تیروئید یکی از مهمترین غدد بدن است که نقش مستقیم در تنظیم متابولیسم دارد و از آنجا که سوختوساز با مزاج افراد ارتباط تنگاتنگی دارد، در طب سنتی ایرانی نیز جایگاه ویژهای برای بررسی اختلالات تیروئید وجود دارد.
مطالعات منتشر شده درباره طب سنتی ایرانی و نرخ متابولیسم پایه (BMR) نشان میدهد که مزاج و متابولیسم رابطه دوطرفه دارند. در یک پژوهش مشاهدهای منتشر شده در سال 2020 در Journal of Contemporary Medical Sciences مشخص شد که افراد با مزاج سرد معمولاً BMR پایینتر، فعالیت سمپاتیک کمتر و عملکرد تیروئید ضعیفتر نسبت به افراد گرممزاج دارند. این موضوع نشان میدهد که نوسانات BMR میتواند سلامت بدن را تحتتأثیر قرار دهد.
بر اساس اصول طب سنتی، رعایت شش اصل اساسی حفظالصحه و انتخاب سبک زندگی متناسب با مزاج، در پیشگیری و حتی بهبود اختلالات تیروئید نقش مهمی دارد.
ارتباط مزاج با انواع اختلالات تیروئید در طب سنتی
طب سنتی ایرانی معتقد است که برخی افراد بهطور ذاتی استعداد بیشتری برای ابتلا به مشکلات تیروئید دارند.
برای مثال:
پرکاری تیروئید عموماً حالتی شبیه مزاج گرم و خشک ایجاد میکند.
کمکاری تیروئید معمولاً با سردی و تری در بدن همراه است.
بنابراین، افراد گرممزاج ممکن است بیشتر مستعد پرکاری تیروئید باشند و افراد سردمزاج احتمال بیشتری برای کمکاری تیروئید داشته باشند؛ البته این موضوع مانع بروز بیماری در سایر مزاجها نیست.
غلبه اخلاط و تأثیر آن بر اختلالات تیروئید
در طب سنتی ایرانی، هر یک از اخلاط (صفرا، بلغم، سودا، دم) در صورت افزایش، میتوانند در عملکرد غده تیروئید اختلال ایجاد کنند. سبک زندگی، ژنتیک و عوامل محیطی نیز در این زمینه اثرگذار هستند.
۱. غلبه صفرا
افراد گرممزاج و کسانی که دچار غلبه صفرا هستند، ممکن است بیشتر با التهاب و مشکلات در نواحی فوقانی بدن مانند گلو، گردن و غده تیروئید روبهرو شوند. این حالت میتواند به التهاب ناگهانی تیروئید، بروز علائم پرکاری، یا حتی تحریک سیستم ایمنی و شکلگیری تیروئیدیت خودایمنی مانند هاشیموتو منجر شود.
مهمترین علائم غلبه صفرا
زردی چهره و چشم، تلخی دهان بهویژه صبحها، خشکی مخاطها، تشنگی زیاد، بیخوابی، دلشوره، گرگرفتگی، پوست خشک، کاهش اشتها و لاغری تدریجی.
مواد غذایی افزایشدهنده صفرا
ادویههای تند مثل فلفل و زنجبیل، گوشتهای لطیف، مغزها، غذاهای سرخشده، شیرینیجات گرم، خرما و عسل، غذاهای بوداده.
مواد غذایی مفید برای کاهش صفرا
سکنجبین، آبغوره، خوراکیهای رو به ترش، کاهو، خیار، کدو، سبزیجات خنک، مرکبات ترش، هندوانه و گوشتهای سفید.
درمانهای کمکی
روغنمالی با روغن بنفشه یا کدو روی تیروئید، و در صورت صلاحدید پزشک طب سنتی: حجامت یا زالودرمانی موضعی.
۲. غلبه بلغم
افزایش بلغم معمولاً با سردی و تری همراه است و میتواند به کمکاری تیروئید، افزایش وزن، خستگی و تشکیل ندولهای کیستیک در تیروئید منجر شود.
نشانههای غلبه بلغم
پفآلودگی، خوابآلودگی، سنگینی سر، سردی بدن، افزایش ترشحات، نفخ، رفلاکس، کندی ذهن، کندی هضم، اسهال بلغمی.
غذاهای افزایشدهنده بلغم
لبنیات زیاد، میوههای سرد، سالادها، غذاهای لعابدار، غذاهای فریز شده، سسها، آب زیاد، مرکبات سرد، برنج زیاد، سیبزمینی.
غذاهای مفید برای کاهش بلغم
گوشتهای گرممزاج، مغزهای بوداده، میوههای شیرین، ادویهجات گرم، ترهبار گرم، تنقلات خشک مثل انجیر و کشمش.
درمانهای کمکی
ورزشهای پرتحرک، سونای خشک، مصرف ملینهای گرم و کاهش مصرف آب و سردیها.
۳. غلبه سودا
رسوب سودا میتواند باعث کمکاری تیروئید، پرکاری خفیف، یا ایجاد ندولهای سخت شود. در موارد شدید، تجمع طولانیمدت سودا ممکن است خطر ایجاد تودههای بدخیم را افزایش دهد.
علائم غلبه سودا
تیره شدن رنگ پوست، فکر و خیال زیاد، اختلال خواب، لاغری، افزایش موهای زائد، تیرگی ادرار و عرق، گرفتگی عضلات، افسردگی و انزوا.
غذاهای مولد سودا
غذاهای مانده، کنسروی، فستفودها، گوشت گاو، عدس، بادمجان، غذاهای سرد و خشک، چای پررنگ، قهوه، ترشیجات زیاد.
غذاهای مناسب برای کاهش سودا
آبگوشت، گوشت گوسفندی، غذاهای گرم و تر، نان سنگک، شیرهها، عسل، انجیر، انگور، سبزیجات خوشعطر، مغزها و ادویههای گرم.
درمانهای کمکی
تحرک منظم، افزایش فعالیتهای شادیبخش، خواب بهموقع، هوای پاک.
۴. غلبه دم
افزایش خلط دم معمولاً باعث امتلاء، چاقی، سنگینی بدن و بزرگ شدن تیروئید میشود.
نشانههای غلبه دم
برافروختگی، گرمی بدن، سرخی چهره، خوابآلودگی، خوندماغ، جوشهای چرکی، طعم شیرین دهان، خارش پوست.
غذاهای افزایشدهنده دم
نان و برنج زیاد، گوشت قرمز، شیرینیجات، غذاهای چرب، مغزها و حبوبات.
غذاهای مفید برای کاهش دم
آشها و سوپهای ساده، میوههای ترش، خورشهای سبزیجات ترش، لبنیات سبک، آبمیوههای ترش.
درمانهای کمکی
روزهداری کوتاهمدت، کاهش حجم غذا، حجامت یا فصد در صورت تشخیص متخصص.
درمان اختلالات تیروئید با طب سنتی (بر اساس مزاج)
اصل درمان در طب سنتی، اصلاح علت بیماری است. با اصلاح مزاج و کاهش غلبه اخلاط، مشکلات تیروئید بهتدریج برطرف میشوند:
کاهش سودا → کمک به کوچک شدن ندولها
کاهش بلغم → کوچک شدن ندولهای کیستیک
کاهش صفرا → آرام شدن التهاب و تحریکات تیروئید
کاهش دم → کوچک شدن سایز تیروئید
درمانها کاملاً شخصیسازی شده و وابسته به مزاج فرد هستند. پس از اصلاح مزاج، میتوان از درمانهای موضعی مانند:
ماساژ روغن بابونه برای افراد سردمزاج
ماساژ روغن بنفشه و کدو برای التهاب تیروئید
بادکش لغزان تیروئید (تنها با نظر متخصص)
حجامت یا زالودرمانی برای کاهش التهاب یا اندام بزرگشده
استفاده کرد.
قطع یا کاهش داروهای تیروئید تنها با دستور پزشک انجام میشود.
