معرفی کتاب المرشد او الفصول

درباره کتاب المرشد او الفصول

«کتاب المرشد او الفصول»، نگاشته طبیب نامدار، ابوبکر محمد بن زکریای رازی (۲۵۱ ق- ۳۱۳ ق)، به زبان عربی است. اهمیت این کتاب در این است که رازی هنگامی دست به تالیف آن زده که موسوعه درازدامن «الحاوی» (الجامع الکبیره) و بسیاری دیگر از کتاب هایش را نگاشته است.

این کتاب که از معتبرترین کتاب‌های رازی به شمار می‌آید به الفصول فی‌الطب نیز معروف است و از جمله کتاب‌هایی است که در قدیم برای آموختن طب از آن بهره می‌بردند.

آشنایی با محتوای کتاب المرشد او الفصول

این کتاب، مجموعه‌ای از چند گفتار است که مؤلف به هرکدام، عنوان «فصول…» داده است. فصول یادشده افزون بر سی تاست. مطالب آغازین این اثر با بحث پیرامون اسطقسات آغاز می‌شود و با بحث صناعت طب، نگارش این کتاب پایان می‌پذیرد.

آنچه رازی در این کتاب می‌نویسد، خلاصه‌ای از تحقیقات وی است؛ بنابراین، در این کتاب نه چندان اثری از نقل اقوال است و نه ردی از مناقشه با دیگر اطباء، بلکه مطالب، به صورت پیاپی، آن هم غالبا بدون استدلال، تحریر شده است. پاره‌ای از منابعی که مؤلف در تدوین این اثر از آنها بهره برده است، عبارتند از:«تقدمة المعرفة»، «ادوار الحمیات»، «ادویة مفردة»، «ازمان الامراض»، «البحران» و…

کتاب «المرشد» – علی رغم اختصار آن- از مهم‌ترین نگاشته‌های طبی رازی به شمار می‌رود. مؤلف در این اثر به امور بالینی (مباحث عملی طب) نمی‌پردازد؛ از سوی دیگر، در باره بیماری‌ها و اسباب و علت آنها و همچنین تجربیات خود در درمان امراض سخنی نمی‌گوید، بلکه این کتاب بیانگر مقام علمی رازی در حوزه مباحث نظری علم پزشکی است.

مؤلف، این کتاب را پس از نگارش بسیاری از تالیفاتش به رشته تحریر درآورده است. افزون بر این، مطالعه این اثر نشان می‌دهد که وی قبل از نگارش آن، بسیاری از کتب پزشکی پیشینیان را مطالعه و تتبع کرده است. از سوی دیگر، مؤلف، این کتاب را به این انگیزه نوشته که به باور او بقراط در «فصول» خویش دچار اشتباهات عدیده‌ای شده است و او خواسته است کتابی بر همان نمط، ولی بدون اشتباه تدوین نماید.

این بدان معناست که رازی در آن هنگام به پایه‌ای از علم پزشکی رسیده بوده که می‌توانسته با حکیم مشهوری همانند بقراط به معارضه برخیزد. از آنچه گفتیم جایگاه این اثر در علم پزشکی- خصوصا مباحث نظری آن- معلوم می‌شود. برخی از موضوعات مطرح شده در این کتاب بدین شرح است:

اسطقسات، مزاج، هواها و آب‌ها و غذاها و داروها، آب‌ها و برف و یخ ، استخراج قوای داروها و غذاها، ریاضت ، حمام ، خواب و بیداری، نیاز به غذا و کاربرد درست آن، داروهای مسهل، ترکیب داروها، بیماری و سبب و عرض، نبض ، تنفس ، بحران و…