رایحه درمانی از منظر طب سنتی ایران و طب مدرن

چکیده

سابقه و هدف: رایحه درمانی از رایجترین درمان ها در طب سنتی و طب نوین است. اساس رایحه درمانی روغن های اسانسی می باشند. در مورد رایحـه درمـانی، تحقیقات مختلفی در طب سنتی و طب مدرن انجام شده است. اما چون در این مورد یک مطالعه تطبیقی انجام نگرفته بود، لذا این مقاله ارائه می گردد.
مواد و روش ها: روش تحقیق به صورت مرور مطالعات و توصیفی بود. منابع مختلف چاپی و الکترونیک به زبان فارسی و انگلیسی در ارتباط بـا رایحـه درمـانی در طب سنتی و طب نوین و کلمات کلیدی آن ها جستجو گردید.
نتیجه گیری: از دیرباز رایحه درمانی در متون کهن مطرح بوده است و امروزه نیز به صورت گسترده در پیشگیری و درمان بسیاری از اختلالات جسمی و روانی استفاده می شود. حرف مرتبط با سلامت باید قادر به شناسایی عناصر کلیدی مربوط به ایمنی و اثربخشی رایحه درمانی باشند. در این صورت خواهند توانست به
بیماران مشاوره و آموزش لازم را بدهند.

مقدمه

پرستاران به صـورت گسترده و روزافـزون از درمـان هـای مکمل در کارهای خود استفاده می کنند. اسـتفاده از رایحـه درمانی همانند سایر درمان های مکمل و جـایگزین در سـال های اخیر در آمریکا رو به گسترش است. اصطلاح طب مکمل و جایگزین به روش هایی اطلاق می شود که شـیوه و اثـر بخشـی آن ها از طب سنتی و یـا درمان بیوشیمیایی مرسوم متفـاوت است.

امروزه در اذهـان عمـومی علاقـه بـه روش هـای مکمـل درمان بوجود آمده است. محققـان یکـی از دلایـل افـزایش رویکـرد بـه طـب مکمـل و جـایگزین را نارضـایتی مـردم از سیستم های مراقبتی ذکر می کنند. علاوه بر این، اکثر روش هـای غیر دارویی و مکمل دارای عوارض جانبی و مضـرات کمتـری هستند و به تنهایی یـا همـراه بـا سـایر روش هـای دیگـر قابـل استفاده هستند.

تخمین زده می شود که یک نفر از هـر سـه نفـر در برهه ای از زمان از طب مکمل برای ناخوشی معمـول خـود  نظیــر کمــر درد، ســردرد، اضــطراب و افســردگی اســتفاده می کند. نتایج یک مطالعه نشان داد که 10 درصد بزرگسالان در انگلیس و ولز در طی یک سال قبل به نزد درمـانگران طـب مکمل رفته اند و 40 درصد آنـان در طـول عمـر خـود از طـب مکمل و جایگزین استفاده کرده اند.

اقدامات طب مکمل و جایگزین به هر نوع سیستم، اقدام یا فرآورده طبی گفته می شود که به عنوان بخشی از مراقبت طبـی متداول نباشند. اصطلاح مکمل زمانی به کار مـی رود کـه اقـدام درمانی همراه با طب متداول به کار رود در حالی که جـایگزین زمانی به کار می رود که اقدام درمانی با درمان متداول جایگزین
می شود.

برخی از انواع درمان ها و اقـداماتی کـه بـه عنـوان جــایگزین در نظــر گرفتــه مــی شــوند شــامل طــب گیــاهی، هومیوپاتی، ماساژ درمانی، انرژی درمانی، طب فشـاری و طـب سوزنی، موزیک درمانی و بالاخره رایحه درمانی می باشند.

در حــال حاضــر تحقیقــات گســترده بــالینی در زمینــه کاربردهای گوناگون رایحـه درمـانی و اسـتفاده از اسـانس هـای گیــاهی در سراســر دنیــا در حــال انجــام اســت. در کــل رایحه درمانی به عنوان یک علم در انگلـیس و فرانسـه شـناخته شده است. در فرانسه آن را یک تخصص پزشکی و در انگلیس آن را به عنوان یک اقدام مکمل و تلفیقی در نظر می گیرنـد.

در استرالیا و آمریکا به عنوان یـک اقـدام مکمـل و فرهنگـی و در کشورهای غربی به عنوان طب سنتی شـناخته مـی شـود. در رایحـه درمـانی، بـه عنـوان یـک اقـدام مکمـل و جـایگزین، از عصاره های فرار مشتق شده از گیاهان به نام روغن های اساسـی که ترکیبات شیمیایی طبیعی هستند، استفاده می شود.

رایحه درمانی نه تنها برای بیماران بلکه برای درمانگران نیـز مفید است و می تواند در کاهش سطح اضطراب و راحتی بیمـار تاثیرات درمانی سریعی داشته باشـد. اسـتفاده از رایحـه از قدیم الایام در طب سنتی مرسوم بوده است و در طب نوین نیز به دلیل عوارض شناخته شده داروهای شیمیایی گرایش به طب سنتی از جمله رایحه درمانی مورد توجه مجدد قرار گرفته است. لذا این تحقیق در راستای بررسی رایحه درمانی از منظـر طـب سنتی و طب مدرن انجام گرفت.

مواد و روش ها

تحقیـق بـه روش مطالعـه کتابخانـه ای و توصـیفی انجـام گرفت. منابع مختلف چـاپی و الکترونیـک بـه زبـان فارسـی و انگلیسی در ارتباط با رایحه درمانی در طب سنتی و طب نـوین جستجو و همینطور کلمات کلیدی موضوع مورد بررسـی قـرار گرفت و در مجموع تعداد 59 مقاله واجد شرایط وجود داشـت که در مورد مکانیسم درمانی از نظر طـب سـنتی و مـدرن روی تمرکز و هوشیاری و در بیمـاری هـای مختلـف از جملـه درد، سرطان و…مورد مطالعه قرار گرفتند.

یافته ها و بحث

رایحه درمانی یا آروماتراپی از علوم کهن است که در آن از عطر و بوی عصـاره گیـاهـان بـرای درمـان جسـمی و روحـی استفاده می شود. امروزه به عنوان یکی از شاخه هـای مهـم علـم  پزشکی قلمداد می شود و نتیجه آن بهبـودی، ایجـاد آرامـش، و تامین انرژی بالا در عموم افراد اسـت. واژه آرومـاتراپی از واژه آروما به معنای عطر یا بو و تراپی به معنای درمـان یـا معا لجـه تشکیل شده است.

افلاطون از حس بویایی و تـاثیر بـوی خوش در بر انگیختن احساسات انسـان سـخن گفتـه اسـت و بقراط و جالینوس از آثار بوی خـوش در مـزاج هـای مختلـف صفراوی، دموی، سوداوی و بلغمی یاد کـرده انـد. در قـرن 18 و 19 تلاش هایی برای شناسایی ترکیبات گیـا هـان دارویـی آغـاز شـد و ایـن امـر پایـه ای بـرای رایحـه درمـانی گردیـد.

تـلاش هـای سـه نفـر داروسـاز، پزشـک و پرسـتار بـه عنـوان پیشگامان توسعه رایحه درمانی شناخته شده است. گاتفوسه یک داروساز فرانسوی بود که واژه رایحه درمـانی را قبـل از جنـگ جهـانی دوم ابـداع کـرد و توانسـت بـا روغـن اسـطوخدوس دست های سوخته خود را درمان و از قطع شـدن نجـات دهـد . مارگاریت ماری به عنوان پرستار استفاده از روغن های معطر را جهت کـاهش اسـکارهای جراحـی معرفی کرد و بالاخره یـک پزشک به نام جین والنت توانست از روغـن هـای معطـر بـرای درمان عفونت های حاد و مزمن استفاده کند.

مکانیسم رایحه درمانی

تمام گیاهان حاوی روغن می باشند امـا تنهـا حـدود 3000 گیاه حاوی روغن اساسـی (oil essential  )هسـتند کـه بـه آن هـا روغن فرار(oil volatile) یـا روغـن معطـر  (oil aromatic )نیـز گفته می شود. اصطلاح اساسی به اسـانس یـا fragrance گیـاه اشاره دارد. روغن های اساسی معمـولاً توسـط تقطیـر بـه دسـت می آیند.

روغن هایی که با کمک حلال های شیمیایی تولید می شـوند روغـن اساسـی واقعـی نمی باشـند. ترکیبـات مختلفـی بـه صورت اسانس روغنی در رایحـه درمـانی مـورد اسـتفاده قـرار می گیرد. از میان اسانس های روغنی می توان بـه اسـانس نـارنگی، عطر سنبل، بهار نارنج، درخت چای، شـمعدانی، گـل سـرخ، نعنـاع، مـریم گلـی، لیمـو و اسـطوخودوس اشـاره کـرد.

ایـن اسانس های روغنی به صورت مخلوط و منفـرد مـورد اسـتفاده قرار می گیرد. به طورکلی روغن های اساسی کـه از گیاهـان استخراج می شوند چندصد برابر تاثیر بیشتر نسبت به خود گیـاه دارند. مواد شیمیایی روغن های اساسی مانند کتون ها، آلدئید ها  و استرها مسئول اثرات آن می اشند. اسـطوخودوس تقریبـا از رایجترین گیاهان مورد استفاده در رایحه درمـانی اسـت کـه حـاوی ترکیبـاتی همچـون لینـالول، لینالیـل اسـتات، سـینئول، ژرانیول استات و فلاونوئید است.

برخی به رایحـه درمـانی به عنوان مداخله ای که هم به روح و هم به جسم توجـه دارد نگاه می کنند. برخی نیز بر روی اجزای تشکیل دهنده رایحـه و عملکرد آن ها در درمان های طبی کار می کننـد. بـوی ناشـی از رایحه سلول های عصب بویایی و در نهایت سیسـتم لیمبیـک را فعال می کنـد .

سـلول هـای عصـبی نیـز بسـته بـه نـوع رایحـه، نوروترانسمیترهـای متفـاوتی ماننـد آنکفـالین، آنـدروفین، نـور آدرنــالین و ســروتونین آزاد می کننــد و موجــب اثــرات تسکینی و یا احساس خوب بودن و آرامبخشی می شـوند.

مواد شیمیایی موجود در روغن های اساسی با گیرنـده هـای پیـاز بویایی باند می شوند و روی سیستم لیمبیک که مرکز احساسات است تاثیر می گذارند. اعتقاد محققین بر این است کـه تحریـک سیستم بویایی موجب ایجـاد تغییـرات فـوری در پـارامتر هـای فیزیولوژیک مانند فشارخون، نبض، کشش عضـلات، گشـادی مردمـک، درجـه حـرارت بـدن، جریـان خـون، فعالیـت هـای الکترودرمــال و فعالیــت هــای مغــزی مــی شــوند.

امــا تــاثیر رایحه درمانی با روغن های اساسی بـه خـوبی توسـط مطالعـات بالینی علمی حمایت نشده است. هنگامی که یک مولکول روغن اساسی استنشاق می شود از راه تنفسی فوقانی عبور و بـه راه های هوایی تحتانی می رود و از آنجا توسـط عـروق خـونی ریه جذب و به همه قسمت های بدن می رسـد. هنگـامی کـه از طریق پوست تجویز می شـود مولکـول هـا از طریـق پوسـت و غشاهای مخاطی نفوذ کرده و از طریق گردش خون به سراسـر بدن می روند.

هنگامی که به طور خـوراکی مصـرف مـی شـوند وارد مخاط روده شده و از طریق جریان خون در بـدن پخـش می شوند. برخی از روغن های اساسی خواص ضـدمیکروبی دارند به گونه ای که بـا تـاثیر بـر روی دیـواره میکروارگانیسـم موجب خنثی سازی و انعقاد پروتئین های آن می شوند. خـواص لیپوفیلیک آن موجب تغییر تراوایی غشای سیتوپلاسمی می شود و فرایندهـای حیـاتی سـلول ماننـد انتقـال الکتـرون را مختـل می کند.

برخی از مطالعات به اندازه گیری انرژی روغن های اساسی از طریق اسپکتروسکوپی پرداخته اند و از وجود انـرژی در روغن های اساسی حمایت کرده انـد و فـرض کـرده انـد کـه استفاده از عصاره های گیاهی موجب تغییر در الگوهـا ی انـرژی ارگانیسم می گردد. مطالعات انجام شده نشان می دهـد که استنشاق اسانس هـا مـی توانـد تـاثیر قابـل ملاحظـه ای روی سیستم عصبی مرکزی داشته باشد.

بعضی از اسانس هـا از قبیـل رزماری و نعناع باعث کاهش فعالیت سیستم عصبی سـمپاتیک شده و بعضی دیگر مثل فلفل و گریپ فـروت باعـث افـزایش فعالیت سیستم عصبی سـمپاتیک مـی شـوند. اسـانس هـای گیاهی از طریق سیستم بویـایی، از طریـق پوسـت و از طریـق خوراکی جذب بدن می شوند. رایحـه درمـانی استنشـاقی بـه دوطریق مستقیم و غیر مستقیم اجرا مـی شـود .

در روش مسـتقیم،استنشاق رایحه مستقیماً توسط بیمار از طریق چکانـدن 1 تـا 5 قطره از اسانس کنار صورت بیمار و استنشاق رایحه برای 5 تـا10 دقیقه تجربه می شود. در روش غیرمستقیم از دستگاه بخـور استفاده می شود که با ایـن روش اسـانس بـه قطـرات کوچـک شکسته شده و در محیط پراکنده مـی شـود. آرومـاتراپی ازطریق بویایی به معنی استفاده از حس بویایی و آرومای منحصربفرد اسانس های مختلف و تاثیر آن ها روی سیسـتم انـدوکرین؛ سیستم عصبی خودکار و ساقه مغز اسـت .

بـا اسـتفاده از حـس بویایی، اسانس ها می توانند روی سلامت فکر و احسـاس و نیـزسلامت جسم یا فیزیولوژی بدن تاثیر داشـته باشـند. استنشـاق، سریع ترین روش جذب اسـانس اسـت . بـا ایـن کـار تـاثیرات اسانس معطر از دو راه دریافت می شود: روغن از طریق دستگاه تنفسی وارد بدن می شود، و از سوی دیگر توسط حس بویـایی تجزیه و تحلیل شده و پیغام ها به مغـز انتقـال پیـدا مـی کننـد.

هنگامی که آروما استنشاق می شـود توسـط اپـی تلیـوم بویـایی دریافت و به یک ایمپالس عصبی تبدیل می گردد. ایـن ایمپـالس عصبی به پیاز بویایی و سـپس از طریـق راه بویـایی بـه ناحیـه لیمبیک مغز می رسد. دو مکانیسـم فارمـاکو فیزیولوژیـک وسایکوفیزیولوژیک می توانند تاثیر مثبـت رایحـه هـا را توضـیح دهند.

اگر ترکیب اصلی اسانس به مقدار کافی از طریق سیسـتم بویایی یا جریان خون به سیستم عصبی مرکزی برسد، می توانـد روی گیرنده های سلولی تـاثیر بگـذارد. تعـدادی از وظـایف و ماموریت های هیپوتالاموس عبارتند از: مرکز کنترل کننده فعالیت عصبی خودکار، تجلی و بیـان خـاطرات، تنظـیم درجـه حرارت بدن، کنترل عملکرد سیستم آندوکرین (غدد درونریـز)، تنظیم وضعیت خـواب / بیـداری، حـس گرسـنگی / تشـنگی و ظهور رفتارهای جنسی. هیپوکامپ در یادگیری و خاطره نقـش دارد.

رایحه درمانی و طب مدرن

امــروزه تحقیــق در بــاب رایحــه درمــانی، بخشــی از پژوهش های جدی در داروسازی و درمـان اخـتلالات مختلـف است. در یک مطالعه توصـیفی 7 کارآزمـایی بـالینی در مـورد رایحه درمانی مورد بررسی قـرار گرفـت. میـانگین سـنی افـرادبالای 69 سال بود و 55 درصد آنان زن بودند. مداخلات از 10روز تا 12 هفته طول کشیده بود. در ایـن مطالعـات روش هـای مختلف تجویز روغن از جمله اسـپری کـردن یـا مالیـدن روی قسمت های مختلف بدن ذکر شده بـود.

در سـه مطالعـه نتیجـه گرفته شد که رایحه درمـانی مـوثر نبـوده اسـت. مطالعـات مختلف در مورد تاثیرات رایحه درمانی شامل تخفیف عـوارض بارداری، تسکین درد، کاهش عوارض درمان های سرطان، بهبودزخم و مشکلات پوست و مو، کنترل حمـلات صـرع، کـاهش مشکلات تنفسـی، خـواص ضـد اسپاسـم، کـاهش اسـترس وکاهش آژیتاسیون انجام شده است.

اضطراب، افسردگی و استرس

استرس یک حـالت فیزیولـوژ یکی و سـایکولوژیک و تـنش جسمی است که فرد در هنگام مواجهه با محیطی که نمی توانـد با آن تطابق پیدا کند بوجود می آید. از دیدگاه پزشـکی اسـترس می تواند منجر بـه بسـیاری از بیمـاری هـا شـود و تسـکین آن از اساسیترین وظایف کارکنان درمان و مراقبت است زیرا بستری شدن می تواند موجب اسـترس شـود.

امـروزه در بیمـاران بستری از آروماتراپی بـه عنـوان درمـان کمکـی بـرای کـاهش اســترس اســتفاده مــی شــود. یــک بررســی بــر روی 15 کارآزمایی بالینی نشان داد که رایحه درمانی بر روی اضـطراب مـوثر اسـت امـا بـه علـت کیفیـت پـایین ایـن کارآزمـایی هـا نویسندگان توصیه کردند که تحقیقات بیشتر بـا روش شـناختی با کیفیت بالاتر انجـام گیـرد.

آنـالیز 110 تحقیـق و مقالـه درباره رایحه درمانی نشان داد که بیشترین متغیـر هـایی کـه بـه طور متعدد در مطالعات مختلف تکرار شده اند شامل اضطراب، افسردگی، اسـترس و درد بـوده اسـت. در بـین کـل مطالعـات اضطراب در حدود %23 از کل بوده است که نشان می دهد کـه رایحه درمانی یک مداخله برجسته در ایـن بـاب مـی باشـد، کـه مورد توجه خاص قرار گرفته است.

بستری شـدن فـرد در بیمارستان درحافظه فرد به عنوان یـک پدیـده تهدیـد آمیـز درمراکز قشر مغز دریافت مـی شـود و سـیگنال هـایی را بـه قشـرحرکتی و هیپوتالاموس فرستاده می فرسـتد و متعاقـب آن چنـدهورمون از هیپوفیز و غده آدرنال آزاد می شود. با توجه به تـاثیر رایحه بر روی ناحیه لیمبیک بـویژه هیپوتـالاموس، آرومـاتراپییک ابزار مفید برای کاهش استرس و تخفیف اختلالات مـرتبط با استرس است.

نتیجه یک تحقیـق نشـان داد کـه فعالیـت سیستم بویایی احتمالاً بـر روی اثـرات ضداضـطرابی استنشـاق روغن اسطوخودوس مشارکتی ندارد. با ایـن حـال نتیجـه یک تحقیق بـر روی رت نشـان داد کـه رایحـه اسـطوخودوس اثرات ضعیفتری نسبت به بنزویـازپین هـا بـر روی اضـطراب دارد. یک مرور سیستماتیک بر روی شش مطالعه نشان دادکه رایحه درمانی به عنوان یک اقدام مکمل و جایگزین می توانـد افسردگی و نشانه های افسردگی همراه بـا بیماری هـای مـزمن را کاهش دهد.

اختلال خواب

خواب موجب ریکاوری در برابر فعالیـت هـای جسـمانی و حفظ سلامتی می شود و لذا داشتن مقدار کافی خواب ضروری است. در یک مطالعه مروری بـر روی 15 مطالعـه کـه 11مطالعه آن کارآزمایی بالینی تصادفی شده بودند نشـا ن داده شـد که اکثریت آن ها اثر مثبت رایحه را بـر اخـتلال خـواب گـزارش کرده اند و بیشتری رایحه نیـز مربـوط بـه اسـطوخودوس بـوده است.

در یک مطالعه از حمام حاوی اسطوخودوس بـرای نوزادان استفاده شد. نتایج نشان داد که سطح کورتیزول ماداران و نوزادان کاهش یافت و نوزادان بعد از حمام اسطوخودوس در مقایسه با گروه کنترل مدت بیشتری به خـواب مـی رفتنـد. روغن اسطوخودوس به طور رایج در تحقیقات مختلـف مـورد بررسی قرار گرفته است و می تواند کیفیت خواب را در بیمـاران مختلف از جمله بیماران قلبی بهبود بخشد.

نتایج مطالعات همچنین نشان داده اند که رایحه درمـانی بـه عنـوان یـک اقـدام غیر دارویی در بهبود کیفیت خواب مادران بعد از زایمـان، کیفیت خواب بیماران ایسکمیک قلبـی بسـتری و کیفیـت خواب دانشجویان سالم ژاپنی موثر است.

تمرکز و هشیاری ذهنی

یک مطالعه بر روی 12 داوطلب سالم از نظـر تـاثیر روغـن اسطوخودوس بر سیستم عصبی اتونومیک از طریق پارامترهـای فشارخون، تعداد ضربان قلب، درجه حـرارت پوسـت و تعـداد تنفس انجام شد. همچنین پاسخ خلقی آن ها مانند احساسات بـد یا خوشایند، تمایلات جنسی، آرامش بررسی شد. نتـایج نشـان داد که روغن اسطوخودوس موجب کاهش واضح فشـارخون، ضربان قلب و درجه حرارت پوست می شود.

همچنین افـراد از نظر خلقی مواردی همچون فعالتر بودن و احسـاس سـر زندگی بیشتری را در مقایسه با گـروه کنتـرل گـزارش کردنـد. در یک مطالعه نیمه تجربی رایحه درمانی با اسـانس نعنـاع اثـرات مثبتی بر روی سطح دقت پرستاران داشت. یافته هـای یـک مطالعه دیگر نیز نشان داد کـه ترکیـب روغـن اساسـی موجـب آرامش و آسایش بیشتر در گروه مداخله می شود.

همچنین اثرات آرامبخشی روغن رز و تاثیر آن بـر افسـردگی و اسـترس گزارش گردید. گزارش دیگر مربوط به تاثیر رایحه روغـن شمعدانی بر افزایش سطح بیداری ذهنی و اثرات ضد افسـردگی آن است. در یک تحقیق تعدادی از کارمنـدانی کـه برنامـه کــاری بســیار فشــرده ای داشــتند را در معــرض بــوی نعنــاع، اسطوخودوس و رازیانه قرار دادند.

جریـان مـاده مخـاطی مغـز این افراد در طول تمام مدت شیفت کـاری بـدون تغییـر بـاقی ماند. این در حالی بود که بقیه کارمندان پس از مدتی احسـاس خستگی کرده و سرعت گردش ماده مغزی آن هـا کـاهش پیـدا کرد.

درد

به کار بردن بسیاری از روشهای دارویی تسکین درد مانند مخدرها و ضد التهاب های غیر اسـتروییدی عـلاوه بـر تحمـل هزینه های زیاد، عوارضـی همچـون سـرکوب سیسـتم تنفسـی، پورپورا، خونریزی و تهوع را به همـراه دارد. تسـکین درد جزء مداخلات مهم پرستاری می باشد و جهت آن از مداخلات دارویی غیره دارویی استفاده می شود. گفته می شود که ماساژ بـا تحریک تولید اندروفین موجب تسکین درد می شود.

حال آنکه اضافه کردن روغن های معطر از طریق کاهش اضطراب موجب تسکین بیشتر درد می گردد. در این بین اسطوخدوس و اجـزای سازنده اصلی آن، استات لینالیل و لینـالول، بـه عنـوان تسـکین دهنده های موضعی درد در مدل های حیوانی و اخیرا در برخـی تحقیقات انسانی مطرح شده اند.

مطالعات نشان مـی دهـد که ماساژ رایحه درمانی یک روش ساده غیردارویی است که بـه عنوان یک مداخله پرستاری می تواند برای اداره درد و خستگی
بیماران دارای آرتریتروماتوئید استفاده شود.

سرطان

یک مطالعه در مورد تاثیر ماساژ با یا بدون رایحه درمانی در تسکین درد و سایر نشانه های سرطان به صـورت توصـیفی بـر روی مقالات منتشر شده صورت گرفت. نتایج مطالعه نشان داد کـه هـیچ شـواهدی مبنـی بـر تـاثیر بـالینی ماسـاژ در تسـکین نشانه های سرطان وجود ندارد. بیشـتر مطالعـات در حجـم کـم انجــام شــده بودنــد و نتــایج آن بــرای گــزارش شــدن معتبــر نمی باشند.

با این حال گزارش شـده اسـت کـه ماسـاژ بـه همراه رایحه درمانی مـی توانـد بـه کـاهش رنـج و تطـابق بهتـر بیمــاران بــا تشــخیص ســرطان و همچنــین کــاهش عــوارض درمان های سرطان کمک کند. نتایج یک کارآزمایی بـالینی بر روی 66 بیمار سرطانی نشان داد که سه تنفس عمیـق از پـد آب مقطر یا هل، دو بار به فاصله پنج دقیقه برای کاهش شدت تهــوع ناشــی از شــیمی درمــانی در بیمــاران ســرطانی مــوثر است.

فشارخون بالا

بررسی یک کارآزمایی بالینی تصادفی شـده و 4 کارآزمـایی بالینی تصادفی نشده نشان داد که تمام این 5 مطالعه اثرات مفید رایحه درمانی بر فشارخون بالا را گزارش کرده اند؛ با این حال کیفیت مطالعه پایین بوده و خطر تورش بالایی وجود داشت لذا نویسندگان نتیجه گرفتنـد کـه تحقیقـات موجـود نمی تواننـد بـا
قاطعیت تاثیر رایحه درمانی بر فشارخون بالا را ذکر کنند.

رایحه درمانی و پرستاری

امروزه رایحه درمانی به عنوان یـک اقـدام رایـج پرسـتاری شده است زیرا دارای صرفه اقتصـادی بـوده، عـوارض جـانبی کمتری دارد و موجب ارتقاء حس خوب بودن می شود. در  رایحه درمانی از روغن استخراج شده از گل، ساقه، برگ، ریشه و میوه به صورت استنشاقی، حمام و ماساژ استفاده می شود کـه بعد از جذب از طریق سیستم بویایی یا تنفسـی موجـب بهبـود سلامت فکر و جسم می شود.

رایحـه د رمـانی یـک روش ساده است که نیاز به وسایل خاصی ندارد و حتی مصرف کوتاه مدت آن دارای تاثیر مثبت است. مطالعات مختلف اثرات رایحه درمانی را بررسی کرده اند و نتیجه گرفته اند که رایحـه درمـانی موجـب کـاهش بسـیاری از فاکتورهـای سـایکولوژیکی ماننـد افسردگی، اضطراب و استرس می شود و اثرات مثبتـی بـر روی فاکتورهـای فیزیولـوژیکی ماننـد خسـتگی، فشـارخون، نـبض، خواب و تسکین درد دارد. رایحه درمانی از رایجترین اقـدامات طب مکمل و جایگزین است که توسط پرستاران مورد اسـتفاده قرار می گیرد.

با این حال پرستاران باید توجه داشته باشـند کـه یک مرور سیستماتیک نشان داده است که رایحه درمانی می توان عوارض جانبی خفیف تا شدیدی به دنبال داشته باشد که رایـج ترین آن ها درماتیت می باشد. فلورانس نایتینگل از پیشروان پرسـتاری اسـت کـه روغـن اساسی را در روند مراقبت های خـود معرفـی کـرد . وی روغـن اساسی اسطوخودوس را در طی جنگهای کریمـه بـرای زخـم سربازان استفاده کـرد.

امـا اولـین پرسـتار رایحـه شـناس ، مارگاریت ماری می باشد. ماری در 1895 در استرالیا به دنیا آمد و بــه عنــوان آسیســتان جراحــی و پرســتار فــارغ التحصــیل گردید. استفاده از روغن های اساسـی بـا دوز کـم جهـت ماسـاژ  یـا بـه عنـوان معطرکننـده محـیط در بسـیاری از متـون پرستاری ذکر شده است.
به کارگیری درمان های مکمل همچون رایحه درمانی بخشی از اهداف حرف های پرستاران بـه شـمار مـی آیـد کـه بـه عنـوان مراقبـت هـای پرسـتاری کـل نگـر نیـز پذیرفتـه شـده اسـت. رایحه درمـانی دومـین درمـان طـب مکمـل در میـان پرسـتاران است. این نوع درمان در انگلسـتان بـه عنـوان یـک جـزء پذیرفته شده در اقدامات پرستاری محسوب می شود.

پرسـتاران در بیش از 30 کشور مجوز استفاده از درمان های طب مکمل از جمله رایحه درمانی را در مراقبت های پرستاری کل نگر دارنـد بـا شـناخت بیشـتر تـاثیرات ایـن روش هـا بـه عنـوان یکـی از شایعترین و کم عارضه ترین مراقبت های تکمیلی می توان به ارائه پرستاری کل نگر به عنـوان آنچـه در فلسـفه پرسـتاری مطـرح است دسـت یافـت.

آرومـاتراپی در حـال حاضـر بـه یکـی از محبوب ترین ابزارها تبدیل شده است که پرستاران می توانند از آن برای ارتقاء مراقبـت هـای پرسـتاری و توانمندسـازی خـود استفاده کنند. گناتا(2016) اقـدام بـه بررسـی تئـوری هـای پرستاری و ارتباط آن ها با رایحه درمانی کـرده اسـت و در ایـن بین به 8 تئوری معروف پرستاری شامل فلورانس نایتینگل، میرا لوین، هیلگارد پپلاو، مارتا روجرز، کالیستا روی، وانـدا هورتـا، جین واتسون و کاترین کولکابا اشاره کـرده اسـت.

رایحـه درمانی می تواند با مسمومیت کبـدی، کلیـوی و عصـبی همـراه باشد لذا توصیه می شود تا از روغـن هـای اساسـی بـه صـورت منظم استفاده نشود.

نتیجه گیری

استفاده از رایحه درمانی همانند سایر درمان هـای مکمـل و جایگزین در سال های اخیر در آمریکا رو به گسترش است. برای دادن مشاوره و اطلاعات لازم به بیماران لازم است تا پزشـکان و سـایر حـرف مـرتبط بـا سـلامت بـین کاربردهـای زیبـایی شناسانه (aesthetic) بوها و مـوارد اسـتفاده بـالینی روغـن هـای اساسی (درمان با روغن اساسی ) افتراق بگذارند. آن ها هـمچنـین بایـد قـادر بـه شناسـایی عناصـر کلیـدی مربـوط بـه ایمنـی و اثربخشی رایحه درمانی باشند.

برای دسترسی به مجموعه جزوات و کتاب های مربوط به طب سنتی به لینک “جزوات آموزشی و کتب تخصصی طب سنتی” و همچنین برای شرکت در کلاس های آنلاین و اطلاع از محتوای کلاس های برگزار شده به لینک ” آکادمی طب سنتی طبایع – آموزش  طب  سنتی ایران ” مراجعه فرمایید.

منبع: مجله طب سنّتی اسلام و ایران _ سال هشتم، شماره دوم، تابستان 1396 و تیم تولید محتوای طبایع