معرفی علف لیمو
علف لیمو به انگلیسی Lemon grass با نام علمی Cymbopogon و نام های دیگر چمن معطر، پوتار، کاه مکی، کاه مکه، کور گیاه، گورگیاه، اذخر، گزنه دشتی و گربه دشتی، گیاهیست ۵ تا ۶ ساله از راسته گندم سانان تیره گندمیان که در مناطق گرمسیر در سطوح وسیعی می روید.
علف لیمو از گیاهان استوایی است که بوی لیمو می دهد، به همین دلیل به این نام خوانده شده است. برگ ها و ساقه های جوان اکثر این گیاهان، دارای اسانس است. مقدار اسانس و نیز ترکیبات تشکیل دهنده آن، به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش مانند بافت خاک، حاصلخیزی خاک، زمان و روش برداشت گیاه بستگی دارد.
پس از استخراج اسانس، کنجاله آن که حاوی پروتئین، کلسیم و فسفر است که غذای مناسبی برای دام و طیور می باشد. از این کنجاله همچنین در تهیه مقوا و برخی از انواع کاغذ استفاده می شود.
این گیاه انواع مختلف دارد و از میان آن ها نوع Cymbopogon citratus و Cymbopogon flexuosus از همه پرطرفدار تر هستند.
علف لیمو به دلیل خواص دارویی و آروماتیک و طعم خوبش برای موارد درمانی، داروسازی، آشپزی، ساختن برخی شامپوها، اسپره‌های حشره‌کش، شمع‌سازی و … به کار می‌رود. در طب سنتی در فرهنگ های مختلف، از گیاه علف لیمو استفاده های زیادی می کنند. روغن علف لیمو از جمله محبوب ترین روغن های آروماتیک است که امروزه کاربردهای بسیار متنوعی دارد.
ریخت شناسی علف لیمو
این گیاه دارای برگ هایی بلند شبیه به علف دارد. این گیاه در دسته های متراکم به صورت قائم و در آب و هوای مرطوب و گرم با خاک های خشک، سست رشد می کند.
برگ های گیاه علف لیمو، به رنگ سبز روشن و معمولا تسمه ای شکل و طویل و دارای لبه های تیز می باشند و تقریبا شبیه چمن هایی است که در چمنزارها می رویند، اما از آن ها بسیار بزرگتر است.
ارتفاع گونه های مختلف علف لیمو متفاوت است و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه، بین ۹۰ تا ۲۴۰ سانتی متر می باشد. طول برگ ها در گونه های سیتراتوس، بین ۲۰ تا ۶۵ سانتی متر و عرض آن ۱ تا ۳ سانتی متر می باشد. بعضی از گونه ها، برگ های باریک تر و کوتاه تری دارند.
ریشه این گیاه کوتاه و کم و بیش افشان است و دارای انشعاب های فراوانی است. این گیاه به آفتاب و نور کامل نیاز دارد. گیاه علف لیمو به آبیاری کافی نیاز دارد، زیرا آبیاری نامناسب منجر به کاهش روغن استخراج شده از آن می شود.
از آنجا که ساقه این گیاهان در مرحله گلدهی چوبی و سخت می شوند و این حالت سبب کاهش اسانس تا 30 درصد می گردد، تا حد امکان باید از تشکیل گل در این گیاهان جلوگیری نمود.
در بیان مشخصات ظاهری روغن گیاه علف لیمو نیز باید بگوییم این روغن از تقطیر بخار برگ های تازه یا تا حدی خشک شده گیاه علف لیمو حاصل می شود. پس از تقطیر، رنگ روغن از زرد تا سبز کمرنگ است و رایحه ای تازه، شیرین، علفی و شبیه به مرکبات از خود ترشح می کند.
خاستگاه علف لیمو
خاستگاه گونه های مختلف گیاه علف لیمو مناطق گرمسیری آفریقا، سریلانکا، هند، جاوه، اندونزی، استرالیا و اقیانوسیه است، در ایران نیز در برخی از مناطق جنوبی ایران مانند هرمزگان، در شهرستان فیروزآباد فارس، می‌باشد.
برای رشد و تکثیر به آب کافی، درجه حرارت زیاد و نور فراوان نیاز دارند. منشا رویش از کاشت این گیاهان در سایه باید اجتناب کرد، زیرا نه تنها اسانس پیکر رویشی آنها کاهش می یابد، بلکه این امر سبب سخت و چوبی شدن ساقه این گیاه شده و از کمیت و کیفیت اسانس آنها کاسته می شود.
ترکیبات شیمیایی علف لیمو
ماده موثره مهم اسانس علف لیمو سیترال می‌باشد.
مواد معدنی موجود در علف لیمو شامل موارد زیر می باشد:
- منیزیم
- روی
- مس
- آهن
- پتاسیم
- فسفر
- کلسیم
- منگنز
علف لیمو همچنین شامل ویتامین های A ، C ، فولات (B۹ )، نیاسین (B3) و مقادیری پروتئین، چربی و کربوهیدرات می باشد.
طبع علف لیمو
طبع علف لیمو گرم و خشک است.
خواص و کاربردهای علف لیمو
- پیشگیری از بیماری های قلبی و سکته.
- آنتی باکتریال قوی.
- ضد قارچ.
- درمان آلرژی.
- اشتها آور.
- ضد کرم.
- ضد نفخ.
- کاهش دردهای آرتریت و روماتیسم.
- کاهش دردهای عصبی.
- مدر (ادرار آور).
- طعم دهنده غذاها.
- مخلوط آن با فلفل سیاه رفع کننده درد قاعدگی و گرگرفتگی.
- ضد تهوع.
- کاهنده التهابات.
- کاهنده درد عضلات.
- التیام دهنده درد دندان.
- درمان عفونت های دندان.
- جلوگیری از پوسیدگی دندان ها.
- درمان عفونت ها و آفت های دهانی.
- کاهش درد مفاصل.
- درمان سردرد.
- بهبود عملکرد ریه.
- درمان درد رحم.
- تصفیه‌کننده کبد، کلیه، لوله گوارش، مثانه و لوزالمعده.
- کاهنده میزان اسید اوریک، کلسترول و چربی.
- تقویت دستگاه گوارش و پیشگیری از زخم معده.
- بهبود دهنده گردش خون.
- افزایش گلبول های قرمز خون.
- افزایش شیر در مادران.
- تقویت عضلات و بافت های بدن.
- درمان بیماری های پوستی مانند آکنه، جوش های زیر پوستی و قارچ های روی پوست.
- کاهش فشار خون.
- درمان تپش قلب.
- تحریک کننده روده ها.
- تب بر.
- التیام سرفه و سرماخوردگی و گلودرد.
- آرام بخش و کاهنده استرس و اضطراب.
- دافع حشرات.
- رفع بوی بد دهان.
- تنظیم قند خون و کنترل دیابت نوع ۲.
- بهبود خواب و القاء خواب عمیق.
- بهبود تمرکز، تقویت حافظه و ظرفیت و عملکرد مغز.
- کمک به سلامت مو و تقویت فولیکول‌های مو.
- چای این گیاه با خاصیت قابضی که دارد می‌تواند منافذ پوست را استریل و بافت‌ها را تقویت می کند.
- خواص ضد سرطانی دارد و به عنوان یک درمان کمکی در طول شیمی درمانی و پرتودرمانی استفاده می شود.
- به عنوان یک چای سم زدا برای شروع متابولیسم بدن و کمک به لاغری و کاهش وزن مفید است.
- دمنوشی از گیاهان نعنا، بابونه و علف لیمو به آرام کردن عضلات کودکان بیش فعال کمک می کند.
خواص روغن علف لیمو در طب سنتی
ترکیبات شیمیایی اصلی روغن گیاه علف لیمو عبارتند از: میرسن، سیترال، سیترونلال، گرانیل استات، نرول، ژرانیول و لیمونن. روغن علف لیمو نیز خواصی مانند دمنوش این گیاه دارد.
روغن علف لیمو که می‌تواند باکتری دهان را پاک کرده و از بین برده و از این طریق از بیماری‌های دندان و لثه جلوگیری می‌کند. روغن علف لیمو با خاصیت سفت کنندگی خود موجب تقویت لثه می‌شود و این تقویت لثه بر بهبود دندان‌ها نیز تاثیر گذاشته و از مشکلاتی مانند افتادن دندان و خون‌ریزی لثه جلوگیری می‌کند. روغن علف لیمو عطر خوبی داشته و موجب تازگی بخشیدن به تنفس نیز می‌شود.
روغن علف لیمو دارای لیمونن است و می‌تواند التهاب را درمان کند و با منقبض کردن رگ‌های خونی جریان خون را کاهش دهد. خاصیت ضدالتهابی روغن لیمو موجب درمان و تسکین هرگونه قرمزی، تورم و خارش پوست می‌شود.
یکی از راه‌های جلوگیری از ریزش مو وجود عصاره علف لیمو در شامپو است. روغن علف لیمو در شامپو می‌تواند موجب تقویت مو و تحریک رشد مو شده و علاوه بر این خارش و تحریک پوست سر و بدن را رفع و درمان می‌کند.
روغن علف لیمو گوارش را بهبود بخشیده و با کاهش دادن حرکات روده موجب رفع یبوست می‌شود. علاوه بر این روغن علف لیمو می‌تواند موجب بهبود و آسان سازی هضم شده و به جذب چربی‌ها نیز کمک می‌کند.
رفع گاز بیش از حد معده از خواص روغن علف لیمو است. خارج کردن گاز روده‌ها و جلوگیری از توسعه گاز نیز از دیگر خواص روغن علف لیمو است.
طرز تهیه روغن علف لیمو
روغن علف لیمو یا Lemongrass oil حاصل تقطیر بخار برگ‌های تازه یا کمی خشک شده گیاه علف لیمو هست. روغن حاصل بعد از تقطیر دارای طیف رنگی زرد تا سبز کمرنگ است و دارای رایحه‌ای تازه، شیرین و شبیه به مرکبات است.
طرز تهیه دمنوش علف لیمو
برای تهیه دمنوش علف لیمو به روش های زیر عمل کنید:
- 1 فنجان آب جوش را روی 1 تا 3 قاشق چای خوری علف لیموی تازه یا خشک بریزید. حداقل پنج دقیقه صبر کنید. چای را صاف کنید. این چای را هم داغ و هم با چند تکه یخ می توانید میل کنید. می‌توانید دمنوش علف لیمو را با استفاده از برگ های خشک یا به صورت چای کیسه ای تهیه کنید.
- مواد لازم عبارتند از: آب 1 لیتر، شکر۵۰ گرم و یا عسل، علف لیمو ۱۵۰ گرم، زنجبیل، دارچین، هل سبز.
- ابتداد علف لیمو را خوب بشویید و بعد به تکه های کوچکی تقسیم کنید و سپس انتها و قسمت سبز بالای گیاه را بچینید. حال باید آب را در قوری ریخته و آن را روی حرارت ملایم اجاق گاز قرار دهید کمی صبر کنید تا بجوشد.
- بعد از اینکه آب جوش آمد علف لیمو خرد شده و زنجبیل را داخل آن بریزید و صبر کنید تا به مدت ۵ دقیقه با آب بجوشد. البته بهتر است که پس از اینکه آب جوش آمد، قوری را از روی حرارت بردارید و علف لیمو را به آب اضافه کنید و درب قوری را با یک پارچه تمیز بپوشانید و اجازه دهید تا به مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد.بعد از گذشته ۱۰دقیقه می توانید محتویات قوری را از صافی رد کرده و داخل فنجان بریزید و با یک قاشق عسل و یا شکر میل نمایید. علاوه بر زنجبیل و عسل می توانید به هنگام میل کردن این دمنوش مقداری آب لیمو ترش نیز داخل آن بریزید. اضافه کردن لیموترش به آن عطر خوشی می دهد که می توان از آن به عنوان یک نوشیدنی گرم مجلسی استفاده کرد.
برای تهیه جوشانده علف لیمو به روش زیر عمل کنید:
مواد لازم:
- ۴ فنجان آب.
- ۲ فنجان علف لیموی خرد شده.
- یک چهارم فنجان شکر.
طرز تهیه:
- در یک قابلمه‌ی متوسط، آب را بجوشانید.
- ساقه‌های خرد شده‌ی علف لیمو را به آب اضافه کنید و به مدت ۵ دقیقه بجوشانید.
- حرارت را کم کنید و اجازه بدهید ۵ دقیقه‌ی دیگر بجوشد.
- ترکیب را صاف کنید.
- شکر را اضافه کنید.
- می‌توانید این چای را به صورت سرد یا گرم سرو کنید.
برای بهره بردن از خواص علف لیمو راه های دیگری هم هست:
- یک یا دو ساقه را به سوپ مورد علاقه خود اضافه کنید.
- همچنین می توانید آن را قبل از پخت به مرغ یا ماهی اضافه کنید.
- می توانید علف لیمو را به صورت خام بخورید، اما آن را خوب ریز کنید.
عوارض و موارد منع مصرف علف لیمو
دمنوش علف لیمو ممکن است عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:
- سرگیجه.
- افزایش گرسنگی.
- خشکی دهان.
- خستگی.
- تکرر ادرار.
برخی از افراد ممکن است به علف لیمو حساسیت داشته باشند. علائم این واکنش آلرژیک عبارتند از :
- کهیر.
- خارش.
- مشکل در تنفس.
- ضربان قلب سریع.
افراد زیر از مصرف علف لیمو خودداری نمایند:
- زنان باردار.
- افرادی که از داروهای ادرار آور استفاده می کنند.
- افرادی که ضربان قلب ضعیف و پایینی دارند.
- افراد با سطح پتاسیم پایین.
- بیماران کلیوی.
روغن علف لیمو هرگز نباید در نزدیکی چشم، داخل بینی و گوش یا در سایر مناطق حساس پوست استفاده شود.
تداخل دارویی علف لیمو
علف لیمو می تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد:
- فنوباربیتال: به دلیل اینکه علف لیمو خواص خواب آور دارد، مصرف هم زمان آن با داروهای خواب آور می تواند باعث افزایش عوارض جانبی دارو شود.
- داروهای تغییر یافته توسط کبد: برخی داروها مانند کلرزاکسون، تئوفیلین و بوفورالول در کبد دچار تغییر و تجزیه می شوند. علف لیمو می تواند باعث کاهش سرعت شکست دارو توسط کبد شود. به همین دلیل نباید علف لیمو با برخی داروها که در کبد تجزیه می شوند مصرف گردد زیرا باعث می شود عوارض جانبی دارو بیشتر شود.
- این گیاه می تواند با داروهای شیمی درمانی تداخل داشته باشد و به همین دلیل افرادی که شیمی درمانی می کنند نباید از آن استفاده نمایند.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع
