فتق چیست؟
فتق به خارج شدن اعضای بدن از محل خود که باعث تورم و باد کردن می شود گفته می شود که در واقع به گونه ای بافت عضلانی آن ناحیه از عضو ضعیف شده که باعث این برامدگی می گردد. در واقع این مشکل ممکن است در تمامی نواحی بدن به وجود بیاید ولی فتق مزمن معمولا در ناحیه شکمی و همچنین ناف و کشاله ران می باشد. معمولا مردان، افراد مسن، سیگاری ها، افراد مبلاء به یبوست، زنان باردار، اشخاص با سابقه ی ابلاء قبلی و سابقه ی خانوادگی بیشتر از سایر افراد احتمال درگیر شدن با این بیماری را خواهند داشت. این بیماری در صورت تشدید، در اکثر موارد با عمل جراحی قابل درمان می باشد.
انواع فتق از نظر پزشکی جدید چیست؟
۱. فتق مَغبِنی یا فتق کشاله ران (Inguinal hernia)
رایج‌ترین نوع این بیماری هستند و به‌گفته‌ی مرکز پژوهش‌های فتق بریتانیا (British Hernia Centre، BHC) حدود ۷۰٪ از تمام آن ها را تشکیل می‌دهند. زمانی رخ می‌دهد که روده با فشار از نقطه‌ای ضعیف یا پارگی در قسمت پایین دیواره‌ی شکمی (معمولا در کانال مغبنی) عبور می‌کند.
کانال مغبنی در کشاله‌ی ران قرار دارد. در مردان این کانال محل ورود طناب منوی یا اسپرماتیک (spermatic cord) از شکم به کیسه بیضه است. طناب منوی بیضه‌ها را بالا نگه می‌دارد. در زنان در کانال مغبنی رباطی وجود دارد که در نگه‌داشتن رحم در محل خود مفید است.
فتق مغبنی بیشتر در مردان شایع است. بیضه‌های مردان اندکی پس از تولد از کانال مغبنی عبور می‌کند و پایین می‌رود. کانال مغبنی باید پس از عبور بیضه‌ها به‌طور کامل بسته شود. ولی گاهی این کانال کاملا بسته نمی‌شود و منطقه‌ای ضعیف را به‌جا می‌گذارد که مستعد این بیماری است.
۲. فتق هیاتال (Hiatal hernia)
زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده ازطریق شکافی در دیافراگم وارد حفره‌ی سینه‌ای (یا حفره‌ی قفسه‌ی سینه) می‌شود. دیافراگم، صفحه‌ای ماهیچه‌ای است که با منقبض شدن و کشیدن هوا به درون ریه‌ها در تنفس مؤثر است. دیافراگم اندام‌های شکم را از اندام‌های موجود در قفسه‌ی سینه جدا می‌کند.
فتق هیاتال بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال شایع است. معمولا اگر کودکی دچار این مشکل شود، علت آن وجود نقصی مادرزادی است. در بیشتر موارد فتق هیاتال موجب رفلاکس معده به مری می‌شود، یعنی محتویات معده به مری برمی‌گردد و موجب ایجاد حس سوزش معده می‌شود.
۳. فتق ناف (Umbilical hernia)
در نوزادان زیر ۶ ماه و کودکان رخ می‌دهد. فتق ناف زمانی ایجاد می‌شود که روده‌ی این کودکان از شکافی در دیواره‌ی شکمی و در نزدیکی ناف بیرون می‌زند. با مشاهده‌ی برآمدگی در ناف یا نزدیک ناف کودک (به‌ویژه در زمان گریه کودک) می‌توانید متوجه بروز این مشکل شوید.
فتق ناف تنها نوع فتق است که معمولا خودبه‌خود برطرف می‌شود، زیرا معمولا عضلات دیواره‌ی شکمی تا یک سالگی کودک قوی‌تر می‌شوند. اگر خودبه‌خود برطرف نشود، می‌توان از روش جراحی برای اصلاح آن استفاده کرد.
۴. فتق برشی (Incisional hernia)
پس از انجام عمل جراحی روی شکم ایجاد می‌شود. در این نوع ، روده از محل برش یا بافت ضعیف‌شده‌ی اطراف آن بیرون می‌زند.
عامل ایجاد باد فتق چیست؟
انواع مختلف بیماری معمولا به‌دلایل ضعف عضلات و فشار ایجاد می‌شوند. بسته‌به علت خود، به‌سرعت یا درطول دوره‌ی زمانی طولانی ایجاد می‌شود. معمولا عضلات به دلایل زیر ضعیف می‌شوند:
- درست بسته نشدن دیواره‌ی شکمی که نقصی مادرزادی است؛
- سن؛
- سرفه مزمن؛
- آسیب ناشی از صدمه یا جراحی.
عواملی که به بدن فشار می‌آورد و می‌تواند موجب این بیماری شود (به‌ویژه اگر عضلات ضعیف شده باشد) عبارت است از:
- بارداری که موجب فشار آمدن به شکم می‌شود؛
- یبوست که موجب می‌شود هنگام اجابت مزاج، فشار زیادی به خود بیاورید؛
- بلند کردن وزنه‌های سنگین؛
- آب آوردن شکم یا آسیت (ascites)؛
- افزایش وزن ناگهانی؛
- انجام جراحی در محل مربوطه؛
- عطسه یا سرفه‌های مداوم و مزمن.
پیشگیری
شما همیشه نمی‌توانید از ضعیف شدن ماهیچه‌ها که موجب ابتلا به این بیماری می‌شود، جلوگیری کنید. ولی می‌توانید فشار کمتری به بدن‌تان وارد کنید. این کار موجب می‌شود که از ابتلابه فتق یا از بدتر شدن آن جلوگیری کنید. برای پیشگیری از ابتلابه فتق باید نکات زیر را رعایت کنید:
- سیگار نکشید؛
- وقتی بیمار هستید به پزشک مراجعه کنید تا دچار سرفه‌‌ی مزمن نشوید؛
- وزن ایده آل و سالم را حفظ کنید؛
- در زمان اجابت مزاج یا ادرار کردن فشار زیادی به خود وارد نکنید؛
- در زمان بلند کردن اجسام، روی زانوهای‌تان تکیه کنید و سعی کنید به کمرتان فشار نیاورید؛
- از بلند کردن چیزهای سنگین پرهیز کنید.
راه های درمان فتق در پزشکی جدید چیست؟
نیاز یا عدم نیاز به درمان به‌اندازه‌ی فتق و شدت نشانه‌های آن بستگی دارد. گاهی پزشک صرفا ازنظر بروز عوارض احتمالی فتق بیمار را تحت‌نظر می‌گیرد. گزینه‌های درمانی آن شامل تغییر سبک زندگی، درمان‌های دارویی یا عمل جراحی است.
تغییر شیوهی زندگی
معمولا تغییر در رژیم غذایی نشانه‌های فتق هیاتال را درمان می‌کند، ولی موجب برطرف شدن کامل این بیماری نمی‌شود. بیمار باید از مصرف وعده‌های غذایی بزرگ و سنگین پرهیز کند، پس از غذا خوردن دراز نکشد یا خم نشود و وزن خود را در حالت تعادل نگه دارد.
انجام بعضی از ورزش‌ها به تقویت عضلات اطراف ناحیهی فتق کمک می‌کند و تقویت این عضلات نیز موجب کاهش بعضی از علائم فتق می‌شود. البته انجام ورزش‌های نادرست موجب افزایش فشار در ناحیهی درگیر می‌شود و حتی ممکن است موجب شدیدتر شدن بیرون‌زدگی ناشی از فتق شود. بهتر است ابتدا با پزشک یا فیزیوتراپیست خود صحبت کنید و از او بپرسید چه ورزش هایی را باید انجام دهید و کدام ورزش‌ها برای شما مناسب نیستند.
اگر تغییر شیوهی زندگی ناراحتی شما را برطرف نمی‌کند، ممکن است برای اصلاح این بیماری به جراحی نیاز داشته باشید. همچنین می‌توانید با پرهیز از غذاهایی که موجب ریفلاکس اسید یا سوزش سردل می‌شوند (مانند غذاهای ادویه‌دار و غذاهای دارای گوجه‌فرنگی) علائم بیماری را بهبود دهید. با کاهش وزن و ترک سیگار نیز می‌توانید از ریفلاکس اسیدمعده جلوگیری کنید.
درمان‌های دارویی
اگر دچار این نوع فتق هستید، ممکن است که داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزی‌ای که باعث کاهش اسید معده می‌شوند به کاهش ناراحتی و بهبود علائم بیماری شما کمک کنند. این داروها شامل داروهای ضد اسیدمعده، مسدودکننده‌ی گیرنده‌ی H-2 و مهارکننده‌ی پمپ پروتون هستند.
عمل
اگر فتق درحال بزرگ‌تر شدن باشد یا موجب درد شود، ممکن است پزشک به این نتیجه برسد که بهترین راه درمان، عمل جراحی است. پزشک با دوختن منفذ ایجادشده در دیواره‌ی شکمی و بستن آن فتق را درمان می‌کند. معمولا این کار با وصله کردن سوارخ با استفاده از توری جراحی (surgical mesh) انجام می‌شود.
برای درمان از جراحی باز یا جراحی لاپاروسکوپی استفاده می‌شود. در جراحی لاپاروسکوپی فقط چند برش کوچک ایجاد می‌شود و برای بستن فتق از دوربینی کوچک و تجهیزات جراحی مینیاتوری استفاده می‌شود. در جراحی لاپاروسکوپی آسیب کمتری به بافت‌های اطراف محل ایجاد بیماری وارد می‌شود.
جراحی باز به فرایند بهبودی طولانی‌تری نیاز دارد و ممکن است تا ۶ هفته نتوانید به‌طور طبیعی حرکت کنید و فعالیت داشته باشید. جراحی لاپاروسکوپی دوره‌ی بهبودی بسیار کوتاه‌تری دارد، ولی خطر برگشت فتق در آن بالاتر است.
به‌علاوه در همه‌ی موارد نمی‌توان از جراحی لاپاروسکوپی استفاده کرد. برای نمونه، در مواردی که در آنها بخشی از روده به پایین و داخل کیسه بیضه حرکت کرده است، انجام جراحی لاپاروسکوپی امکان‌پذیر نیست.
