زخم معده؛ از علل تا درمان در طب سنتی

بیماری زخم معده یکی از شایع‌ترین بیماری‌های سیستم گوارش است که در برخی از افراد، علائم نسبتاً آزار دهنده‌ای دارد، بنابراین اگر مبتلا به زخم معده هستید، این که چه کارهایی می‌تونیم برای بهبود یا درمان آن انجام دهیم، چه چیزایی بخوریم چه چیزهایی برای ما منع مصرف دارد و …. مواردی هستند که تا حد امکان به عنوان توصیه‌های عام در این پست به آن پرداخته شده است.

منظور از زخم معده چیست؟

زخم‌ معده بیماری دردناکی است که لذت غذا خوردن را از شما می‌گیرد و وقت و بی‌وقت با دردهای شدید و خفیف آزارتان می‌دهد، در واقع:

• زخم‌هایی که در دیواره مجرای گوارشی (شامل مری، معده و دئودنوم (ابتدای روده باریک)، روده باریک و روده بزرگ) وجود دارند را زخم گوارشی یا در اصطلاح عامیانه تر زخم معده می‌گویند.
• بیشتر زخم‌های گوارشی در قسمت دئودنوم (دوازدهه یا اثنی‌عشر) هستند.

علت یا علل بروز زخم معده چیست؟

بیشتر زخم‌های گوارشی در اثر یک عفونت به وجود می‌آیند. این عفونت توسط نوعی باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری ایجاد می‌شود، اما دلایل دیگری هم می‌تواند در بروز یا تشدید آن دخیل باشند مانند:

• مصرف طولانی مدت برخی داروها (آسپرین و ناپروکسن، داروهای ضدبارداری، داروهای تجویزی برای آرتروز و …)
• ژنتیک و سابقه خانوادگی
• استرس و اضطراب زیاد
• آداب غلط غذاخوردن و آشامیدن
• تحمل زیاد گشنگی/ خالی مانده معده برای مدت زمانی طولانی/ اختلال در فرآیند هضم و جذب معدی

غذا اگر وارد معده فرد نشود و مخصوصاً در روزهای بلند گرم و افرادی که غلبه گرمی و خشکی در بدن دارند بیشتر مستعد این مشکل هستند.

• تغذیه ناسالم (زیاده روی در مصرف فست فودها، غذاهای اسیدی، غذاهای تند و شور و چرب و …).
• مصرف الکل، سیگار، توتون و تنباکو
• اختلال در عملکرد کبد، کلیه‌ها و ریه

چگونه میکروب هلیکوباکتری باعث زخم گوارشی می‎‌شود؟

هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری متحرک و مارپیچ است و امروزه مهم‌ترین علت زخم‌ معده به شمار می‌آید.

• این باکتری اغلب در دوران کودکی و از طریق آب و غذا وارد بدن می‌شود و می‌تواند سال‌ها در دستگاه گوارش بماند.
• حدود دو‌ سوم جمعیت جهان این باکتری را در بدن خود دارند بدون این که دچار زخم معده شوند.
• در بعضی موارد این باکتری به لایه پوششی و غشاء دستگاه گوارش آسیب می‌زند، قسمت‌های آسیب‌دیده در معرض اسید معده قرار می‌گیرند و به زخم تبدیل می‌شوند.
• در شرایطی که این زخم‌ها دیر درمان شوند، خونریزی، عفونت و التهاب در پی خواهند داشت.

آیا زخم معده علائمی هم دارد؟

رایج‌ترین علامت زخم معده سوزش معده است.

• شکم‌درد همراه با سوزش (درد بین وعده‌های غذایی و شب‌ها شدت می‌گیره)
• بدتر شدن درد در زمان خالی بودن معده؛
• احساس سیری، التهاب یا انقباض؛
• ناتوانی در هضم غذاهای چرب؛
• حالت تهوع.

علائم نادر

این علائم به ندرت و در مراحل حادشدن بیماری در فرد مبتلا رخ می‌دهد، بنابراین در صورت داشتن این علائم، حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• استفراغ معمولی یا استفراغ خونی (که به‌ رنگ قرمز یا سیاه است)؛
• خون تیره در مدفوع، یا مدفوع سیاه یا قیری‌رنگ؛
• دشواری تنفس؛
• حالت تهوع و استفراغ؛
• کاهش وزن بی‌دلیل؛
• تغییر اشتها.

نکات مهم:

1. تقریبا سه‌چهارم مبتلایان به زخم معده اصلاً علائمی ندارند.
2. وقتی زخم ‌معده شدید شود می‌تواند باعث خونریزی معده و روده شود. در چنین شرایطی باید به‌ سرعت به پزشک مراجعه کنیم.
3. اگر زخم‌ معده درست و به‌ موقع درمان نشود ممکن است به سرطان معده منجر شود.

برای درمان یا بهبود زخم معده چه کنیم؟

درمان زخم معده معمولاً شامل سه بخش مهم است:

1. مصرف داروها
2.  رژیم غذایی سالم و پرهیز از مواد محرک
3. ایجاد تغییرات در سبک زندگی

زخم معده مزمن که آسیب کهنه در دیواره داخلی معده است را بسرعت نمی‌توان درمان کرد و گاهی درمان قطعی نداشته و باید تنها عوارض آن‌را کاهش داد.

علت را بجویید

همانطور که در بالا اشاره شد، شایع‌ترین علل ایجاد زخم‌های گوارشی این دو مورد هستند: عفونت با هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف درازمدت داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی مانند آسپیرین. بقیه موارد بیشتر باعث تشدید زخم معده می‌شوند.

بنابراین برای درمان زخم معده ناشی از وجود میکروب هلیکوباکتری، در طب نوین، معمولاً از داروهای شیمیایی (آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضداسید و …) استفاده می‌شود، که لازمه درمان یا کاهش این میکروب، استفاده از داروهای آنتی بیوتیک است وگرنه در طب سنتی درمان کامل ندارد و فقط با استفاده از یک سری از داروهای گیاهی قابلیت کنترل شدن دارد.

اگر زخم معده ناشی از مصرف زیاد داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی است باید مصرف آن‌ها کم شود یا در صورت امکان با مشورت پزشک، به‌طور کامل قطع شده و یا با داروی دیگری جایگزین شوند.

چند توصیه ساده اما مهم به بیماران مبتلا به زخم‌های گوارشی

طب سنتی ایرانی، علاوه بر نسخه‌های داروئی، توصیه‌های تکمیلی را نیز ارائه می‌دهد که اگر قصد دارید زخم معده شما به سرعت بهبود یابد، باید حتماً این نکات را نیز رعایت کنید:

1. سر وقت غذا بخورید، شام را دیروقت نخورید و بلافاصله دراز نکشید.
2. دو لقمه قبل از سیر شدن، دست از غذا خوردن بردارید و به غذا ناخنک نزنید.
3.  غذا را آهسته بخورید (حدود 20 دقیقه) و خوب بجوید (30 تا 40 بار).
4. بعد از غذا حتی کمی راه بروید.
5. حجم هر وعده غذایی خود را کم کنید ولی تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش دهید تا معده‌تان خالی نماند.
6. آرامش خودتونو حفظ کنید و استرس و اضطرابتان را مدیریت کنید.
7. خواب خوب بزرگ‌ترین کمک به دستگاه ایمنی بدن و راهی مؤثر برای کاهش تأثیر استرس است.

فشار روانی، درد زخم معده را بدتر می‌کند. منشأ استرس خود را بیابیم و اگر می‌توانیم از آن دوری کنیم. برخی استرس‌ها قابل‌اجتناب نیستند، اما می‌توانیم کاری کنیم که استرس کمتری به ما وارد شود یا تأثیر آن روی سلامت ما کمتر شود. انجام مرتب یک ورزش سبک مانند پیاده‌روی، نوشتن احساسات به‌طور کامل در یک دفتر خاطرات کاغذی یا دیجیتال و گذراندن وقت با دوستان خوب از بهترین راه‌ها برای کاهش تأثیر استرس محسوب می‌شوند.

چه چیزهایی نخوریم خوبه؟

بسته به شدت بیماری و در طول درمان، موارد زیر را رعایت کنید:

1. از مصرف غذاهای چرب، خمیری، سنگین و دیرهضم بپرهیزید.
2. از مصرف سیر و پیاز خام و غذاهای نفاخ بپرهیزید.
3.  سعی کنید که از فرآورده های حیوانی و گوشت قرمز کمتر استفاده کنید تا محیط معده اسیدی نشود.
4. مصرف قهوه، کاکائو و نوشابه گازدار ممنوع!
5. زیاده روی در مصرف غذاهای شور، ترش، تند و چرب هم ممنوع! (به دلیل افزایش اسید معده)
6. حواستون باشه الکل، فلفل، دانه خردل و جوز و … درد و سوزش معدتون رو بیشتر می‌کنه!
7.  مصرف چای و مواد کافئین دار را نیز محدود کرده یا قطع کنید.
8. از کشیدن سیگار، قلیان و نوشیدن الکل خودداری نمایید.

چه چیزهایی بخوریم خوبه؟

غذاهای سبک و مناسب با مزاج معده و دستگاه گوارش هر فرد، بهترین انتخاب برای یک فرد مبتلا به زخم معده است:

1.  از جمله غذاهای مفید، آش جو، شیربرنج، فرنی است (نه به افراط)، خصوصاً اگر با شیر بز تهیه شده باشد که بویژه برای معده‌های گرم مناسب است. برنج، ضد زخم‌ معده و روده‌هاست و شیر بز از خونریزی زخم‌های معده و روده جلوگیری می‌کند.
2. بهترین و سالم‌ترین روغن برای این بیماران، روغن زیتون است.
3. این بیماران بهتر است در غذای خود از گوشت پرندگان کوچک یا گوشت جوجه مرغ که با کمی زرشک و سماق طعم دار شده است، استفاده نمایند.
4. از نوشیدنی‌های مفید، ماء العسل و شربت گلاب، یا مصرف جرعه جرعه گلاب، نوشیدن جرعه جرعه آب سیب تازه و شیربادام را می‌توان نام برد.
5. بهترین میوه‌ها: به، گلابی، سیب (که بهتر پخته باشند) و مویز
6. میوه خشک و یا میوه پخته (کمپوت) نسبت به میوه خام گزینه‌های بهتری برای این افراد است.
7. مصرف محصولات پروبیوتیک (مانند ماست پروبیوتیک، کفیر و …) توصیه می‌شود.

چند نسخه خانگی 

• خوردن یک تا دوقاشق غذاخوری روغن بادام شیرین بعد غذا و تا یکساعت چیزی خورده نشود.
• استفاده از عصاره شیرین بیان همراه با آب گرم (قبل از غذا و با مشورت پزشک)
• دمنوش بابونه و بارهنگ (متناسب با مزاج و با مشورت پزشک)
•  غذایی که جنبه دارو نیز دارد:

یک پیمانه برنج + نیم پیمانه جو پوست کنده را با آب پخته تا نیم پز شود. سپس نیم پیمانه نشاسته را در آب سبوس گندم حل کنند و به مخلوط اضافه نموده تا روی حرارت خوب بپزد و شبیه حریره شود. در انتها ۵ گرم کتیرا و ۵ گرم صمغ عربی اضافه کرده و غذا را نیم گرم میل کنند. کتیرا و صمغ عربی به عنوان پوشش زخم های گوارشی عمل می‌کند.

شما چه تجربه‌ای در درمان زخم معده دارید؟