خلط دم، علائم غلبه دم و درمان آن
مهمترین و بیشترین خلط بدن خلط دم است که در اثر خوردن غذاهای اصلی انسان در بدن ایجاد میشود. این خلط باعث رشد و نمو اعضا میشود و به ویژه بدن کودکان و نوجوانان که در حال رشد هستند، به میزان بیشتری به این خلط نیاز دارند و لذا این افراد باید از غذاهای مولد خلط دم بیشتر مصرف کنند.
لازم به ذکر است که بقای بدن، به خلط دم است و در واقع این خلط، بدن را گرم و تر نگه میدارد و از علائم زنده بودن نیز این است که بدن گرم و تر باشد (نه سرد و خشک).
غذاهایی که خلط دم تولید میکنند
تمامغذاهای موافق مزاج شخص و غذاهایی که برای فرد مفید هستند (اصطلاحا به وی می سازد) و شخص با مصرف آن ها در حالت سلامتی قرار دارد.
غذاهایی که اصطلاحاً غذای اصلی انسان به حساب میآیند (غذای مطلق)، مانند گندم و فرآورده های آن مثل نانها، برنج و محصولات آن، حبوبات (مثل نخود و لوبیا)، طعمهای شیرین و میوههایی مانند انجیر و انگور و مخصوصا گوشتهای قرمز (مثل گوشت گوسفند و گوساله). جگر، دل، قلوه، تخممرغ، مواد غذایی چرب (مثل کره و خامه) و مغزها (مثل بادام و گردو) نیز مقدار زیادی خلط دم تولید میکنند.
زیادهروی در مصرف این غذاها باعث افزایش غیر طبیعی خلط دم در بدن میشود. امروزه به دلیل مصرف مقدار زیادی غذا و کاهش فعالیت بدنی (عدم تناسب بین ورود مواد غذایی با مصرف ٱن ها توسط بدن)، خلط دم در بدن افزایش مییابد و شخص دچار امتلاء (پر شدن بدن) میشود.
علائم افزایش خلط دم
احساس خمودگی و سنگینی به ویژه در سر و اندامها، خمیازه کشیدن زیاد، کش و قوس دادن به بدن، خوابآلودگی و کسالت، حافظه ضعیف، خستگیهای بیعلت (با وجود خوردن غذاهای خوب)، احساس طعم شیرینی در دهان به ویژه در صبحها، متمایل شدن رنگ و رو به سمت سرخی، جوش و دمل چرکی، خونریزی از جوشها (نشانه غلبه خون در بدن است)، خون دماغ شدن با کوچکترین تحریک، خونریزی از لثه، عادت ماهانه زیاد در خانمها، خارش پوست و داغ و گرم و رطوبتی شدن پوست.
پرهیزها و موارد مفید برای افرادی که علائم افزایش خلط دم پیدا کردهاند
این افراد باید از مصرف غذاهای ذکر شده مولد دم و یا مواردی که دارای مزاج گرم و تر هستند پرهیز کرده و در مصرف آنها زیادهروی ننمایند. روزهداری و گرسنگی کشیدن، یکی از روشهای درمانی برای این اشخاص است، بنابراین کاهش چشمگیر حجم و کیفیت غذا برای مدتی محدود مثلا دو هفته مفید است و این افراد باید در این مدت از غذاهایی استفاده کنند که فقط شکم را سیر میکنند، ولی منجر به افزایش حجم بدن نمیشوند.
استفاده از انواع آشها و سوپهای ساده دارای کمی برنج و لپه و مقدار بیشتری سبزی تازه که میتوانند حاوی یکی از ملینهایی مانند آلو، تمرهندی، آب زرشک یا عصاره سماق (که نیم ساعت آخر پخت باید اضافه شوند) باشند، در این افراد مفید است و مصرف آن به کاهش خلط دم اضافی در بدن کمک میکند. به این غذاها اصطلاحاً مُزَوَّرِه (از ریشه تزویر و به معنی گول زدن) گفته میشود، یعنی فرد غذا میخورد اما چیزی به اعضا و بدن او اضافه نمیشود.
در طب سنتی از این غذاها برای رژیمهای لاغری استفاده میشود که فقط شخص را سیر میکنند، و خلط دم قابل توجهی نیز تولید نمیکنند. استفاده از مواد با طعمهای ترش ماننده غوره، آبغوره، آبلیمو و خورشهای سبزی مانند خورش کدو، بامیه، قورمهسبزی، آلواسفناج (سرخ نشده) که کمی ترش شده باشند (با غوره، لیمو، زرشک، آب آلبالو، آلوبخارا، تمرهندی و…) و سالاد و لبنیات (در حد متعادل)، آب میوههای ترش مانند آب آلبالو، آب زرشک و ترشیجات خانگی که خیلی تند نباشند نیز برای این افراد مفید است.
علائم غلبه خلط صفرا و درمان
مقدار صفرا در بدن نسبت به سایر اخلاط زیاد نیست و خلطی است تیز و برنده به این معنی که باعث شکسته شدن پیوندهای بین مولکولی مواد غذایی و چربی ها شده، به عمل هضم کمک می کند. همچنین لطیف کننده و رقیق کننده است و باعث می شود خون و مواد غذایی بتوانند به عروق ریز در دورترین قسمت های بدن نیز نفوذ کنند.
غذاهایی که خلط صفرا تولید میکنند
تمام غذاهای تند، چرب، خیلی شور و یا خیلی شیرین، ادویهجات و مواد تند، غذاهای سرخکردنی و همچنین غذاهای لطیف (غذاهایی که بلافاصله بعد از بلع و تا مدت کوتاهی پس از آن مثلا طی نیم تا یکساعت هضم میشوند) مانند نان کاملاً پخته با گندم خوب و گوشت پرندگان جوان، این مواد غذایی خلط صفرای زیادی تولید میکنند و با زیادهروی در مصرف این غذاها، علائم افزایش این خلط در شخص ظاهر میشود.
مخصوصاً در فصل تابستان که گرم و خشک است از آنجا که خلط صفرا هم گرم و خشک است، با خوردن غذاهای با مزاج گرم و خشک (که ذکر گردید)، این خلط افزایش پیدا میکند و باعث بیماری میگردد.
علائم افزایش خلط صفرا
تمایل یافتن چهره شخص یا سفیدی چشمها به سمت رنگ زرد، نشستن باره زردرنگ بر روی زبان، تلخی دهان مخصوصاً صبح (و افزایش تلخی دهان با خوردن یکی از غذاهای ذکر شده)، خشکی مخاطها (دهان، بینی و چشم) خشکی و زبری زبان، تشنگی زیاد (برای جبران حرارت و خشکی زیاد)، کم اشتهایی، حالت تهوع، بیخوابی و سبک شدن خواب، دلشوره و اضطراب، بعضی از انواع گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا، خشکی پوست، چروکیدگی پوست به دلیل خشکی بدن، گودرفتگی زیر چشم، رنگ و بوی تند ترشحات (عرق، ادرار و…) و لاغری تدریجی.
البته باید توجه داشت که ممکن است تمام علائم در شخص بروز نکند و فقط برخی علائم در فرد دیده شود.
موارد پرهیز برای افرادی که علائم افزایش خلط صفرا پیدا کردهاند
این افراد باید از مصرف تمام خوردنیها و نوشیدنیهایی که خلط صفرای زیاد تولید کرده و یا مزاج گرم و خشک دارند، پرهیز کنند (که در تدابیر فصل تابستان به آن ها اشاره شده است). این مواد عبارتند از ادویهجات تند مانند فلفل و زنجبیل، سبزیجات تند مانند سیر، پیاز، ترخون و شاهی، نمک زیاد، مواد بو داده شده و تفت داده شده، مغزها مانند گردو، فندق و بادامزمینی، غذاهای سرخ کرده، شیرینیجات زیاد حتی عسل، گوشت قرمز مخصوصاً گوشتهای لطیف مانند گوشت بره، جوجه، بلدرچین، کبک و یا شتر که زود هضم میشوند. زیادهروی در مصرف این مواد باعث افزایش خلط صفرا و بروز علائم مربوطه میشود.
موارد مفید برای افرادی که علائم افزایش خلط صفرا پیدا کردهاند
استفاده از غذاهای ترش، شربت سکنجبین (سرکه و شکر یا عسل که در آب ریخته شده و حرارت دیده)، آبغوره، تمرهندی ترش و ملس، سبزیجاتی مثل کاهو، خیار، کدو، گشنیز، اسفناج، میوههای ترش آبدار مثل مرکبات، گوجه سبز، آلبالو، شاهتوت، تمشک، سیب ترش، نارنگی، نارنج، هندوانه و از گوشتها، گوشتهای سفید و غذاهای حاوی ماش و جو برای این افراد مفید است.
منبع: تالیف سید مهدی میرغضنفری: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی.
