قولنج یا کولیک در نوزادان از نگاه طب سنتی ایران

قولنج یا کولیک در نوزادان معمولاٌ باعث می‌شود کودک گریه مداوم و غیر قابل توضیح داشته باشد. والدین نوزادان مبتلا به کولیک، با وجود تغذیه مناسب و سلامت عمومی فرزندشان، شاهد گریه های مداوم او هستند. این کودکان معمولا چند ساعت در روز و حداقل ۳ بار در هفته گریه بی دلیل دارند. بنابراین ما در این پست قصد داریم به شناخت کاملی از کولیک رسیده و سپس با توجه به آن به ارائه راهکار از دیدگاه طب سنتی بپردازیم.

کولیک چیست؟

• کولیک را به عنوان گریه های بیش از حد نوزادان، برای حداقل سه ساعت در روز و حداقل سه روز در هفته، حداقل برای سه هفته در نوزاد سالمی که به خوبی از او مراقبت می‌شود، تعریف می‌کنند.
• معمولاً در سه ماهه اول زندگی و معمولاً بعد از ظهرها رخ می‌دهد.
• حدود نیمی از نوزادان از این مشکل رنج می‌برند، اما هنوز دلیل قطعی برای آن وجود ندارد.
• بسیاری از علائم کولیک به ناراحتی شکمی مربوط می‌شوند.

علل کولیک نوزادان از دیدگاه طب مدرن و طب سنتی

طب مدرن

علت دقیق کولیک هنوز ناشناخته است. اما از دلایلی که پزشکان طب مدرن به آن مشکوک هستند می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• رفلاکس و مشکلات گوارشی
• آلرژی به پروتئین شیر
• عدم تحمل لاکتوز و هضم نادرست شیر
• به دام افتادن گاز در داخل حفره شکمی (ایجاد گاز در دستگاه گوارش) که موجب ناراحتی و درد شکم می‌شود.

طب سنتی

دکتر حسین رضایی‌زاده دستیار ارشد دکترای تخصصی طب سنتی دانشگاه تهران معتقد است:

• کولیک در کودکان معمولاٌ ناشی از نفخ گوارش است که در روده کودکان ایجاد می‌شود.
• در صورتی‌که کودک شیر خوار باشد و مادر دارای طبیعت سرد باشد به کودک القا و منتقل می‌شود و کودک دچار نفخ و دردهای ناشی از کولیک می‌شود.
• بنابراین وی، شیر مادر را عامل اصلی ابتلا به کولیک در نوزادان دانسته و معتقد است در صورتی که کودک به صورت وراثتی سرد مزاج و دارای مشکلات گوارشی و معده نباشد عامل اصلی در ابتلا شیر مادر خواهد بود.

پس با جمع بندی یافته های بالا می‌توان گفت که مهم ترین و نزدیک ترین دلیل برای کولیک در نوزادان، مشکلات گوارشی و هضم شیر است.

علائم ابتلاء به کولیک چیست؟

اگرچه علائم آن از نوزادی تا نوزاد دیگر تغییر می‌کند. اما عمده علائم را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:

•  گریه زیاد نوزادان با حالتی که انگار که درد دارند.
• شروع ناگهانی و توقف ناگهانی گریه.
• گریه با حالتی که اندام ها خصوصا مشت ها و نواحی شکم سفت هستند.
• نوزاد مبتلا نمی‌تواند فقط با آرامش دادن آرام بگیرد.

در موارد شدید، نوزادان نشانه های زیر را بروز می‌دهند:

• استفراغ مکرر
• تغییر در مدفوع
• درجه حرارت ناپایدار بدن
• ناتوانی در افزایش وزن
• خستگی

آیا انواع مختلفی از کولیک وجود دارد؟

محققان معتقدند که چهار نوع مختلف کولیک وجود دارد. هر کدام دارای نشانه های خاص و علل خاص خود هستند.

کولیک گوارشی

پس از تولد سیستم گوارش نوزاد به طور کامل توسعه پیدا نکرده است. این تکامل سیستم گوارشی ممکن است سبب درد شکم او شود.

علائم

• نوزاد ناراحت به نظر می رسد. حدود یک ساعت پس از تغذیه، و به خصوص در شب زیاد گریه می‌کند.
• گاهی اوقات او زانوی خود را به سمت سینه خود می کشد.
• هنگامی که نوزاد گریه می‌کند، گاهی اوقات تن صدایش متفاوت می‌شود.
• ناحیه شکمی نوزاد سفت شده است.
• وقتی او را بر روی شکم قرار دهیم آرام تر خواهد شد.

کولیک فیزیکی

در طول چند هفته اول زندگی، برخی قسمت های عضلانی، اسکلتی و یا مفصلی نوزاد ممکن است کامل تکامل نیافته باشد. این ناراحتی های عضلانی، اسکلتی یا مفصلی (معمولا در گردن، پشت و یا لگن) سبب بروز نوع فیزیکی آن شود.

علائم

• به نظر می رسد نوزاد به طور مداوم ناراحت است. او اغلب گریه می کند، اما در شب بسیار بدتر است.
• نوزاد برای مدت کوتاهی آرام است و عمدتا زمانی است که خوابیده است. اما وقتی بیدار می شود، فورا فریاد می‌کشد.
• گاهی اوقات پس از غذا، ممکن است شروع به گریه کند.
• به محض اینکه او را روی شکم قرار دهید، فریاد می‌زند.

کولیک فکری

به نظر می رسد این نوع پس از ماه اول بیشتر اتفاق می افتد. این نوع کولیک ممکن است در نوزادانی با هوشی که محرک‌های محیطی زیادی دریافت می‌کنند، بیشتر رخ دهد.

علائم

• معمولا پس از یک ماه بروز می‌کند.
• گاهی اوقات وقتی که بیرون می‌روید، با اینکه خوشحال است، ناخود آگاه شروع به گریه می‌کند.
• به نظر نمی‌رسد نوزاد می‌خواهد برای مدت طولانی بخوابد. اما اغلب فقط حدود ۲۰ دقیقه می‌تواند بخوابد و پس از آن شروع به گریه می کند.

کولیک احساسی

گاهی اوقات گریه بی وقفه نوزاد به این دلیل است که در این دنیای جدید احساس ناامنی می‌کند. از شما اطمینان می خواهد که همه چیز خوب است.

علائم

• نوزاد بی وقفه گریه می‌کند معمولا در پایان روز و یا زمانی که به دلیل خسته بودن اطرافیان به او توجه زیادی نمی‌شود.
• با کوچکترین سر و صدا از خواب بیدار می‌شود.
• زمانی که به نوزاد توجه می‌شود خوشحال است ولی تا به او بی توجهی می‌شود دوباره گریه را از سر می‌گیرد.

معمولا کولیک چقدر طول می کشد؟

• در اغلب موارد، کولیک نوزادان از ۲ الی ۳ هفتگی شروع می‌شود و به تدریج در ۴ تا ۶ ماهگی نوزاد برطرف می‌شود.
• بنابراین معمولا کم پیش می آید که نوزادان بزرگتر از ۶ ماه قولنج کنند.

آیا کولیک برای نوزادان مضر است؟

• در بیشتر انواع کولیک ممکن است نوزاد شما درد داشته باشد، اما معمولا هیچ آسیبی به او نمی رسد.
• در واقع، کولیک برای شما بیشتر از نوزادتان استرس زا است.
• پس مهم است که بتوانید آرام باشید تا این دوره را پشت سر بگذارید.

راهکارهای ساده درمان کولیک گوارشی در نوزادان

اگر نوزاد شما کولیک گوارشی داشته باشد، ممکن است چند علت احتمالی وجود داشته باشد. از جمله عدم تعادل در سطوح اسید معده، رفلاکس، عدم تحمل شیر، به دام افتادن گاز در داخل حفره شکمی (نفخ)، آلرژی غذایی. برای حل هر کدام از علل احتمالی باید بتوانید ابتدا دلیل آن را شناسایی کنید.

1) به دنبال سرنخ ها باشید

• آیا نوزاد شما دارای اسهال، یبوست، زبان سفید یا بثورات پنبه ای شکل است؟
• در صورت وجود این علایم با پزشک خود مشورت کنید تا درمان مناسب را به شما پیشنهاد دهد. در غیر این صورت تدابیر زیر را به کار ببندید.

2) الگوی تغذیه ای

• اگر نوزاد شما دارای کولیک گوارشی است، هر ۳ تا ۴ ساعت یک الگوی تغذیه ای داشته باشید.
• روش مناسب به این صورت است که قبل از تغذیه نوزاد خود را آرام کنید، نه اینکه او را با تغذیه آرام کنید.
• در غیر این صورت نوزاد در حین تغذیه و گریه هوا را فرو برده و این موضوع می تواند سبب احتباس گاز در معده نوزاد شده و  علائم کولیک او را بدتر کند.

3) بررسی حالت و روش تغذیه نوزاد

• شیردهی با شیر مادر و یا شیشه شیر باید به گونه ای باشد که در هنگام شیردهی هوای اضافی وارد دستگاه گوارش نوزاد نشود.
• یعنی هنگام شيردهی مواظب باشيد فقط نوک سينه داخل دهان كودک نباشد، بلكه كل هاله سينه در دهان كودک قرار بگيرد، با اين كار هنگام شيرخوردن هوای كمتری وارد معده كودک می‌شود.
• البته باید به باز بودن سوراخ های بینی نوزاد حین شیر خوردن توجه داشت تا به راحتی نفس بکشد.

4) تخلیه هوای تجمیع یافته (آروغ) پس از شیردهی

• حتماً پس از شیردهی هوای تجمیع شده (آروغ) را خارج کنید.
• آروغ زدن کمک خواهد کرد گاز، منتشر شده و از احتباس آن در معده و دستگاه گوارش جلوگیری شود.

می‌توانید برای گرفتن آروغ نوزاد از گام های زیر استفاده کنید.

• پس از تغذیه، در حالت نشسته یا ایستاده کودک را روی شانه خود قرار دهید.
• از سر و گردن او به درستی پشتیبانی کنید.
• به آرامی روی کمر و پشت نوزاد ضربه بزنید. می توانید از ماساژ نیز استفاده کنید.
• این کار را بعد از هر بار تغذیه، برای جلوگیری از قولنج انجام دهید.

5) بررسی تغذیه مادر

• مادران شیرده باید رژیم غذایی سالم داشته و از محرک هایی مانند کافئین و شکلات استفاده نکنند.
•  مادر باید مصرف مواد نفاخ، سردی، لبنیات و میوه‌ با طبیعت سرد را به حداقل رساند.
• و در مقابل از عرق نعنا، دم کرده نعنا، آویشن، مواد غذایی با طبیعت گرم و ضدنفخ استفاده نماید تا از طریق مصرف شیر به کودک منتقل شود.
• مادر در مصرف گندم، برخی میوه های تابستانی و مواد نفاخ مانند حبوبات یا انواع کلم زیاده روی نکند.
• مادر از خوردن کلم، گل کلم، حبوبات، سیر، کافئین، تخم مرغ، تربچه، پياز و همين‌طور ادويه‌جات و سایر مواد تحریک کننده برای چند روز (حدود 2 هفته)  اجتناب کند، این کار برای رد یکی از علل کولیک نوزادان، یعنی آلرژی غذایی استفاده می‎شود(اگر گریه کودک پس از ورود دوباره یک غذا مجددا شروع شود، خواهید دانست که این غذا مسؤول ناراحتی کودک است.)
• مصرف آجیل، بادام زمینی، مركبات، شكلات، گوجه فرنگی، قهوه، غذاهای دريايی در مادر هم ممکن است برای نوزاد ایجاد حساسیت نماید.

6) خالی کردن یک سینه در یک زمان

• در صورت تغذیه با شیر مادر، ابتدا یک سینه خود را خالی کنید. قبل از اینکه با سینه دیگر به نوزاد شیر دهید.
• زیرا شیر اول سینه دیگر دارای پروتئین و قند زیاد است، اما کم چرب است، بنابراین گرسنگی را تسکین می‌دهد اما به کولیک می‌افزاید.

7) استفاده از شیر و شیشه شیر مناسب

• اگر از شیرخشک برای تغذیه نوزاد استفاده می‎کنید، با پزشک کودک درخصوص عوض کردن نوع شیرخشک نوزادِ خود مشورت نمائید. (معمولاً شیرخشک‌هایی که پایه آنها براساس پروتین گیاهی سویا می‌باشد، توصیه می‌گردد)
• اگر با شیشه شیر نوزاد را تغذیه می کنید، حتما از شیشه شیر استاندارد و با اندازه مناسب استفاده کنید و حدالامکان سعی کنید در هنگام درست کردن شیر هوای اضافه در آن وجود نداشته باشد.

8) استفاده از کمپرس گرما

استفاده از کمپرس آب گرم روی شکم نوزاد، به دلیل اثر تسکین دهندگی، فشار و ناراحتی ناشی از گاز درون معده را کم می‌کند. به روش زیر از کمپرس گرما استفاده کنید:

• یک حوله بسیار نرم را در آب گرم خیس کنید و آب اضافه آن را بگیرید.
• سپس حوله گرم را روی شکم نوزاد قرار دهید.
• حتی می توانید حوله را به آرامی با حرکت دایره ای وار روی شکم به مدت چند دقیقه ماساژ دهید.
• این درمان ساده را ۲ بار در روز برای کمک به حرکت گاز در دستگاه گوارش نوزاد انجام دهید.

توجه: هرگز از بطری آب گرم و یا کیسه آب گرم روی شکم نوزاد استفاده نکنید.

9) ماساژ دور ناف نوزاد با گیاه آنقوزه

آنقوزه یکی از روش های خانگی و سنتی بسیار موثر درمان قولنج نوزادان است. این گیاه ضد نفخ بوده و به عمل هضم و تسکین درد احتباس گاز کمک می کند. کافی است از آن به شیوه‌ی زیر استفاده کنید:

• کمی پودر آنقوزه را به ۱ قاشق غذا خوری آب اضافه کنید.
• کمی آن را حرارت داده و سپس اجازه دهید خنک شود.
• از این ماده به اطراف ناف نوزاد (مراقب باشید وارد نافش نشود) ماساژ دهید.
• این درمان را ۲ یا ۳ بار در روز تکرار کنید.

راهکارهای ساده درمان کولیک فیزیکی در نوزادان

اگر فکر می‌کنید نوزاد شما دارای کولیک فیزیکی است. انجام ماساژ های آرام کششی بر قسمت های مختلف بدن نوزاد می‌تواند مفید واقع شود.

1) حرکات آرام

حرکات آرام و ملایم می‌تواند در بهبود کولیک فیزیکی مفید واقع شود.

2) کشش بدن نوزاد

• نوزاد خود را به پشت بخوابانید.
• دست ها را به آرامی بسته و سپس باز کنید.
• این حرکات را برای پاهای او هم به آرامی انجام دهید.
• سپس نوزاد را روی پای خود به شکم قرار داده و پشت و ستون فقرات او را به آرامی ماساژ دهید.

3) ورزش زانو

ورزش ملایم برای هضم دستگاه گوارش کودک ضروری است. یکی از تمریناتی که می تواند در تسکین و درمان قولنج نوزادان نقش مهمی داشته باشد هل دادن زانو اوست. برای انجام این تمرین مراحل زیر را طی کنید:

• کودک را بر روی کمر دارز کنید.
• به آرامی زانوهای او را در دست بگیرید.
• کم کم و خیلی آهسته زانو را به داخل شکم خم کنید و کمی فشار دهید.
• کمی پاها را در این موقعیت نگه دارید سپس مجدد زانو را صاف کنید.
• ۴ تا ۶ بار این حرکت را تکرار کنید.
• هر روز این کار را چند بار انجام دهید.

توجه: هرگز زانوی نوزاد را با زور و اجبار باز و بسته نکنید. زمانی که او مقاومت می‌کند، رهایش کنید.

4) ماساژ نوزاد

ماساژ نوزادان و انجام حرکات موضعی بر روی شکم او، خصوصاً با استفاده از روغن سیاه دانه، روغن زیره و روغن زیتون یک راه عالی برای کمک به بهبود کولیک فیزیکی است.

• مقداری از روغن مربوطه را گرم کنید طوری که دست و بدن نوزاد را نسوزاند.
• سپس روغن گرم را روی دستتان بریزید.
• از آن به آرامی برای ماساژ شکم نوزاد در جهت عقربه های ساعت استفاده کنید.
• قفسه سینه، لگن، دست و پا کودک را نیز ماساژ دهید.
• این کار را چندین بار در روز انجام دهید.

راهکارهای ساده درمان کولیک فکری 

در نوزادان مبتلا به این نوع کولیک تنها آرامش دادن به نوزاد به هر طریقی می‌تواند مفید واقع شود.

1) آرامش دادن با صداها

• برخی از صداهایی که مشابه صداهایی هستند که در رحم مادر شنیده می‌شوند می‌توانند در آرام کردن نوزاد مفید واقع شوند.
• در این خصوص می توانید از اپلیکیشن هایی که بر روی موبایل نصب می‌شوند و صداهای خوشایند نوزاد را تولید می‌کنند استفاده کنید.

2) استفاده از پستانک و گهواره

• به کودک خود پستانک بدهید. البته شاید این یک حقه باشد، اما گاهی اوقات مکیدن می‌تواند به کودک آرامش دهد.
• تاب دادن کودک در گهواره نیز می تواند کمک کننده باشد.

راهکارهای ساده درمان کولیک احساسی

در این نوع کولیک هم آرامش دادن و افزایش اعتماد به نفس نوزاد بسیار موثر خواهد بود.

1) مثبت اندیش باشید

حالات نوزاد شما کاملا طبیعی است پس نگران نباشید. سعی کنید با آرامش دادن به خود این آرامش و اعتماد به نفس را به نوزاد هم منتقل کنید. مطمئن باشید به زودی این حالات نوزاد از بین خواهد رفت.

2) زمانی را به خود اختصاص دهید

• اگر کودک شما کولیک دارد سعی کنید به جای اینکه تمام وقت خود را با او بگذرانید به سایر اطرافیانتان هم اجازه دهید از نوزاد مراقبت کنند.
• در این صورت می توانید زمانی را به خود اختصاص داده و آرامش لازم را باز یابید. داشتن این آرامش برای انتقال آن به نوزاد بسیار مهم و ضروری است.

3) کودک خود را در آغوش گرفته و ببوسید

• کودک را در آغوش بگیرید و با او صحبت کنید. قدم بزنید، تاب دهید یا با سرعت راه بروید.
• مسلما بغل کردن شیرخواری که بطور مداوم گریه می کند کار آسانی نیست، اما با این کار هم گرما و حضورتان موجب آرامش در کودک می شود و هم ضربات ملایم ناشی از قدمهای سریع شما ممکن است به حرکت گاز در روده های کودک کمک کند.
• بوسیدن نوزاد و برقراری ارتباط لمسی با او در نوزادان مبتلا به کولیک بسیار کارساز است.
• در این صورت است که نوزاد حالتی شبیه احساسی که در رحم مادر داشته را پیدا می‌کند و این ارتباطات به او آرامش می‌دهد.

4) تغییر فضا

نوزادان ممكن است كه در محیط های جدید احساس ناامنی کنند و نسبت به محرک‌هايی مانند سرو صدا، نور و غيره واكنش شديد نشان دهند، بنابراین برای ایجاد امنیت و آرامش و پرت کردن حواس او:

• سعی کنید فضا را تغییر دهید. می توانید کودک را در کالسکه یا داخل «آغوشی» به گردش بیرون از خانه یا پارک ببرید. هوای تازه و حرکات ریتمیک ممکن است او را به خواب برد.
• در بعضی از بچه‌ها قرار گرفتن در جاهاي ساكت و آرام می‌تواند كمک كننده باشد.
• به حمام بروید. می‌توانید کودک را در وان مخصوصش بگذارید یا به همراه او خودتان هم در وان بزرگ بروید. گرمای حمام و صدای آب اثر خوبی روی کودک ناآرام خواهد داشت.

حرف آخر…

در روش درمانی در طب سنتی حتی الامکان برای نوزادان مبتلا به کولیک دارو خوراکی تجویز نمی‌شود و بیشتر سعی بر این است که با یک سری از راهکارها و تدابیر ساده به پیشگیری و درمان این بی قراری در کودکان، کمک نمود.

منبع: بهره گرفتن از بیانات دکتر سارا بخشایی و دکتر حسین رضایی زاده