پیشگیری و درمان پریود و قاعدگی در پزشکی جدید

خروج خون رحم از واژن زنان را پریود یا عادت ماهانه گویند. بانوان هر 28 روز یک بار پریود می‌شوند و اکثراً خانم‌ها 11 تا 13 قاعدگی را در یک سال تجربه می‌کنند. البته برخی بانوان سیکل 24 روزه دارند، حال آن که سیکل عده‌ای دیگر 35 روزه است. عادت ماهانه بخشی از دوران قاعدگی زنانه است.

گروهی از مشکلات و ناراحتی‌های تاثیرگذار بر دوران پریود و قاعدگی بانوان را اختلال‌های قاعدگی گویند. اختلال‌های قاعدگی شامل یک یا چند مورد از ناراحتی‌های زیر می‌شود:

• قاعدگی دردناک (دیسمنوره)
• پریود نامنظم یا تاخیر طولانی در پریود شدن
• خونریزی شدید قاعدگی

پریود و قاعدگی برخی بانوان نامنظم است، یعنی فاصله بین دو پریود و حجم خون خروجی بسیار متغیر است. این قاعدگی نامنظم دلایل احتمالی متعددی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به تغییر شیوه پیشگیری از آبستنی، عدم تعادل هورمونی، تغییرهای هورمونی پیش از یائسگی و ورزش‌های استقامتی اشاره کرد. از آنجایی که نامنظم بودن پریود در سنین یائسگی و بلوغ دور از انتظار نیست، درمان این موارد معمولاً ضرورت ندارد.

اختلال‌های پریود و قاعدگی

قاعدگی دردناک (دیسمنوره)

گرفتگی شدید و مکرر در طول عادت ماهانه را قاعدگی دردناک (دیسمنوره) گویند. در این حالت بانوان درد شدید را در قسمت پایین شکم حس می‌کنند که گاهی در ران‌ها و پایین کمر نیز پخش می‌شود.

خونریزی شدید قاعدگی (منوراژی)

بانوان معمولاً در طول سیکل قاعدگی به طور متوسط 30 میلی لیتر خون از دست می‌دهند. اکثر بانوان روزانه 3 تا 6 نوار بهداشتی استفاده می‌کنند. خونریزی شدید قاعدگی (یا در اصطلاح پزشکی منوراژی) به خونریزی شدید و غیرمعمول رحمی اطلاق می‌شود. دیگر گونه‌های خونریزی غیرطبیعی عبارت‌اند از:

• لکه بینی و خونریزی غیرطبیعی (متروراژی)
• منومتروراژی
• خونریزی ناشی از عملکرد نامناسب رحم (DUB) (لکه بینی در قاعدگی و خونریزی غیرطبیعی)
• خونریزی پس از نزدیکی و پس از یائسگی از دیگر گونه‌های خونریزی غیرطبیعی رحم به شمار می‌رود.

آمنوره (قطع قاعدگی)

آمنوره (قطع قاعدگی) زمانی رخ می‌دهد که عادت ماهانه متوقف شود.

الیگومنوره (قاعدگی سبک یا کم تکرار)

الیگومنوره عارضه‌ای است که سیکل‌های قاعدگی به موجب آن کمتر رخ می‌دهد یا فاصله بین دو پریود بیش از 35 روز می‌گردد. این ناراحتی در ابتدای دوران بلوغ بسیار شایع است و معمولاً بیانگر وجود مشکلی خاص نیست.

سندرم پیش از قاعدگی

سندرم پیش از قاعدگی (PMS) به مجموعه علائم جسمی، رفتاری و روانی‌ گفته می‌شود که در آخرین هفته مرحله لوتئال (دوره فعالیت جسم زرد در تخمدان و یک هفته پیش از قاعدگی) در اکثر سیکل‌ها بروز می‌یابد. خانم های مبتلا به مشکل سندروم پیش قاعدگی باید سبک زندگی خود را تغییر دهند و حتما با یک روانشناس مشورت کنند.

پریود نامنظم

پریود نامنظم غیرمعمول نیست و قریب به سی درصد از بانوان در سنین باروری با این مشکل روبه‌رو می‌شوند. هر گونه خونریزی غیرطبیعی در مقایسه با سیکل قاعدگی معمول، برای مثال افزایش یا کاهش فاصله زمانی بین دو عادت ماهانه، خونریزی بین دو پریود، خونریزی شدید قاعدگی (منوراژی) یا خونریزی بسیار کم قاعدگی را پریود نامنظم گویند. به علاوه بسیاری از بانوان این مشکل را به صورت پریود نشدن، استمرار عادت ماهانه یا دو بار در یک سیکل پریود شدن تجربه می‌کنند.نامنظم شدن هر از گاه پریود، به‌خصوص اگر پریود شما به تازگی آغاز شده باشد، متداول و معمول است. منظم شدن عادت ماهانه معمولاً چند سال زمان می‌برد.

عامل‌های متعدد گوناگونی، مانند عدم تعادل هورمون‌ها، عامل‌های ارثی یا ژنتیک، اختلال‌های مربوط به لخته شدن خون و بیماری‌های لگن، موجب بروز اختلال‌های قاعدگی‌ می‌شود.

دلایل دیسمنوره (قاعدگی دردناک)

بانوان مبتلا به دیسمنوره اولیه به دلیل عدم تعادل مواد شیمیایی در بدن از گرفتگی‌ها یا انقباض‌های غیرطبیعی رحم رنج می‌برند. دیسمنوره ثانویه در دیگر بیماری‌ها و عارضه‌ها، غالباً اندومتریوز، ریشه دارد. دیگر دلایل دیسمنوره ثانویه عبارت‌اند از:

• بیماری التهابی لگن (PID)
• فیبروئید رحمی
• بارداری غیرطبیعی (سقط جنین، اکتوپیک)
• عفونت، تومور یا پولیپ در حفره لگن

دلایل خونریزی شدید قاعدگی

خونریزی شدید قاعدگی دلایل احتمالی متعددی دارد که در زیر به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• عدم تعادل هورمونی (به ویژه هورمون‌های استروژن و پروژسترون) این مشکل در بانوان بالغی بسیار متداول است که نخستین عادت ماهانه خود را تجربه می‌کنند یا در سنین نزدیک به یائسگی قرار دارند.
• بیماری التهابی لگن
• فیبروئید رحمی
• بارداری غیرطبیعی (برای مثال سقط جنین، اکتوپیک)
• عفونت، تومور یا پولیپ در حفره لگن
• وسیله‌های جلوگیری از آبستنی خاص (مانند دستگاه‌های درون رحمی یا IUDs)
• اختلال‌های پلاکتی یا خونریزی دهنده
• بالا بودن میزان پروستاگلاندین‌ها (مواد شیمیایی تاثیرگذار در کنترل انقباض‌های عضلانی رحم)
• بالا بودن میزان اندوتلین‌ها (مواد شیمیایی تاثیرگذار بر اتساع عروق خونی بدن)
• بیماری‌های کلیوی، کبدی یا ناراحتی تیروئید

دلایل قطع پریود و قاعدگی(آمنوره) و الیگومنوره (قطع قاعدگی)

بارداری، شیردهی، پیشگیری از بارداری هورمونی و دوران پیش از یائسگی، دلایل و شرایط طبیعی نامنظم یا متوقف شدن عادت ماهانه هستند. اما قطع مداوم قاعدگی می‌تواند نشات گرفته از عامل‌های زیر باشد:

• تاخیر در بلوغ
• تغییرهای هورمونی و بلوغ
• کاهش وزن و اختلال‌های خوردن
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS).
• آندومتریوز
• افزایش سطح پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی)
• نارسایی زودرس تخمدان (POF)
• مشکلات ساختاری
• استرس
• تمرین ورزشی

ابتلا به بیماری‌هایی مانند ناراحتی تیروئید، صرع، اسپرو سلیاک، سندرم متابولیک و بیماری کوشینگ در قطع قاعدگی مؤثر است.

دلایل نامنظم بودن عادت ماهانه

قاعدگی نامنظم دو دلیل اصلی دارد:

• تغییر در شیوه پیشگیری از آبستنی
• عدم تعادل استروژن و یا پروژسترون، یعنی هورمون‌های تنظیم‌کننده سیکل قاعدگی

به مثال‌های زیر توجه کنید:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (سیستم تخمدان پلی کیستیک)، PCOS یا سندرم اشتاین ـ لونتال. کیست‌های متعدد (کیسه‌های کوچک پر از مایع) در تخمدان ایجاد می‌شود. چاقی، جوش یا آکنه، رشد موی زائد، نامنظم یا متوقف شدن پریود از علامت‌های اصلی این عارضه هستند. بانوان مبتلا به این سندرم با اختلال مزمن در عملکرد تخمدان و بالا بودن غیرطبیعی میزان آندروژن (هایپرآندروژنیسم) مواجه می‌شوند. آندروژن هورمون جنسی مردانه و تستوسترون آندروژن اصلی است. حدود 5 تا 10 درصد بانوان در سنین باروری مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌شوند. در صورت ابتلا به این عارضه آزاد شدن ماهانه تخمک متوقف می‌شود و تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود. بیماران دچار PCOS بیش از دیگران در معرض ابتلا به فشار خون بالا، دیابت، ناراحتی‌های قلبی و سرطان آندومتر (سرطان رحم) هستند. متخصصان معتقداند که در بسیاری از موارد با کاهش وزن و ورزش می‌توان عوارض ناشی از این بیماری را به حداقل رساند.

عدم تعادل هورمونی نیز که یکی از دلایل نامنظم شدن پریود و قاعدگی است که از موارد زیر نشأت می‌گیرد:

• • کاهش وزن بیش از حد: وزن کم یکی از دلایل متداول نامنظم شدن یا با تاخیر رخ دادن عادت ماهانه است.
  • افزایش وزن شدید: چاقی گاهی با مشکلات قاعدگی همراه است.
  • فشار عاطفی
  • اختلال‌های خوردن مانند بی اشتهایی یا پرخوری روانی (بولیمی یا جوع) عدم تعادل هورمونی و به تبع آن نامنظم شدن پریود را در پی دارد.
  • ورزش استقامتی: ورزشکاران استقامتی، مانند شرکت‌کنندگان در مسابقه دو ماراتون، با مشکل قاعدگی نامنظم و عقب افتادن پریود مواجه می‌شوند.
  • سن
    • دوران بلوغ: قاعدگی نامنظم طی چند سال نخست پس از بلوغ طبیعی است و نگران‌کننده محسوب نمی‌شود. گاهی چند سال زمان می‌برد تا هورمون‌های کنترل‌کننده قاعدگی، یعنی استروژن و پروژسترون، به تعادل برسند.
    • پیش از یائسگی: عادت ماهانه بانوان با نزدیک شدن به سن یائسگی معمولاً نامنظم می‌شود و حجم خون خروجی نیز تغییر می‌کند. یائسگی زمانی رخ می‌دهد که 12 ماه از آخرین قاعدگی گذشته باشد.
  • شیردهی: اکثر مادران تا زمان توقف شیردهی پریود نمی‌شوند.
  • پیشگیری از آبستنی: قرار دادن آی‌یودی (وسیله درون رحمی) در رحم گاهی به خونریزی شدید منجر می‌شود، حال آن که قرص ضدبارداری باعث لکه‌بینی بین دو عادت ماهانه می‌شود. در ابتدای مصرف این قرص‌ها ممکن است خونریزی اندکی رخ دهد که معمولاً کوتاه‌تر و کم‌حجم‌تر از عادت ماهانه معمول است و پس از چند ماه برطرف می‌شود.

  • بیماری ها

  • سرطان: خونریزی بین دو پریود گاهی پی‌آمد سرطان رحم یا دهانه رحم است. بانوان مبتلا به این سرطان‌ها هنگام نزدیکی دچار خونریزی می‌شوند. ابتلا به سرطان به‌ندرت با خونریزی همراه است.
  • آندومتریوز: در این عارضه سلول‌هایی که در حالت طبیعی داخل رحم قرار دارند، یعنی سلول‌های آندومتر، خارج از رحم رشد می‌کنند. به بیان دیگر پوشش داخلی رحم خارج آن نیز به چشم می‌خورد. سلول‌های آندومتر سلول‌هایی هستند که هر ماه در عادت ماهانه جدا می‌شوند. آندومتریوز بیش از همه، بانوان را در دوران باروری را درگیر می‌کند. خوشبختانه رشد زائده سلولی سرطانی نیست و خوش‌خیم است. اگرچه آندومتریوز همواره منجر به بروز علائم نمی‌شود، اما می‌تواند دردناک باشد و مشکلات دیگری را به دنبال داشته باشد. چنانچه خون آزاد شده در بافت اطراف گیر کند و به آن آسیب بزند، مشکل‌ساز خواهد شد و بیمار با درد شدید، قاعدگی نامنظم و نازایی مواجه خواهد شد.
  • بیماری التهابی لگن: عفونت سیستم باروری زنانه شایع‌ترین و جدی‌ترین عارضه بیماری‌هایی، به جز ایدز، است که در اثر آمیزش جنسی انتقال می‌یابد. این بیماری چنانچه سریع تشخیص داده شود، با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. اما اگر بیماری پخش شود و به لوله‌های فالوپ و رحم آسیب بزند، حمله‌های مزمن و طولانی مدت درد را در پی خواهد داشت. خونریزی بین دو عادت ماهانه و پس از نزدیکی، یکی از علائم متعدد این بیماری است.
  • بیماری‌های غده تیروئید: غده تیروئید هورمون‌هایی را تولید می‌کند که بر متابولیسم بدن اثر می‌گذارد.

متداول‌ترین دلایل خونریزی سبک در دوران بارداری

لکه‌بینی و خونریزی خفیف اوایل دوران بارداری غالباً بدون خطر است. این حالت معمولاً در زمان عادت ماهانه رخ می‌دهد و یک یا دو روز طول می‌کشد. بانوی باردار صرفاً  هنگام استفاده از سرویس بهداشتی یا دستمال توالت متوجه خونریزی می‌شود.

اگرچه متخصصان در مورد دلیل این خونریزی مطمئن نیستند، اما احتمال می‌دهند دو مورد زیر بی‌تاثیر نباشد:

• هورمون‌های کنترل‌کننده سیکل قاعدگی باعث شروع خونریزی می‌شود. در این حالت خونریزی بیش از یک بار رخ می‌دهد.
• تخمک باردار شده قرار گرفته در پوشش داخلی رحم باعث خونریزی می‌شود. البته این نوع خونریزی نسبت به گونه قبل رواج کمتری دارد.

روش‌های درمان پریود و قاعدگی نامنظم

اگر قاعدگی نامنظم در دوران بلوغ یا نزدیک سن یائسگی رخ دهد، نیازی به درمان آن نیست.

پیشگیری از بارداری

• هر بیماری که در رحم‌اش دستگاه آی‌یودی کار گذاشته شده باشد و بیش از چند ماه خونریزی نامنظم داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند و در مورد روش‌های جایگزین پیشگیری از آبستنی مشاوره بگیرد. بانوانی که به دلیل مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری جدید، پریود و قاعدگی شان به مدت بیش از چند ماه نامنظم شده است، احتمالاً باید قرص دیگری مصرف ‌کنند.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

•  چنانچه بانوی مبتلا به این بیماری، چاق باشد یا اضافه وزن داشته باشد، عادت ماهانه‌اش نیز نامنظم خواهد شد، با کاهش وزن می‌توان مشکل قاعدگی نامنظم را حل کرد. بدن در صورت کاهش وزن مجبور نیست انسولین بسیار تولید کند، در نتیجه میزان تستوسترون پایین می‌آید و احتمال تخمک‌گذاری افزایش می‌یابد.

چنانچه بیمار قصد باردار شدن نداشته باشد، پزشک قرص‌های ضدبارداری حاوی ترکیبی از استروژن و پروژسترون (سنتزی) با دوز پایین را تجویز می‌کند. این قرص‌ها تولید آندروژن، یعنی هورمون مردانه را کاهش می‌دهد و تاثیر استروژن مداوم بر بدن از بین می‌رود؛ در نتیجه احتمال ابتلا به سرطان آندومتر پایین می‌آید و خونریزی غیرطبیعی اصلاح می‌شود.

روش دیگر این است که برای منظم کردن پریود و قاعدگی و پیشگیری از ابتلا به سرطان آندومتر هر ماه به مدت 10 تا 14 روز پروژسترون مصرف شود، شایان ذکر است که این دارو میزان آندروژن را افزایش نمی‌دهد. پزشک گاهی متفورمین (گلوکوفاژ، گلوکوفاژ XR) تجویز می‌کند که داروی خوراکی پایین آورنده انسولین برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 است و وضعیت تخمک گذاری و عادت ماهانه را بهبود می‌دهد. به علاوه متفورمین پیشرفت دیابت نوع 2 را نیز در بیمارانی آهسته می‌سازد که در مرحله پیش دیابتی قرار دارند و پیرو آن وزن نیز کاهش می‌یابد.

بیماری‌های غده تیروئید:

• درمان موارد زیر را دربرمی‌گیرد:
  • تجویز داروی کاهش دهنده تولید هورمون‌های تیروئید
  • درمان با ید رادیو اکتیو: درمان با ید رایدو اکتیو نوعی پرتودرمانی است که بافت غده تیروئید را هدف قرار می‌دهد و به کاهش میزان هورمون تیروئید تولید شده توسط غده تیروئید منجر می‌شود.
  • تیروئیدکتومی جزیی: بخشی از غده تیروئید طی عمل جراحی خارج می‌شود.

روان درمانی:

• چنانچه دلیل پریود و قاعدگی نامنظم کاهش وزن ناگهانی یا فشار عاطفی تشخیص داده شود، پزشک مشاوره یا مدیریت استرس را با بهره‌گیری از روش‌هایی چون تکنیک‌های آرام‌سازی، مدیریت استرس و مراجعه به درمانگر را پیشنهاد می‌دهد.

درمان دارویی اختلال‌های پریود و قاعدگی در پزشکی مدرن چیست؟

داروهای مختلفی برای درمان اختلال‌های قاعدگی تجویز می‌شود. مسکن‌هایی که معمولاً برای تسکین درد و گرفتگی ناشی از قاعدگی مصرف می‌شود، عبارت‌اند از:

• داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)
• استامینوفن
• قرص‌های ضدبارداری (قرص‌های ضدبارداری (OCs) حاوی ترکیبی از هورمون‌های استروژن و پروژسترون است.)
• پروژستین‌ها
• آگونیست‌های GnRH
• دانازول
• داروهای غیرهورمونی (لیستدا)

کارآمدی اسید ترانگزامیک (لیستدا) در درمان درد قاعدگی و خونریزی شدید قاعدگی به تازگی به اثبات رسیده است.

جراحی

بانوانی که خونریزی شدید پریود و قاعدگی، قاعدگی دردناک یا هر دو را تجربه می‌کنند، می‌توانند انجام عمل جراحی را مد نظر قرار دهند. البته پیش از اتخاذ هر گونه تصمیم در مورد انجام عمل جراحی باید در مورد دیگر روش‌های درمان با پزشک مشورت کرد.