درمان فیستول مقعدی در طب سنتی و طب نوین

تعریف فیستول مقعدی

فیستول مقعدی ( به انگلیسی Anal Fistula ) یک مسیر غیر طبیعی است که از داخل و انتهای روده بزرگ نزدیک مقعد (کانال مقعدی) شروع می شود و به پوست ختم می شود. به عبارت دیگر فیستول باعث به وجود آمدن دو سوراخ یکی در انتهای روده بزرگ و مقعد و دیگری در پوست نشیمنگاه می شود که این دو سوراخ توسط کانالی به هم وصل شده اند و از داخل آن چرک و مدفوع ممکن است به پوست راه پیدا کند.

این مجراها و کانال ها یا همان فیستول ممکن است در نقاط دیگر بدن مانند واژن، ناف، صورت و … نیز پدیدار شوند. به طور کلی فیستول هر مجرایی را گویند که از یک عضو داخلی بدن شروع شود و به پوست ختم شود.

فیستول های مقعدی بر اساس شکل و جای این کانال ها به انواع مختلفی تقسیم می شوند. در مسیر فیستول عضلات مهمی وجود دارد که همان اسفنکترهای داخلی و خارجی هستند که ممکن است در اثر درمان نشدن فیستول و یا عمل های جراحی آسیب ببینند. درمان فیستول باید به شکلی صورت پذیرد که آن کانال پر از عفونت و چرک و مدفوع حذف بشود ولی عضلات اطراف آن آسیب جدی نبینند.

عضلات مقعدی عبارتند از:

اسفنکتر داخلی: یک گروه آن ها نزدیک مقعد هستند که آن ها طول بیشتری دارند ولی باریک‌تر هستند که به آن‌ها اسفنکتر داخلی گفته می‌شود. چنانچه اسفنکترهای داخلی دچار آسیب شوند، معمولا بی اختیاری جدی‌ ایجاد نمی‌شود.

اسفنکتر خارجی: گروهی از عضلات قویتر در خارج آن قرار دارند که به آن ها اسفنکتر خارجی گفته می‌شود، این ها عضلات مهم تری هستند که اگر آسیب ببینند می‌تواند بی اختیاری قابل توجهی برای مریض ایجاد کند.

باید توجه داشته باشید چنانچه فیستول مقعدی به موقع کنترل و درمان نشود منجر به عفونت و انتشار آلودگی به خون می شود. در عین سادگی تعریف این بیماری، فیستول مقعدی می تواند بیماری پیچیده ای باشد.

علل ابتلا به بیماری فیستول مقعدی

برخی از دلایل مانند ابتلا به بعضی بیماری ها و آسیب ها باعث به وجود آمدن فیستول مقعدی می شوند.

1. بیماری کرون (بیماری التهابی روده).
2. واکنش به آبسه. عدم درمان آبسه و ترکیدن آن. هیدرآدنیت چرکی (نوعی بیماری پوستی که موجب عفونت غدد عرق شده و آبسه را به همراه دارد).
3. بیماری های جنسی یا همان عفونت های منتقله از راه برقراری ارتباط جنسی ( مثل بیماری های سیفلیس و کلامیدیا).
4. پرتو درمانی.
5. سل.
6. HIV.
7. ضربه و تروما و وارد شدن آسیب به ناحیه مقعد.
8. عوارض جراحی در نزدیکی مقعد.
9. اسهال طولانی مدت.
10. مسدود شدن غدد درون مقعد.
11. بیماری دیورتیکولیت (عفونت کیسه های کوچک روده).
12. سرطان رکتوم.
13. یبوست های حاد و طولانی مدت.
14. نشستن های طولانی مدت.

انواع فیستول مقعدی

همانطور که گفتیم فیستول مقعدی بر اساس محل پدیدار شدن و طول آن به انواع مختلفی تقسیم می شوند. طول کانال مقعدی حدود 4 سانتی‌متر است که در اوسط آن خطی وجود دارد که به آن خط دندانه‌ای گفته می‌شود، این خط در جراحی فیستول اهمیت زیادی دارد. زیرا سوراخ داخلی اکثر فیستول‌ها در این خط قرار دارند و پیدا کردن این خط برای جراحان فیستول کار سختی نیست.

1: فیستول‌های اینتراسفنکتریک: گروهی از فیستول‌ها از خط دندانه‌ای که شروع می‌شوند، جدار مقعد و اسفنکتر داخلی را سوارخ می‌کنند ولی به اسفنکتر خارجی نمی‌رسند و از فضای بین اسفنکترها به پوست می‌رسند.

این فیستول‌ها مسیر کوتاه تری دارند و فقط قسمتی از اسفنکتر داخلی را درگیر کرده‌اند به این ها فیستول‌های اینتراسفنکتریک می‌گویند که حدود 45% فیستول ها را تشکیل می دهند و درمان راحت‌تری دارند.

2: فیستولهای ترنس اسفنکتریک: گروه دیگری از فیستول‌ها بعد از اینکه از خط دندانه‌ای شروع شدند و مقعد را سوراخ کردند و از اسفنکتر داخلی عبور نمودند از اسفنکتر خارجی نیز عبور نموده و بعد به پوست میرسند.

این ها حجم بیشتری از عضلات را درگیر نموده اند و از همه مهمتر اینکه اسفنکتر خارجی نیز درگیر شده است، به اینها فیستول های ترنس اسفنکتریک می‌گویند که حدود 30% فیستول ها از این نوع هستند.

3: فیستولهای سوپر اسفنکتریک: اما نوع دیگری از فیستول‌ها، فیستول‌هایی هستند که اسفنکتر داخلی و خارجی را درگیر کرده‌اند اما مسیر آن ها از بالاهای اسفنکتر خارجی عبور می‌نماید، بنابراین مسیر در دسترسی ندارند و حجم بیشتری از عضلات را درگیر می‌کنند که به آن ها فیستول‌های سوپراسفنکتریک می گویند که حدود 20% فیستول‌ها از این نوع هستند.

4: فیستول‌های اکسترا اسفنکتریک: این ها معمولا از یک جای غیر طبیعی سوراخ داخلی آن ها شروع می‌شود و همه عضلات را درگیر می‌کنند و از کنار خارجی عبور می‌کنند و به پوست راه پیدا می‌کنند. درمان آن ها پیچیده تر است، اما خوشبختانه تنها 5% فیستول ها از این نوع هستند.

عوارض و علائم فیستول مقعدی

• درد.
• سوزش.
• خارش.
• خونریزی.
• خروج مداوم عفونت و ترشحات از مقعد.
• تورم مقعد.
• سلولیت اطراف مقعد.
• قرمزی پوست.
• تخلیه پوست اطراف مقعد.
• تب و احساس خستگی.
• ادرار دردناک.
• عفونت‌های دستگاه ادراری.
• درد همزمان با دفع مدفوع یا پس از آن
• وجود یک برجستگی سفت و دردناک

اگر فیستول به موقع درمان نشود ممکن است عوارض شدیدتری به دنبال داشته باشد:

• پخش شدن عفونت ناشی از فیستول در باقی اندام‌های بدن.
• گسترش طول، عمق و میزان عفونت مقعدی ناشی از فیستول.
• افزایش ریسک خطر مرگ به سبب گسترش شدید عفونت در بدن.
• ایجاد فیستول‌های متعدد دیگر.
• بالا رفتن احتمال ابتلا به آبسه مقعد.
• افزایش ریسک ابتلا به سرطان مقعد.

درمان فیستول مقعدی با طب نوین

درمان قطعی فیستول مقعدی از گذشته تا کنون عمل های جراحی بوده است. داروهای گیاهی و داروهای شیمیایی درمان قطعی نیستند ولی به روند درمان، کاهش شدت بیماری و بهتر شدن علائم کمک شایانی می کنند.

داروهای شیمیایی که در طب نوین برای کمک به درمان فیستول مقعدی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:

• سیپروفلوکساسین: یکی از آنتی بیوتیک ها که می تواند برای درمان عفونت های باکتریایی در ناحیه مقعد تجویز شود سیپروفلوکساسین است.
• پماد هیدروکورتیزون: یک کرم حاوی کورتیکواستروئید و موضعی بوده که می تواند به کاهش التهاب و خارش ناشی از فیستول مقعدی کمک کند.
• پماد مترونیدازول: این پماد حاوی آنتی بیوتیک است که معمولا برای درمان عفونت ها و ترشحات فیستول مقعدی استفاده می شود.
• پماد لیدوکائین: بی حس کننده موضعی که باعث تسکین درد و ناراحتی در این ناحیه می شود.
• پماد نیتروگلیسیرین: گاهی اوقات برای کمک به شل شدن عضلات اطراف اسفنکتر مقعد ممکن است تجویز شود.
• قرص مترانیدازول یا قرص سفیکسیم

اقدامات طب نوین برای درمان فیستول مقعدی

بهترین درمان فیستول مقعدی همانطور که گفتیم عمل جراحی است. این عمل های جراحی به روش های مختلفی انجام می شوند که بهترین و موثرترین آن ها عمل لیزر است. برای درمان فیستول ها از طریق جراحی باید ابتدا مسیر آن ها و حجم عضلات درگیر شده مشخص شود تا بتوان درمان درستی انجام داد. توجه داشته باشید هیچ فیستولی را در هر مرحله ای بدون درمان رها نکنید زیرا عوارض ناخوشایند زیادی دارد.

عمل جراحی سنتی: روش سنتی با استفاده از تیغ جراحی انجام می گیرد و خونریزی بسیاری را به بیمار تحمیل می کند.

عمل جراحی به روش وافت vaaft: یک کیت جراحی برای درمان فیستول مقعدی است. این روش بدون استفاده از تیغ است و خونریزی ندارد. زیرا این روش کم تهاجمی است و نیازی به باز کردن زخم ندارد. مهمترین مزیت درمان فیستول با VAAFT عدم آسیب به عضله اسفنکتر خارجی در نتیجه پیشگیری از بی اختیاری مدفوع است، زیرا که روش سنتی جراحی معمولاً همراه با بریدن قسمتی از عضله اسفنکتر است.

این روش هزینه کمتری دارد.VAAFT نیازی به بستری شدن در بیمارستان نداشته و بیمار می تواند ساعتی پس از انجام عمل به خانه بازگردد. این روش بدون ایجاد زخم می‌باشد، پس نیازی به پانسمان نیز نخواهد بود. این روش امکان عود بسیار کمتری در مقایسه با جراحی سنتی دارد.

عمل لیزر فیستول: عمل لیزر فیستول روشی نوین و بسیار آسان برای درمان درد و عفونت این عارضه مقعدی به شمار می‌رود. این نوع عمل درد و خونریزی بسیار کمتری دارد. نیازی به پانسمان‌های داخلی (توپی یا تامپون) دردناک ندارد. به بیهوشی نیازی ندارد و تنها با بی حسی موضعی انجام می شود.

از انتقال بیماری‌ها و عفونت‌های خطرناکی همچون هپاتیت پیشگیری می شود. نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد، چرا که عمل سرپایی و در کمتر از 1 ساعت انجام می‌شود. کمترین میزان عوارض بعد از جراحی مانند آسیب دیدن عضلات اسفتکتر مقعد را تجربه خواهید کرد. روشی کاربردی، پیشرفته و با کارآیی آسان است که برای اغلب بیماران (بیماران قلبی و دیابتی و …) قابل استفاده می‌باشد.

چسب فیبرین یا پلاگین بیولوژیکی (Fibrin Glue): استفاده از چسب فیبرین، تنها روش غیر جراحی برای درمان فیستول به شمار می‌رود. پلاگین بیولوژیکی یک بافت بیولوژیکی از جنس مخاط روده انسان است که جهت پر کردن بافت داخلی فیستول، و بسته شدن سر این سوراخ مورد استفاده قرار می‌گیرد. عمل فیستول به روش پلاگین بیولوژیکی خطرناک نبوده و همچنین از ایجاد بی‌اختیاری در مدفوع پیشگیری می شود.

درمان فیستول مقعدی به کمک طب سنتی

همانطور که گفتیم اقدامات طب سنتی و اصلاح سبک زندگی کمک بزرگی به روند درمان، کاهش شدت بیماری و بهتر شدن علائم آن می کنند و درمان قطعی این بیماری نیستند.

اصلاح سبک زندگی، بایدها و نبایدها

• تا زمانی که زخم شما خوب نشده است از صابون استفاده نکنید
• شوینده های نمکی یا هر محصول معطری را برای شستن خود استفاده نکنید
• از تمیز و پاک کردن بیش از حد مقعد اجتناب کنید.
• درمان سریعتر یبوست در صورت ابتلا: مصرف خوراکی های حاوی فیبر و ملین ها.
• مصرف غذاهای تند و گرم را متوقف نمایید.
• در طول روز آب کافی بنوشید.
• بهداشت فردی را رعایت کنید.
• ورزش ملایم برای هضم، مدیریت استرس و گردش خون مفید است که به نوبه خود به پیشگیری و کاهش درد فیستول کمک می‌کند.
• نشستن در آب گرم می تواند اثرات آرامش بخشی داشته و به بهبود بیماری کمک نماید. می توانید از آب گرم و مقداری اسانس های ضد درد و یا جوش شیرین و نمک اپسوم استفاده نمایید.
• حجامت فیستول.

داروهای گیاهی و گیاهان دارویی موثر در درمان فیستول مقعدی

پونه کوهی: مصرف پونه کوهی به عنوان ضد التهاب قوی می تواند در درمان سنتی فیستول و بهبود سیستم ایمنی موثر باشد. برای این منظور می توانید یک قاشق پونه کوهی را به آب گرم اضافه نموده و قبل از شام و بعد از صبحانه میل نمایید.

عسل: عسل، خوراکی بسیار مفید با خواص ضد میکروبی است که می تواند نقش بسیار مهمی در درمان و پیشگیری از عفونت داشته باشد. برای درمان خانگی فیستول می توانید مصرف عسل را در رژیم غذایی روزانه خود قرار دهید. برای تاثیرگذاری بیشتر می توان یک قاشثق عسل را به یک لیوان اضافه نمود و دو بار در روز از آن نوشید.

زنجبیل: زنجبیل در کاهش گرفتگی عضلات و تقویت سیستم ایمنی بدن نقش دارد و می تواند به بهبودی بیماری فیستول کمک نماید.

زردچوبه: زردچوبه، ضد باکتری بسیار قوی است که می تواند به عنوان آنتی بیوتیک طبیعی عمل نماید. به علاوه مصرف زردچوبه در از بین بردن باکتری های روده و جلوگیری از انتشار و گسترش عفونت موثر است. برای مصرف زرد چوبه می توانید یک قاشق غذاخوری از آن را با 300 میلی لیتر شیر بدون چربی و یک قاشق عسل مخلوط کرده و شب ها قبل از خواب میل نمایید و منتظر کاهش علائم بیماری خود باشید.

روغن درخت چای: روغن درخت چای محلول بسیار قوی و ضد باکتری موثری است که استعمال آن موجب می‌شود، عفونت ناحیه‌ی فیستول از بین برود. برای استفاده از روغن درخت چای می توانید روزانه آن را بر روی ناحیه مورد نظر استعمال نمایید. برای استعمال روغن درخت چای ابتدا آن را با یک قاشق روغن زیتون مخلوط کنید تا از غلظت آن کاسته شود، سپس می توانید محلول را به وسیله گوش پاک کن بر روی فیستول استعمال نمایید و بعد از 20 الی 30 دقیقه با آب سرد شسته و خشک کنید.

چریش: به عنوان یکی دیگر روش های درمان گیاهی فیستول، استفاده از چریش می باشد. چریش به دلیل خواص ضد باکتری، ضد قارچی و ضد التهابی خود شناخته شده است، که به بهبود زخم و کاهش التهاب ناشی از فیستول مقعدی کمک شایانی می کند. چریش را می توان به اشکال مختلف از جمله روغن چریش، برگ چریش یا مکمل های چریش استفاده کرد.

روغن چریش را می توان به صورت موضعی در ناحیه آسیب دیده استفاده کرد تا به تسکین سوزش و بهبودی کمک کند. از برگ‌های چریش می‌توان برای تهیه ضماد یا خمیری استفاده کرد که می‌توان آن را به‌صورت خارجی روی محل فیستول مقعد قرار داد. مکمل های چریش به صورت کپسول یا پودر برای مصرف داخلی نیز موجود است.

آلوئه ورا: آلوئه ورا به دلیل خاصیت تسکین دهنده و التیام بخشی برای کاهش التهاب، بهبود بافت و تسکین  علائمی مانند درد و خارش ناشی از فیستول مقعدی مفید است.

ژل آلوئه ورا، که از برگ های گیاه آلوئه ورا استخراج می شود، می تواند به صورت موضعی در ناحیه آسیب دیده استفاده شود تا به تسکین سوزش و بهبودی کمک کند. ژل را می توان مستقیماً روی محل فیستول مقعدی اعمال کرد یا به شکل کرم، پماد یا شیاف که به طور خاص برای استفاده مقعدی فرموله شده است، استفاده کرد.

کالاندولا: کالاندولا دارای خواص ضد التهابی، ضد میکروبی و ترمیم کننده زخم است برای کمک به درمان فیستول مقعدی مفید می باشد. کالاندولا را می توان به صورت موضعی در اشکال مختلف مانند کرم ها، پمادها یا روغن ها برای کمک به تسکین سوزش، کاهش التهاب و بهبودی ناحیه آسیب دیده استفاده کرد.

بابونه: بابونه نیز دارای خواص ضد التهابی و تسکین دهنده است و برای افراد مبتلا به فیستول مقعد مفید باشد. بابونه به خاطر اثرات آرام بخش شناخته شده است و به طور سنتی برای کمک به کاهش التهاب، تسکین درد و بهبودی استفاده می شود.

بابونه را می توان به صورت موضعی در اشکال مختلف مانند روغن ها، کرم ها استفاده کرد تا به کاهش ناراحتی و بهبودی در ناحیه آسیب دیده کمک کند.

اکیناسه: اکیناسه دارای خواص تقویت کننده سیستم ایمنی است که ممکن است از فرآیندهای درمانی طبیعی بدن پشتیبانی کند. می توان آن را به عنوان مکمل غذایی یا به شکل چای مصرف کرد.

میخک: میخک یک ضد باکتری فوق العاده است. این گیاه سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به عنوان یک پاک کننده طبیعی روده بزرگ عمل می‌کند. میخک همچنین از بروز عفونت های انگلی در بدن جلوگیری می کند. پودر میخک را در آب معمولی بریزید و بجوشانید و برای طعم دادن به چای زنجبیل اضافه کنید. این به تسکین علائم فیستول کمک می‌کند.

روغن میخک به دلیل خواص ضد میکروبی خود شناخته شده است و می تواند به صورت موضعی در ناحیه آسیب دیده استفاده شود. میتواند به کاهش خطر عفونت و بهبودی کمک کند. ضماد تهیه شده از میخک خرد شده یا روغن میخک مخلوط با روغن حامل را می توان مستقیما روی ناحیه آسیب دیده قرار داد. این ممکن است به کاهش التهاب و تسکین درد کمک کند.

آب کلم: خوردن نیم فنجان آب کلم خام روزانه برای نرم کردن مدفوع و عبور آسان آن مفید است.

عنبر نساء یا عنبر نسارا: دود عنبر نساء از دیرباز برای درمان زخم‌ های التهابی و عفونت‌های پوستی، درمان عفونت های داخلی بدون عوارض جانبی قابل‌ توجه، استفاده می‌شده است. امروزه برای درمان بسیاری از بیماری ها از جمله فیستول مقعدی نیز به کار می رود.

مرزنجوش: دمنوش مرزنجوش باعث کاهش باکتری و کمک به درمان فیستول مقعدی می‌کند.

جوشانده ترکیب تخم گشنیز، آویشن، گل ختمی، تخم مرو : جوشانده ترکیب تخم گشنیز، آویشن، گل ختمی، تخم مرو به همراه شیر گاو و مرهم ساختن از آن برای ضماد کردن بر روی مقعد برای کمک به درمان فیستول بسیار نافع است.

پوست انار: پوست انار را با جفت مساوى بسایید و روى پنبه بریزید و هر شب ضماد کنید. فیستول یا بواسیر را درمان مى‏ کند.

روغن بنفشه: این روغن خواص بسیار زیادی برای درمان فیستول مقعدی در طب سنتی دارد مانند مسکن، ضد التهاب، ضد درد و… و می تواند التهاب فیستول را کاهش دهد. اگر شما این روغن را با استفاده از روغن های دیگری مانند روغن هلو، شفتالو و یا روغن تخم خیار ترکیب کنید اثرات آن را بیشتر مشاهده خواهید کرد. بهتر است به صورت روزانه این روغن را با یک تکه پنبه روی ناحیه فیستول خود بمالید تا به مرور زمان بیماری شما درمان شود. البته قبل از استفاده باید این عضو را از آلودگی ها پاک نمایید.

دانه کتان: دانه کتان سرشار از فیبر و اسید چرب امگا 3 است که به درمان سنتی فیستول مقعدی کمک می کند. همچنین این دانه خاصیت ملین نیز دارد. برای استفاده از این دانه مغذی می توانید یک قاشق غذا خوری را به یک لیوان آب بیافزایید و هرشب از آن میل کنید.

اسفرزه: قرار دادن اسفرزه به صورت ضماد روی نشیمنگاه و محل فیستول نیز برای کمک به درمان آن مفید است.

برای دسترسی به مجموعه جزوات و کتاب های مربوط به طب سنتی به لینک “جزوات آموزشی و کتب تخصصی طب سنتی” و همچنین برای شرکت در کلاس های آنلاین و اطلاع از محتوای کلاس های برگزار شده به لینک ” آکادمی طب سنتی طبایع – آموزش  طب  سنتی ایران ” مراجعه فرمایید.

منبع: تیم تولید محتوای طبایع