و مواد اضافه در داخل پوست و استعداد به آکنه می‌کاهد.
- ورزش منظم سبب می‌گردد توانایی کبد و کلیه در رفع سموم بدن افزایش یابد و سطح بروز آکنه کاهش یابد.
- یوگا به خصوص یوگا صورت و پیاده روی از ورزش‌های مناسب تلقی می‌شوند.
البته لازم به ذکر است که:
- اگر مدتی باشد که ورزش نکرده‌اید یا تازه ورزش را می‌خواهید شروع کنید، در آغاز جوش مشاهده می‌کنید اما به مرور برطرف می‌شود.
- قبل از ورزش آرایشتان را پاک کنید، مخصوصاً اگر حاوی سلیکون باشد که منافذ پوست را مسدود می‌کند و جوش تشدید می‌شود.
- بعد از ورزش سریع لباس‌های خود را عوض کنید و دوش بگیرید. صورتتان را با آب ولرم بشویید.
گام چهارم: استرس و اضطراب نداشته باش
مدام جلوی آینه ایستادن و حرص خوردن روند درمان را مختل می‌کند. استرس تان را مهار کنید تا پوست بهتری داشته باشید.
گام پنجم:از آب و هوای آلوده یا هوای خیلی سرد یا خیلی گرم دوری کن
هوای آلوده به سرب علاوه بر تیرگی پوست و تشدید آکنه و جوش، باعث افسردگی، خواب آشفته، خسنگی و گرفتگی ساق پا می‌شود.
عواملی مانند سرکا، گرما و باد شدید هم در بروز مشکلات پوستی بی‌تأثیر نیست.
حتی اگرشما دریک آشپزخانه گرم کار می‌کنید، بخار غذاها و بخارهای چربی که از داغ کردن روغن و… ایجاد می‌شود با جوش‌های شما تماس پیدا می‌کند و باعث تشدید آن می‌شود.
گام ششم: مراقب باش دچار یبوست نشی
یبوست ممکن است لزوماً به شکل‌گیری آکنه منجر نشود. اما اگر این افتاق رخ داد، به معنای آن است که کبد با حجم بالا و بیش از اندازه سموم و مواد زائد مواجه شده است. رابطه‌ای نزدیک بین فعالیت کبد و ظهور آکنه وجود دارد.
برای درمان آکنه ناشی از یبوست، شما باید ابتدا با تنظیم فعالیت روده و اجابت مزاج منظم‌تر به وضعیت گوارشی خود رسیدگی کنید.
زمانی که وضعیت اجابت مزاج شرایط عادی به خود بگیرد، کبد با بار سموم کمتری مواجه است و زمان کافی برای توقف ترشح چربی اضافی پوست را دارا خواهد بود، که این شرایط احتمال بروز آکنه را کاهش می‌دهد.
داروها و درمان‌های موضعی
داروهای آکنه ابتدا خلط مسموم موردنظر را در بدن آماده دفع می‌کنند و سپس از طریق مدفوع، ادرار، تعریق و… خارج می‌کنند. پس در اوّلین مرحله باید یبوست فرد از بین برود.
به منظور راحت خارج شدن فضولات از پوست، شست و شو با آب ولرم برای بازکردن منافذ پوستی از اهمیت بالایی برخوردار است.
برخی درمان‌های موضعی که می‌توان از آنها به عنوان کمکی و تقویتی استفاده کرد به شرح زیر است:
- مالش پیاز پخته شده روی پوست؛
- مالش ترکیب گلاب و دم‌کرده رازیانه و آب جعفری روی پوست؛
- ماسک جو، ماسک پودر باقلا، ماسک پودر ماش و ماسک کتیرا به همراه ماست کم‌چرب و کمی آب لیمو (کار لایه‌برداری را انجام می‌دهد).
- ماسک عسل + جوانه گندم (برای کومدون‌ها و لک صورت مفید است).
- استفاده از ماسک آلوئه ورا نه تنها جوش‌های شما را از بین خواهد برد، بلکه به‌طور کلی از پوست شما مراقبت کرده و آن را تغذیه می‌کند.
- از جمله بهترین بهبود‌دهنده جوش و جای جوش استفاده از انواع سفیداب‌ها مانند قلع، روی، نقره و پودر کف دریا به همراه گلاب است.
اگر جوش زدید این نکات را حتماً رعایت کنید:
- جوش و آکنه را دستکاری نکنید، کندن جوش با ناخن و دستکاری آن باعث از بین رفتن لایه طبیعی محافظ جوش می‌شود و این امر باعث تسهیل ورود آلودگی و میکروب‌ها به محل جوش شده و به بدتر شدن آن می‌انجامد.
- جهت بهبود جای جوش، از روغن بنفشه و مالیدن مداوم عسل بهره ببرید (فراموش نکنید روغن‌ها در معرض هوا کمی اکسید شده و ممکن است پوست را تیره کنند، شب از روغن استفاده نموده و بعد یک ساعت یا صبح بشویید).
- حداقل هفته‌ای یک مرتبه رو بالشی خود را بشویید.
- سعی کنید صورت خود را زیاد لمس نکنید. هر قدر هم که احساس می‌کنید دستان شما تمیز و بدون باکتری است.
- استفاده مداوم و روزانه از لوازم آرایش می‌تواند باعث شود تا منافذ پوست شما بسته شده و جوش بزنید.
- همچنین استفاده از کرم‌ها و پنکیک‌های نامرغوب بی‌کیفیت نیز از جمله عواملی هستند که باعث بروز جوش و آکنه می‌شوند.
و اما حرف مهم پایانی…
- برای درمان جوش و آکنه، ابتدا باید علت را ریشه‌یابی کرد پس جهت درمان کامل به پزشک متخصص مراجعه و به جست‌وجوی اینترنتی به عنوان راهکاری برای درمان اکتفا نکنید.
- افرادی که مشکلات گوارشی، کبدی و اختلال در عادت ماهانه دارند، باید ابتدا وضعیت داخلی آنها بررسی و این مشکلاتشان برطرف شود و سپس به سراغ درمان‌های پوستی بروند. گاهی با درمان این مشکلات، بیماری‌های پوستی از جمله جوش و آکنه نیز درمان می‌شود.
- پس انداختن زالو و حجامت قدم اول درمان جوش نیست و اگر ندانسته این کار انجام گیرد، عوارض بیشتری را در بر خواهد داشت.
منبع: (گردآوری شده توسط تیم محتوایی طبایع (با سپاس از آقای دکتر سید مهدی میرغضنفری)
