معرفی کتاب تقویم الابدان

درباره کتاب تقویم الابدان فی تدبیر الانسان

تقویم الابدان فی تدبیر الانسان، کتابی در پزشکی به عربی از ابوعلی یحیی بن عیسی معروف به ابن جزله (متوفی ۴۹۳) است. تقویم الابدان فی تدبیر الانسان (یا منهاج البیان فی تقویم الابدان)، کتابی در پزشکی به عربی که در زمان خلافت مقتدی بامراله (۴۶۷ـ۴۸۷) و برای او نگاشته شده است.

به گفته شخص‌ نویسنده، به دستور شاه سلیمان وقتی برای به دست آوردن اطلاعاتی در این باب به هند سفر کرد، نوشته‌ شد. وی صاحب کتابها و رسائل دیگری در داروشناسی به نام مصباح الخزائن و مفتاح الدفائن و عین الحیاه‌ در شناخت فواید چوب چینی است که تمام این آثار به زبان فارسی می‌باشد.

آشنایی با محتوای کتاب تقویم الابدان فی تدبیر الانسان

این کتاب شامل یک مقدمه، فهرست و مشروح مطالب (هر دو به صورت جدول) و فصلی مشتمل بر دستورهایی برای درمان مناسب بیمار است. مؤلف در مقدمه در باره سبب تألیف کتاب گفته است که آن را برای بی نیاز کردن جوینده از مراجعه به کتابهای مفصل پزشکی نگاشته، و کتاب را «قلیل الحجم کثیرالعلم» وصف کرده است.

قسمت عمده مطالب کتاب در قالب جدول هایی مانند جداول تقویم نجومی تنظیم شده و احتمالاً ابن جزله در به کارگیری این روش به کتاب تقویم الصحه ابن بطلان (متوفی ۴۴۴) نظر داشته است (ترجمه فارسی، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰ ش). ابن جزله در این کتاب اطلاعاتی را درباره ۳۵۲ بیماری در ۴۴ جدول آورده است.

هریک از جدول ها دوازده خانه دارد: خانه اول نام بیماری، چهارخانه بعدی مزاج و سن بیمار و زمان و مکان ابتلا به بیماری، خانه ششم درجه بیماری از جهت عادی یا خطرناک بودن، خانه‌های هفتم و هشتم سبب بیماری و علامت آن، خانه نهم تجویز استفراغ و انواع آن، خانه دهم گواراترین درمان با غذاها و داروها که از آن به درمان شاهانه (التدبیرالمَلِکی) تعبیر شده است، خانه یازدهم داروهای آسان یاب، و خانه دوازدهم درمان عمومی (التدبیرالعام) شامل درمان با دارو یا غذا یا جراحی (علاج بِالْیَد).

ابن جزله در فصل پایانی، به ذکر نکاتی پرداخته که پزشک باید به آن‌ها توجه کند، از جمله نوع و سبب بیماری، نیرو و مزاج طبیعی و غیرطبیعی بیمار، شرایط زمانی و مکانی، استفاده نکردن از دارو وقتی که بیماری با غذا درمان شدنی باشد، ترجیح داروهای ضعیف و مفرد بر داروهای قوی و مرکّب، و توجه به حفظ نیروی بیمار در دوره درمان.