آکنه سرد و آکنه گرم و درمان آن در طب سنتی ایران

آکنه یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی و شایع‌ترین علت مراجعه بیماران به پزشکان پوست و مو است. این مشکل نوعی بیماری مزمن و التهابی پوستی است که باعث ایجاد لکه و جوش هایی به خصوص در صورت، شانه ها، پشت، گردن، سینه و بالای بازوها می‌شود.

آکنه شایع‌ترین بیماری پوستی است که اکثر افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. اگرچه این امر در درجه اول بر نوجوانانی که تحت تأثیر تغییرات هورمونی قرار دارند، تأثیر می‌گذارد، اما بسیاری از افراد در بزرگسالی نیز همچنان دچار آکنه می‌شوند. این بیماری بیشتر در دختران از سنین 14 تا 17 سال و در پسران 16 تا 19 سال دیده می‌شود. ممکن است خفیف (گهگاهی جوش زدن)، متوسط ( التهابی) یا شدید (برآمدگی سفت و کیست) باشد. جای زخم ممکن است برای همیشه بر روی پوست باقی بماند. همچنین درمان بستگی به شدت بیماری دارد.

تشخیص این بیماری، یک تشخیص کلینیکی است؛ یعنی پزشک با معاینه بیمار شاکی از عارضه پوستی و با مشاهده نوع ضایعات، ضمن تشخیص بیماری، شدت آن را نیز تشخیص می‌دهد تا پروتکل درمانی لازم را برنامه‌ریزی کند. تشخیص بیماری آکنه برای پزشکان و به‌خصوص پزشکان متخصص پوست راحت است. اگر یک پزشک صورت بیمار را معاینه می‌کند، بیشتر از هر چیز قصد ارزیابی شدت بیماری را دارد تا بخواهد بیماری را تشخیص دهد.

اقسام آکنه برپایۀ مکتب طب سنتی و ضروری ترین پرهیزهای غذایی در آنها

طب رایج از مدتها پیش به تاثیر عوامل وراثتی و هورمونی، و همچنین عوامل عاطفی و هیجانی در ایجاد آکنه پی برده است، اما پژوهش‌های جدید طی دهه اخیر ارتباط این بماری با برخی غذاها را نیز کشف کرده است، مثلاً مطالعات نشان داده که مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی ممکن است موجب تشدید آن شود. همچنین کربوهیدرات‌هایی که اندکی گلایسمیک بالا دارند (مانند سیب زمینی، شربت‌های بسیار شیرین، عسل و نان سفید) در تشدید آن موثر شناخته شده‌اند.

برپایه مکتب طب سنتی، می‌توان آکنه‌ها را با توجه به ویژگی‌های ظاهری و علایمشان به دو دسته کلّی تقسیم کرد، گرچه این بیماری فرم‌های دیگری نیز دارد که تشخیص آنها را باید به طبیب متخصص طب سنتی سپرد.

1: آکنه گرم

این دسته از آکنه‌ها التهاب دارند، بطور واضح سرخ رنگ هستند و ممکن است گاه ترشحات آبکی زرد رنگی از آنها تراوش کند. این آکنه‌ها در حالت عادی یا با تحریکی اندک، احساس سوزش و گزش ایجاد می‌کنند و اگر فرد مبتلا با نوک انگشت، آنها را لمس کند حسی مانند مالیدن سوزن یا خار روی پوست حس خواهد کرد. اگر این آکنه‌ها فشرده و دستکاری نشوند معمولاً جوشگاه بزرگی بجا نمی‌گذارند و نقطه‌ای هستند، ولی ممکن است جوشگاهشان عمق بیشتری نسبت به آکنه‌های نوع اول داشته باشد.

نوع گرم این بیماری ناشی از انباشتگی پوست از مواد فاسد با طبیعت گرم هستند. بسیاری از مبتلایان آکنه‌های گرم و خشک، وزن بالاتر از نرمال دارند و از نفخ و حس سنگینی معده و سوءهاضمه و ریفلاکس نیز رنج می‌برند که این‌ نشانه‌ها عموما از سردی و تری مفرط معده ناشی می‌شود.

بنابراین نشانه‌های دو سوء مزاج ضد هم در پوست، و معده و بدن این افراد وجود دارد که درمان هریک با درمان دیگری متضاد بنظر می‌رسد و بسیاری بیماران هم گرفتار درمان‌های نابجا و نامناسب و سطحی می‌شوند. درمان آکنه گرم و خشک در بدن سرد و تر، پیچیدگی‌ها و ظرافت‌هایی دارد که طبیب آگاه و حاذق از آن با خبر است.

2: آکنه سرد

این دسته شامل آکنه‌هایی است که التهاب ناچیزی دارند، رنگشان سفید یا سفید مایل به خاکستری است و حاشیه یا قرمزی ندارند یا فقط مختصری قرمز هستند. این آکنه‌ها برآمده هستند ولی حتی اگر حجیم باشند نوک‌ تیز و قله‌ای نمی‌شوند بلکه در مشاهده با ذره‌بین، شکلی تپه‌مانند و کم‌ارتفاع دارند.

چنین آکنه‌هایی اگر دچار تحریک و آزردگی نشوند عموماً بدون سوزش و گزش و خارش هستند ولی هنگام لمس و فشار ممکن است درد مختصری داشته باشند. سطح جوشگاه این آکنه‌ها نسبت به نوع دوم بزرگتر و تکمه‌ای است و احتمال بیشتری دارد که به رنگ کدر درآید، ولی معمولاً بدون دستکاری گود و فرورفته نمی‌شود. این دسته از بیماری را ناشی از انباشتگی فضولات با طبیعت سرد می‌دانیم.

اکنون به پرهیزهای غذایی در آکنه گرم و آکنه سرد می‌پردازیم:

پرهیزهای غذایی در آکنه گرم

• شیرینی‌های زننده و غلیظ و چسبنده برای آکنه‌های گرم نامناسب شمرده می‌شوند. خرما، باقلوا، سوهان، گز، زولبیا، بامیه و بیشتر شیرینی‌های بازاری از این جمله‌اند. مصرف عسل به‌ تنهایی برای این نوع آکنه مناسب نیست ولی می‌توان آن را بصورت سکنجبین عسلی مایل به ترشی (تهیه‌ شده از سرکۀ طبیعی انگور یا سیب) برای کاهش علایم آکنه گرم بکار برد.
• برخی مغزیات و خشکبار در آکنه‌های گرم منع مصرف دارند بخصوص گردو، پسته، بادام زمینی، بادام هندی، و انجیر خشک. آجیل‌های شور و بوداده برای این نوع آکنه زیان‌ آورتر هستند.
• مصرف ادویه و چاشنی‌های تند و تیز، قرمزی و خارش و گزش این نوع آکنه را افزایش می‌دهد، بنابراین مصرف خردل، فلفل، زنجبیل و چاشنی‌های تند در این نوع آکنه مجاز نیست.
• سبز‌یهایی مانند تره و پیازچه تند و سیر و پیاز تند هم برای این گونه آکنه‌ها زیان‌آور هستند.

شاید قدری عجیب به نظر برسد که بسیاری از بیماران من که با آکنه گرم مراجعه می‌کنند به این خوراک‌ها تمایل دارند و می‌گویند که از خوردن شیرینی‌جات و تندی‌ها بسیار لذت می‌برند و البته اغلب در مصرف آنها زیاده‌روی می‌کنند. بسیاری از آنها هم درباره سیر یا عسل یا زنجبیل چیزهایی در آشفته‌ بازار سایت‌ها و هیاهوی کانال‌های افراد ناآگاه می‌خوانند و عموماً به پیامدهای ناخوشایندی گرفتار می‌شوند و بعضی هم مثلاً تصور می‌کنند که اثرات آنتی‌اکسیدان یا ضدباکتری این خوراکی‌ها برایشان سودمند خواهد بود.

اما واقعیت بالینی این است که نه میل و لذت افراد از بعضی خوراکی‌ها دلیل سودمند بودنشان برای یک بیماری‌ است و نه برخی اثرات ضدباکتری سیر و پیاز و … در محیط‌های آزمایشگاهی، دلیل بر آن است که می‌توان آن را بطور عمومی و بدون ملاحظات دیگر، در اختلالی مانند آکنه یا بیماری‌های باکتریال دیگر تجویز کرد.

بیماران زیادی را می‌بینیم که بخاطر همین آموزه‌های نادرست و سست، مدت‌های زیاد با عوارض طولانی دست به گریبان هستند.

پرهیزهای غذایی در آکنه سرد

• توصیه به آب نوشیدن زیاد بدون تشنگی واقعی، خرافه‌ ای شبه‌ علمی است که بسیاری از مردم تصور می‌کنند برای بهبود این بیماری نیز سودمند است. پرنوشی بدون تشنگی، نه تنها برای کاهش آکنه‌های سرد مفید نیست بلکه نهایتاً موجب تشدید سفتی و افزایش حجم آکنه می‌شود و درمان را سخت می‌کند.
• مصرف شیر سرد بخصوص در صبح ناشتا می‌تواند این نوع را تشدید کند. کسانی که علاوه بر آکنۀ سرد دچار نفخ و سوء هاضمه هستند باید این توصیه را جدی‌تر بگیرند.
• مصرف ماست بخصوص همراه با غذا باید ترک شود. مصرف ماست همراه با غذای چرب یا غذاهای خمیری مثل ماکارونی یا کته نتایج ناخوشایندتری دارد.
• ماست و خیار در همۀ این موارد نامناسب‌ تر از ماست تنها است و البته خوردن آن در زمستان بدتر است.
• مصرف غذاهای خمیری و چسبنده موجب می‌شود که طول ابتلا به آکنه‌ های سرد بیشتر شود و درمان دشوارتر گردد.
• غذاهایی مانند هلیم، آش‌های پررشته، پیتزا، لازانیا، ماکارونی، نان خمیر و نان باگت از این جمله‌اند.
• موز نارس یا کم‌رسیده هم نباید زیاد مصرف شود.
• نوشیدن سرکه و آبغوره توصیه نمی شود بخصوص اگر بصورت خالص و با شکم خالی مصرف شود، ولی سکنجبین عسلی که ترشی آن زننده نباشد می تواند در کنار درمان دارویی مناسب مفید باشد.

نکته آخر اینکه:

پرهیزهای غذایی توصیه شده، می تواند در کاهش شدت این بیماری بسیار موثر باشد، ولی برای درمان جامع بر مبنای طب سنتی، باید وضعیت سینوسها، رحم، روده، معده، کبد و مجاری صفراوی، … و مسائل هیجانی و عاطفی بیمار بطور خاص ارزیابی شود و درمان مناسب برای هریک از اختلالات زمینه ای ارائه گردد.

آلبالوی رسیده (شیرین مایل به ترش) را می‌توان بجای یک وعده یا میان‌وعده غذا برای کاهش میزان غلظت خون، و کاهش التهاب در بیماری‌هایی همچون آکنه‌ و پسوریازیس مصرف کرد. در پرخونی، بیماری‌های دموی، آکنه‌ التهابی، اگزما، پسوریازیس و آفت دهان، شیرینی زیان‌آور است. کم‌زیان‌ترین شیرینی در این شرایط، شیرینی برنجی با دانه‌های خرفه است.

به قلم دکتر مجید انوشیروانی، دکترای تخصصی طب سنتی