حفظ الصحة ناصری تألیف محمد كاظم گيلانى مشهور به ملک الاطباء، كه با تصحيح و تحقيق دكتر رسول چوپانى منتشر شده است. اين اثر به امر ناصرالدين شاه قاجار به رشته تحرير درآمده است.
معرفی کتاب حفظ الصحه ناصری
گذشته از آموزههاى بهداشتى و پزشکى در كتاب حفظ الصحه، نقدها و نكوهشهاى بىپرده ملك الاطباء نشاندهنده بخشى از حيات اجتماعى طب ايرانى در واپسين دم رونق و كاربرد همگانى آن است؛ آن هم از زبان حكيمى كه از راه نزدیکى با كانون قدرت سياسى، چه بسا از چند و چون اين طب در جامعه و زمان خود، آگاهى بيشتر و گستردهترى داشته است.
فهرست کتاب حفظ الصحه ناصری
- مقاله اول داراى هشت فصل است كه تدابير مربوط به سته ضروريه در شش فصل نخست آن و تدابير مربوط به مباشرت زنان و حمام، در دو فصل بعدى بيان شده است.
- مقاله دوم در سه باب تدبير اطفال، جوانان و پيران، به تدابير بدنى به مقتضاى هر سن مىپردازد.
- مقاله سوم، شش باب دارد و تدابير لازم در مزاجهاى غيرمعتدل (مزاجهاى حار، بارد، رطب و يابس) و پس از آن تدابير افراد بسيار فربه و بسيار لاغر را بيان مىكند.
- مقاله چهارم در دو باب، به تدبير مسافران زمينى و دريايى و حفظ صحت اعضاى گوناگون بدن (دماغ، چشم، گوش، دندان، دل، معده، جگر) و نيز تدبير دست و پا در سرما اختصاص يافته است.
- خاتمه كتاب شامل ده فائده است، بدينسان كه نه فائده نخست آن، سود و زيان و شرايط مصرف خوراكىهاى رايج به ترتيب شامل انواع حبوب، گوشتها، تخمها، شير و لبنيات، ميوهها، سبزىها و شيرينىهاى طبيعى را بيان مىكند. فائده دهم به بيان پيدايش و بروز علامات هشدار دهندهاى مىپردازد كه پيشاپيش دال بر بيمارىاند.
پس از پايان فائدههاى ياد شده، نویسنده چند ادويه جديد مانند نارجيل بحرى، ساكودانه، كياكو، چلاپا را نام مىبرد و سپس به دو تركيب دارويى به نام حب جاودان و معجون حافظ العمر كه خود وى با دواهاى قديمى و جديد ساخته بوده، اشاره مىكند و براى آن منافع چندى از حفظ حرارت غريزيه و رطوبت اصلیه و منع عفونت اخلاط گرفته تا حفظ صحت و دفع اكثر امراض برمىشمارد. البته در كتاب هيچ سرنخ و نشانى از اجزاى اين دارو يا نحوه مصرف آنها پيدا نيست.
