یبوست بارداری یکی از مشکلات شایع این دوره محسوب می‌شود و بسیاری از زنان در دوران بارداری خود از مشکل یبوست رنج می‌برند. برخی از خانم‌ها قبل از بارداری خود دچار یبوست بوده‌اند و در این دوران، یبوست‌های شدیدتری را تجربه می‌کنند و ممکن است دچار عوارضی همچون نفخ، بواسیر یا شقاق مقعد نیز شوند.
دلایل یبوست در بارداری
از نظر طب ایرانی، یبوست بارداری دلایل متعددی دارد که درمان های متفاوتی نیز دارند. به همین دلیل ممکن است یک توصیه برای درمان یک بیمار موثر باشد اما برای شما کارساز نباشد. (در این مرحله، بعد از ویزیت، می توان درمان مناسب تری تجویز کرد.)
در اوایل بارداری تغییرات هورمونی (افزایش پروژسترون) متهم اصلی این مشکل هستند و با بزرگتر شدن جنین، اثرات فشاری او بر احشای داخل شکم خانم باردار، مسئول اصلی یبوست است.
از دلایل دیگر تشدید یبوست در بارداری می توان به این موارد اشاره کرد:
- کاهش تحرک
- کاهش مصرف فیبر
- کمتر خوردن و کمتر نوشیدن به علت ویار بارداری
- افزایش مصرف هله هوله هایی مثل بستنی و چیپس و پفک
- افزایش مصرف ماکارونی، کیک و نان سفید
- تغییر در رژیم غذایی که قبل از بارداری به آن عادت داشته اید
- مصرف مکمل های حاوی آهن یا کلسیم
- مصرف داروهای دیگر مانند دمیترون (اندانسترون)
- کم کاری تیروئید
- ضعف گوارش
و …
یک فرد باید چند بار دفع مدفوع داشته باشد؟
بهتر است به ازای هر وعده اصلی غذایی، یکبار دفع مدفوع داشته باشید. ولی حداقل قابل قبول، یک نوبت اجابت مزاج «کامل» و «راحت» در روز است. پس اگر هر روز دفع ندارید، یا دفع ناقص دارید، یا دفع سخت یا سفتی را دارید، جزء مخاطبین ادامه مطلب یبوست هستید!
توجه: دفع راحت و روزانه مدفوع در خانم‌های باردار (به ویژه آن‌هایی که لکه بینی دارند) اهمیت ویژه ای دارد.
دو توصیه مهم برای دفع راحت مدفوع
کم عارضه ترین شیوه درمان یبوست به ویژه در دوران بارداری، پیاده روی منظم و استفاده از توصیه های غذایی است.
داروهای ملین (مانند معجون گلقند یا پسیلیوم) در قدم بعدی قرار می‌گیرند یا برای یبوست های شدیدتر تجویز می‌شوند.
تذکر:
- مصرف طولانی مدت داروهای ملین ممکن است منجر به تنبلی روده شود. داروهای مسهل (مانند برگ سنا) به هیچ وجه در بارداری توصیه نمی‌شوند.
- استفاده از برخی دم‌نوش‌های گیاهی مانند ختمی، بنفشه، پنیرک و حتی خاکشی جهت لینت مزاج خطرآفرین بوده و احتمال سقط را افزایش می‌دهد؛ بنابراین قبل از مصرف هر نوع گیاهی با پزشک خود مشورت کنید.
تاثیر پیاده روی بر یبوست
پیاده روی ملایم روزانه یکی از بهترین توصیه‌ها برای یبوست بارداری در اکثر خانمهاست. چرا که علاوه بر دفع منظم تر مدفوع، بر کاهش یا پیشگیری از مشکلاتی همچون تهوع، ریفلاکس، افسردگی، درد های لگنی و … نیز موثر است.
اگر منعی برای پیاده روی ندارید، روزی ۲ بار به طور ملایم راه بروید. برای این کار حتما نیازی نیست از خانه خارج بشوید، ولی حتما باید با “قصد” ورزش، این پیاده روی را انجام دهید!
در خانه های کوچک می توانید به صورت 8 انگلیسی به آرامی راه بروید تا سرگیجه نگیرید!
پس تنبلی را کنار بگذارید، یک کفش مناسب تهیه کنید و در منزل یا بیرون از منزل پیاده روی کنید، به مقداری که: در بدنتان حرارت ملایمی را احساس کنید ولی دچار ضعف نشوید.
توجه:
- یکی از موارد ممنوعیت پیاده روی (و کلاً سرپا ایستادن طولانی) در خانم های بارداری است که جفت پایین دارند و امکان رخداد لکه بینی در آنها بر اثر پیاده روی وجود دارد.
- پیاده روی ملایم و منظم، یک روش مناسب برای کاهش یبوست، تهوع، بی اشتهایی و بسیاری از مشکلات دیگر در طی دوران بارداری است.
توصیه‌های مهم برای ایجاد لینت مزاج در بارداری
- اجتناب از مصرف زیاد غذاهای افزاينده خشکی مانند غذاهای کبابی و سرخ شده، ادویه زیاد (مصرف ادویه (غیر از نمک و زردچوبه) را در دوران بارداری محدود کنید).
- پرهیز از غذاهای نفاخ مانند حبوبات، سیب، خیار، ماست
- کاهش حجم غذا و افزايش تعداد وعده‌های غذا: افزايش تعداد وعده‌های غذا علاوه بر کاهش عوارضی مانند رفلاکس، در لینت مزاج نیز مؤثر است.
- داشتن برنامه غذايی منظم و متناسب با اشتها
- مصرف غذاهای نرم و زود هضم: به دلیل ضعف هضم ناشی از حاملگی دستگاه گوارش فرآیند هضم تا دفع غذاهای ديرهضم را طولانی می‌کند و اين امر منجر به يبوست خواهد شد.
- پرهیز از مصرف داروهای مدر و معرق: چرا که با کاهش مايعات بدنی منجر به تشديد يبوست می‌شوند
- پرهیز از مصرف مخدرها
- کاهش میزان نزديکی به نسبت قبل از حاملگی: افزايش نزديکی علاوه بر اينکه خطر سقط را بالا می‌برد، به دلیل افزايش تحلیل رطوبت‌های بدنی و دفع آنها باعث ايجاد يا تشديد يبوست می‌شود.
- پرهیز از استرس‌ها و حالات روحی – روانی شديد، مانند اندوه يا غضب مفرط: هیجانات شديد علاوه بر تأثیر منفی بر وضعیت جنین در عملکرد دستگاه گوارش و هضم و دفع اختلال ايجاد می‌کند.
- ايجاد نظم در دفع و اجابت مزاج در هنگام احساس دفع، و عدم تاخیر در اجابت
- گرم نگه داشتن بدن در محیط‌های خیلی سرد
- گرم نگه داشتن شکم به ويژه در سرد مزاجان: پوشاندن شکم با پارچه نخی
چند توصیه غذایی برای کاهش یبوست
- نوشیدن مایعات کافی
- پرهیز از مصرف موادی مثل سرخ کردنی ها، غذاهای شور یا تند، ته دیگ، چای پررنگ، برنج سفید، موز و…
- سبزیجات و میوه های خام مخصوصاً گلابی، سیب شیرین، انجیر، انار شیرین، پرتقال، کیوی، آلو (به شرطی که دچار مشکلات گوارشی نشوید و بعد از غذا و فاصله از وعده غذایی بخورید)
- مصرف میوه های خشک مانند مویز، انجیر، برگه زردآلو، آلوی خشک (به ویژه برای کسانی که معده شان تحمل میوه تازه را ندارد)
- میوه های پخته با شکر کم (کمپوت خانگی)
- مصرف ترکیباتی مانند شیر و شکر، سوپ مرغ فربه، خورش کدو و انار دانه
- استفاده از آلو یا سبزیجات پخته در غذاها
- استفاده از روغن زیتون یا سبوس در غذاها (مخصوصاً به شکل سوپ)
- سوپ های رقیق و نسبتا چرب یا آش های رقیقی که با برگ چغندر یا اسفناج تهیه شده باشد
- حریره بادامی که با نشاسته تهیه شود، نه با آرد برنج
- آبِ ماهیچه
- نان و برنج سبوس دار به جای نان و برنج کاملا سفید
- چند عدد زیتون (کم نمک) وسط غذا
- ماست پروبیوتیک به عنوان میان وعده (به شرطی که با آن دچار سوءهاضمه نشوید. ضمنا ماست را با غذا، مخصوصا غذای گوشتی نخورید)
- کاهو به عنوان میان وعده (سالاد با کمی هویج رنده شده ریز، روغن زیتون و کمی آب نارنج یا همراه با سکنجبین)
اگر شما دچار یبوست هستید، سعی کنید علاوه بر پیاده روی، این مواد غذایی را امتحان کنید تا موادی که بیشتر به شما می‌سازد را شناسایی کنید؛ هرچه مشکل یبوست بارداری شما با مواد غذایی رفع شود و از توصیه های دارویی کمتری استفاده کنید به نفع خودتون و بچه نازنینتون هست.
توجه: نوشیدن آبِ گرم ناشتا برای رفع بسیاری از یبوست ها موثر است. منتها نباید در مصرف آن مداومت «طولانی» کرد چرا که منجر به ضعف عضلات معده می‌گردد.
چند توصیه ساده ناشتایی برای یبوست بارداری
- یک قاشق غذاخوری عسل را در یک لیوان آب جوش ریخته و در حالی که گرم است ناشتا میل کنید.
- آب یک لیموترش تازه را در یک لیوان آب گرم بریزید و نیم ساعت قبل از صبحانه میل کنید. اگر معده تان اذیت می شود کمی عسل هم اضافه کنید.
- ۵ انجیر خشک و ۲ آلو بخارا را شب تا صبح در یک لیوان آب بخیسانید و صبح ناشتا انجیر و آلوها را تک تک و به آرامی بجوید و آبش را هم بخورید. نیم ساعت قبل از صبحانه میل کنید.
توجه به فیزیولوژی روده ها برای درمان یبوست
روده ها در شب تقریباً غیر فعال هستند؛ اما بعد از بیدار شدن، حرکت، خوردن یا نوشیدن، پاسخ معدی- روده‌ای فعال شده و حرکات روده افزایش می‌یابد. معمولا حدود بیست تا سی دقیقه بعد از صرف غذا احساس دفع ایجاد می‌شود.
در زمانی که مدفوع به قسمت انتهایی روده بزرگ رانده شده و احساس دفع ایجاد شده است، اگر فرد به علت نوع کار یا محیط زندگی، نتواند برای اجابت مزاج اقدام کند، این رفلکس به صورت ناخودآگاه بعد از مدتی از بین می رود. البته بعد از 5 تا 20 دقیقه باز می گردد و اگر امتناع از اجابت مزاج ادامه پیدا کند منجر به یبوست خواهد شد.
پس اولين توصيه در فرد دچار يبوست این است که:
حتما سی دقیقه بعد از صرف غذا_خصوصا بعد از وعده صبحانه که پاسخ معدی روده ای فعال تر از اوقات دیگر است_ به توالت برود و مدتی در آنجا توقف داشته باشد، حتی اگر دفعی صورت نگیرد!
این افراد باید توجه داشته باشند که به مدت طولانی این رفلکس بدنشان سرکوب شده است و مدتی طول خواهد کشید تا مجدداً فعال شود.
گلقند، ملین خوبی برای افراد سرد و تر (بلغمی) می‌باشد و رطوبات اضافی بدن را از طریق روده ها دفع می‌کند. گلقند را می‌توانید از داروخانه ها خریداری نمایید. البته گلقندی که خودتان در منزل تهیه کنید عطر، طعم و اثرات بهتری خواهد داشت.
طرز تهیه گلقند برای رفع یبوست بارداری
برای تهیه گلقند عسلی یا شکری:
- در یک ظرف شیشه ای، مقداری گلبرگ تازه گلسرخ کاشان بریزید و لابلای آن عسل، شکر، پودر قند یا نبات (دو برابر میزان گلسرخ) اضافه نمایید.
- اگر گلبرگ تازه ندارید از گلبرگ خشک شده خیسانده در مقداری گلاب استفاده کنید
- ترکیب حاصل را داخل شیشه دربسته، به مدت چهل روز در زیر نور خورشید قرار دهید و هر چند روز یکبار نیز آن را با هم مخلوط کنید.
- گلقند عسلی، گرم تر از نوع شکری آن است و برای افراد با گوارش سرد مناسب تر می‌باشد.
- معمولاً توصیه می‌شود یک قاشق مرباخوری گلقند قبل از ناهار یا شام میل شود.
موارد ممنوع و نیازمند احتیاط در هنگام یبوست بارداری
مواد خوراکی خیلی سرد
خوراکی‌های بسیار سرد به صورت عموم در حاملگی منع شده‌اند، ولی برای آنها در ايجاد يبوست نیز می‌توان نقش قائل شد؛ چرا که:
- سردی بیش از حد از يک سو ايجاد تخدير (سستی و رخوت و شلی عضلات) می‌کند.
- و از سوی ديگر تمام افعال از جمله قوه دافعه و قوه هاضمه نیازمند حرارت معتدل است و مصرف خوراکی‌های بسیار سرد می‌تواند باعث سرکوب حرارت و کاهش قوای دافعه و هاضمه و ايجاد يبوست شود.
خوراکی‌های تند و تلخ
مواد تند و تلخ می‌توانند ايجاد خشکی و يبوست نمايند و عمدتاً جزء مسهل‌های قوی هستند و همچنین ابن سینا هشدار داده که اين داروها می‌توانند باعث سقط جنین شوند.
غذاهای قابض
اين غذاها به دلیل قبض خود می‌توانند باعث ايجاد يبوست شوند به ویژه قبل از غذا، ولی مصرف مقدار کم خوراکی‌های قابض بعد از غذا مانند میوه به بريان می‌تواند به لینت مزاج و کاهش تهوع کمک کند.
پرخوری
تخمه شدن
تخمه حالتی از سوء هضم است که در محاورات عامیانه برای روی همخواری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اين کار عمدتاً احتمال اسهال و استفراغ را بالا می برد که به گفته حکما در زمان حاملگی نسبت به يبوست نیز پرعارضه‌تر است. ولی به دلیل ايجاد سوءهضم و تأخیر در هضم، می‌تواند منجر به کندی در دفع فضولات گردد.
روغن مالی شکم
روغن مالی شکم گرچه در کاهش يبوست مؤثر است، ولی به دلیل افزايش خطر سقط در زمان حاملگی منع دارد و تنها روغنی که در زمان حاملگی توصیه شده، روغن گلسرخ است ، آن هم بعد از سه ماهگی که به منظور کاهش گرفتگی عضلات پیشنهاد شده است نه رفع یبوست و باعث شلی عضلات نیست.
ملین‌ها و مسهل‌های قوی
به ویژه آن‌هایی که قادرند منافذ موجود در بافت‌ها و عروق رحم را باز نمايند.
منبع
- تیم محتوایی طبایع
- مقاله اهمیت و روش های درمان یبوست بارداری در طب سنتی ایران و مقایسه آن با طب رایج
- و با سپاس از خانم دکتر فاطمه مرادی
