درباره کتاب ارجوزه فی الطب
ارجوزه فی الطب نگارش منظومههایى در بحر رجز (مستفعلن، مستفعلن، مستفعلن) و با نام ارجوزة كه پيرامون علوم و فنون مختلف است، سابقهاى بس ديرينه دارد. مؤلفين و محققین برای آسانى حفظ مطالب علمى، این مطالب را در قالب سرودههایى به دانشجویان این علوم عرضه مىنمودند.
ابن سينا نيز برای اينكه نشاطى برای دانشجویان پزشكى به وجود آورد و حفظ مطالب آن را برای آنان آسان گرداند، مطالب پزشكى را به نظم درآورده است و چندين ارجوزه سروده است.
ارجوزههاى منسوب به ابن سينا 1- ارجوزه في الطب كه در آن به مباحث حفظ الصحه پرداخته شده است. 2- ارجوزه في الوصايا كه پيرامون پند و اندرزهاى طبى است. 3- ارجوزه في الطب في الفصول الاربعه. 4- الالفيه الطبيه. از جمله ارجوزههاى طبى منسوب به ابن سينا، ارجوزهاى به نام «ارجوزه في المجربات» است.
آشنایی با محتوای کتاب ارجوزه فی الطب
اين ارجوزه طبى – چنانكه در بخش معرفى کتاب گفتيم – از جمله ارجوزههاى منسوب به ابن سينا است؛ يعنى انتساب آن به ابن سينا قطعى نيست، چرا كه در منابع معتبرى كه به شرح حال ابن سينا پرداختهاند، به این ارجوزه اشاره نكردهاند.
بله در بعضى از منابع، ارجوزهاى طبى به او نسبت داده شده و از سوى اطباى بزرگى همچون ابن رشد شرح شده است، ولى ارجوزه مزبور همان الفيه طبى است نه ارجوزه مجربات. از سوى ديگر نگاهى به متن این ارجوزه نشان مىدهد كه این ارجوزه حاوى مطالب علمى و قابل استفادهاى نيست.
آنچه در این ارجوزه بيشتر به چشم مىخورد مطالبى پيرامون خواص عجيب و شگفت انگیز اشيا و اوضاع فلكى است. این مطالب بيشتر به مباحث علوم غريبه شباهت دارد تا مباحثى كه از قلم یک طبيب نامدار تراوش كرده باشد.
از سوى ديگر مقايسه این ارجوزه با الفيه طبى كه انتساب آن به ابن سينا حتمىتر به نظر مىرسد، بيانگر این مطلب است كه سراينده این ارجوزه چندان از ذوق سليم و قدرت شاعرى برخوردار نبوده؛ از این رو حتى چينش قافيههاى این ارجوزه، داراى اشكال است (رك بيت دوم ارجوزه) و این امر نيز انتساب ارجوزه را به ابن سينا بيشتر دچار ترديد مىكند.
به نظر مىرسد شخصى گمنام كه داراى اندك ذوقى بوده، نسخههایى نه چندان قابل توجه را كه در میان آثار ابن سينا به نظرش جالب آمده در قالب این ارجوزه به نظم كشيده است و از آنجا كه منبع مطالب آن، نگاشتههاى ابن سينا است آن را مستقيماً به ابن سينا نسبت داده است. به هر حال بررسى این ارجوزه نيازمند مقايسه و مقارنه بين این منظومه و آثار ديگر ابن سينا است.
