- گزاره واژه قولنج یا کولیک در گذر روزگار به درازای تاریخ پزشکی دچار دگرگونی‌هایی گسترده شده است. چندین سده مفهوم آن بر یک بیماری آمده است که پیامدهای بنیادین آن درد شکم و بندآمدن و رانده‌نشدن پس‌مانده‌های گوارشی (پیخال) از روده‌ها می‌باشد.
- ولی امروزه آن را تنها بر دردهای شکمی با اندازه‌های گوناگون نام‌گذاری می‌کنند که در برگیرنده فتق بسته و آماس‌های گوناگون شکمی و التهاب روده بزرگ و بسته شدن و گره‌‌خوردگی‌های روده کوچک است.
- در این گفتار کوشش بر آن است تا به گونه‌ای کوتاه به بررسی و سنجش بیماری قولنج از دیدگاه رازی و پورسینا پرداخته شود و هم‌نوایی و اختلاف گفتگوهایشان، نازک‌بینانه گزارش شود؛ بنابراین هنگامی که کتاب قولنج رازی و رساله قولنج پورسینا، زیر ذره‌بین برده شود، بی‌گمان نخستین پرسش این است که چگونه این بزرگان پزشکی ایرانی توانسته‌اند، پایه‌های تشخیص بالینی بیماری قولنج را این چنین بنگارند؛ که در پزشکی جهان امروزین استواری و ارزش خود را هنوز نگاهداشته است.
- ایشان انگیزه‌های گوناگون پیدایش بیماری قولنج را به گستردگی بازگو می‌کنند. پورسینا بیش از هشتاد انگیزه را برای رخداد آن یاد می‌کند. ایشان افزون بر یادکرد نشانه‌های این بیماری، نازک‌بینانه و بسیار زیبا به تشخیص افتراقی آن از درد گرده و یا سنگ گرده و پیشابدان و از دل‌پیچ زردابی و از زخم روده (سحج) می‌پردازند.
- هر کدامشان گونه‌های قولنج را در دسته‌بندی متفاوت با یکدیگر ولی نزدیک به هم بازگو می‌کند که با بیش هزار سال اختلاف با ما بسیار شگفت‌انگیز است. در پایان به درمان با داروهای تکی و ترکیبی هر کدام از گونه‌ها می‌پردازند و نیز راه‌های پیشگیری از پدیدآمدن آن را به گستردگی می‌نگارند.
معرفی کتاب قولنج
- کتاب قولنج مجموعه‌ای از «کتاب قولنج» نگارش یافته توسط پزشک شهیر ایران محمد بن زکریای رازی و «رساله قولنج» نگارش یافته توسط پزشک و فیلسوف بزرگ ایران ابن سینا می‌باشد که با اضافاتی توسط دکتر صبحی محمود حمامی در یک مجلد بنام « کتاب قولنج» به زبان عربی جمع آوری گردیده و توسط دانشگاه شهید بهشتی انتشار یافته است.
- هر دو این کتاب‌ها (قولنج رازی و رساله قولنج ابن سینا) به معرفی بیماری قولنج، انواع، ویژگی‌ها و نحوه درمان آن اختصاص دارد، که رازی در هجده بخش و ابن سینا در سه گفتار، به بررسی این موضوع پرداخته‌اند.
- در پایان کتاب فصلی به زندگی‌نامه هر دو نویسنده از کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطبا نوشته ابن ابی اصیبعه اختصاص داده شده است.
- این کتاب توسط استاد بزرگوار دکتر محمد ابراهیم ذاکر با نثری شیوا به زبان فارسی برگردانیده شده است. اضافه شدن ترجمه زندگی نامه رازی و ابن سینا از کتاب عیون الانباء ابن ابی اصیبعه سبب گردیده تا این مجموعه با حسن انتخاب و دقت نظر جناب آقای دکتر ذاکر به نحو زیبایی کامل گردد.
- زمان نگارش رساله قولنج، قبل از تألیف کتاب قانون است.
محتوای کتاب قولنج
- در آغاز مجموعه مورد بحث، مطالب متعددى از قبیل «مقدمه رئیس دانشگاه، دکتر علیرضا زالى (مشتمل بر توضیح مختصرى درباره تلاش‌هاى دانشگاه پزشکى شهید بهشتى، دو رساله رازى و ابن سینا درباره قولنج و اقدام دکتر محمدابراهیم ذاکر در جهت احیاى رساله‌هاى مزبور)، «مقدمه معاون پژوهشى مرکز»، «دیباچه برگرداننده»، «نمایه ریزگفتارهاى کتاب»، «نمایه واژگان پارسى جایگزین و یا کوتاه‌شده برخى واژه‌ها»، «دیباچه دکتر محمود صبحى حمامى»، «واژه‌خوانى قولنج دکتر صبحى محمود حمامى»، «دست‌نوشته‌هاى بازبینى‌شده دکتر محمود صبحى حمامى» و «نگارندگانى که درباره قولنج نگاشته‌اى دارند»، ذکر شده است.
- پس از درج کتاب قولنج رازى و پیش از ذکر رساله قولنج ابن سینا، مبحثى تحت عنوان «بررسى رساله ابن سینا» به قلم دکتر صبحى محمود حمامى، گنجانده شده است.
- پس از ذکر رساله قولنج ابن سینا، مطالبى تحت عناوین «داروهاى تکى که در «کتاب» و «رساله» قولنج آمده است»، «واژه‌نامه گیاهان به پنج زبان»، «خوراکى‌ها»، «اصطلاح‌هاى علمى به زبان‌هاى پارسى، انگلیسى، فرانسه»، «کتاب‌هاى پژوهش‌شده تازى»، «کتاب‌هاى پژوهش‌شده فرنگى» ذکر شده است.
- نمایه‌ها، شامل «نمایه کسان»، «نمایه کتاب‌ها»، «نمایه جاها»، «نمایه گیاهان»، «نمایه بیمارى‌ها» و «نمایه خوراکى‌ها» در پایان کتاب آورده شده است.
- پاورقى‌ها، به بررسى اختلاف نسخ اختصاص دارد.
فهرست مطالب کتاب قولنج
نمایه ی واژگان پارسی جایگزین و کوتاه شده ی برخی واژه ها
- کتاب القولنج ( دکتر صبحی محمود حمامی )
- دیباچه
- واژه خوانی قولنج
- دست نوشته های بازبینی شده ( کتاب قولنج – محمد پور زکریای رازی )
- کتاب قولنج ( محمد پور زکریای رازی ) کتاب قولنج هیجده بخش است
- بخش نخست
- بخش دوم
- بخش سوم
- بخش چهارم
- بخش پنجم
- بخش ششم
- بخش هفتم
- بخش هشتم
- بخش نهم
- بخش دهم
- بخش یازدهم
- بخش دوازدهم
- بخش سیزدهم
- بخش چهاردهم
- بخش پانزدهم
- بخش شانزدهم
- بخش هفدهم
- بخش هیجدهم
- دست نوشته های بازبینی شده ( رساله قولنج – ابن سینا )
- بررسی و پژوهش رساله
- رساله ی قولنج ( ابن سینا )
- متن رساله
- آغاز رساله
- گفتار دوم – بخش نخست
- بخش دوم
- بخش سوم
- بخش چهارم
- بخش پنجم
- بخش ششم
- بخش هفتم
- بخش هشتم
- سنجش قولنج از دیدگاه رازی و ابن سینا
- داروهای تکی که در کتاب و رساله آمده است
- واژه نامه ی گیاهان ( تازی (متن)، انگلیسی ، فرانسه ، پارسی ، لاتین )
- خوراکی ها
- اصطلاح های علمی
- کتاب های پژوهش شده ی تازی
- کتاب های پژوهش شده ی فرنگی
- عیون الانباء ( ابن ابی اصیبعه )
- رازی از دیدگاه ابن ابی اصیبعه
- شیخ رییس از دیدگاه ابن ابی اصیبعه
- نمایه ی کسان
- نمایه ی کتاب ها
- نمایه ی جاها
- نمایه ی گیاهان
- نمایه ی بیماری ها
- نمایه ی خوراکی ها
نویسنده یا مترجم
- نگارنده:دکتر صبحی محمود حمامی
- مترجم: دکتر محمد ابراهیم ذاکر
انتشارات
انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
