ممکن است مادران باردار گرامی که در انتظار تولد فرزندشان هستند طی معاینات روتین بارداری متوجه اختلال یا کاهش رشد جنین در داخل رحم شوند. اختلال یا کمبود رشد جنین داخل رحم، به‌طور متوسط در ده درصد از حاملگی‌ها مشاهده می‌شود و به معنی وزن کمتر از حد مورد انتظار برای یک سن حاملگی مشخص است. اما چرا این کاهش رشد اتفاق می‌افتد و چاره چیست، موضوعی است که در این پست به آن پرداخته می‌شود:
اختلال رشد جنین یا اختلال رشد داخل رحمی به چه معناست؟
به این معنا که رشد اعضای بدن جنین نسبت به سن حاملگی که در آن قرار دارد کمتر است. این اختلال به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود.
البته نباید فراموش کرد که کم‌وزنی گاهی منشا ژنتیکی دارد و اگر جنینی از والدین ریزجثه و با سلامت کامل در رحم برخوردار است، نیاز به مداخلات درمانی و نگرانی در این زمینه نیست.
دلایل کاهش رشد جنین در رحم
دلایل ایجاد کاهش رشد جنین در رحم شامل عوامل مربوط به مادر، عوامل مربوط به جفت و عوامل مربوط به جنین هستند.
1) عوامل مربوط به مادر
عوامل مربوط به مادر مثل:
- ابتلای مادر به عفونت‌ها
- چند قلویی که باعث می‌شود هر کدام از جنین‌ها در معرض کمبود وزن باشند؛
- مشکلات انعقادی مادر
- کم‌وزنی شدید مادر قبل از بارداری
- استفاده از سیگار و الکل،
- بیماری‌های کلیوی و…
بدیهی است سعی در برطرف کردن بیماری‌ها و مسائلی که یک خانم قبل از بارداری با آن‌ها روبرو است می‌تواند به سلامت و رشد ایده‌آل جنین کمک به‌سزایی کند. در مواردی مانند ابتلای مادر به بیماری‌هایی مثل دیابت، فشار خون، بیماری‌های کلیوی و… کنترل این بیماری‌ها با دارو و سبک زندگی صحیح، به سلامت بارداری وی کمک به‌سزایی می‌کند.
2) عوامل مربوط به جفت
مشکلات جفتی شامل فرآیندهایی که باعث کاهش خون‌رسانی به جنین می‌شوند هم از عوامل دیگر هستند. در این قسم، اشکالاتی که ممکن است در ساختار آناتومیکی جفت وجود داشته باشند، می‌تواند رشد جنین را تحت تاثیر قرار دهد.
3) عوامل مربوط به جنین
از عوامل مربوط به جنین می‌توان مولرد زیر را نام برد:
- مشکلات کروموزومی
- عفونت و نقص‌های مادرزادی بدن
که در بررسی‌های مربوط به بارداری قابل پیگیری هستند. در این میان بارعایت احتیاطات لازم می‌توان برای درمان عفونت‌ها اقدام کرد. نقص‌های مادرزادی و مشکلات کروموزومی احتمالی را هم می‌توان با روش‌های تشخیصی دقیق‌تر پیگیری نمود.
کاهش رشد جنین در چه سنی از حاملگی بیشتر اتفاق می‌افتد؟
سن ایجاد اختلال رشد در جنین برای تشخیص دلایل احتمالی ایجادکننده آن و بررسی موارد کمک‌کننده در درمان، مهم است.
- اختلال رشد جنین در رحم در سه ماهه آخر حاملگی، بیشتر به دلیل نقص در تغذیه مادر و در موارد کمتر شایع به دلیل نقص جفت اتفاق می‌افتد.
- این در حالی است که اگر اختلال رشد جنین از ابتدای حاملگی وجود داشته باشد، نگرانی بیشتری نسبت به سلامت جنین وجود دارد.
آیا کاهش رشد جنین در رحم برای نوزاد متولد شده خطر و عوارضی دارد؟
- بعضی از نوزادان متولدشده با کاهش رشد در حاملگی، به بیماری‌های ارثی مبتلا هستند.
- این در حالی است که برخی از آنان مشکل خاصی ندارند و تنها کمبود وزن نسبت به نوزادان با شرایط مشابه خود دارند که در موارد زیادی، با بالارفتن سن شیرخوار، این کمبود وزن با تغذیه مناسب شیرخوار جبران می‌شود.
اما باید به این نکته توجه داشت…
بسیاری از نوزادانی که با محدودیت رشد داخل رحم به هر دلیلی مواجه هستند، پس از تولد هم در ریسک بالاتری برای ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های عفونی قرار دارند.
روش‌های تشخیص کمبود رشد جنین در رحم
روش‌های تشخیص کمبود رشد جنین در رحم شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی
- کم‌بودن ارتفاع رحم نسبت به سن بارداری در معاینه توسط پزشک
- و انجام سونوگرافی داپلر (عروق خون‌رساننده به جنین) در صورت شک به این اختلال
درمان اختلال رشد داخل رحمی چیست؟
درمان کاهش رشد جنین در رحم شامل:
- پایش مداوم رشد جنین در رحم توسط پزشک
- توصیه به استراحت مادر برای وزن‌گیری بیشتر جنین
- و در صورت رشد کامل اعضای بدن جنین و وجود قابلیت حیات برای وی، القای زایمان است.
در حال حاضر هیچ دارویی که بتوان گفت مستقیما برای درمان اختلال رشد جنین در رحم باشد، وجود ندارد.
درمان کاهش رشد جنین به کمک طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی ایران، دو کیفیت گرمی و تری برای رشد جنین لازم و ضروری هستند و اگر بنا به هر دلیلی تعادل این کیفیت‌ها به هم بخورد، رشد جنین با کمبود مواجه می‌شود.
- تغذیه مناسب مادر در دوران بارداری
- عدم انجام فعالیت‌های سنگین
- انجام فعالیت ورزشی سبک حین بارداری، که منجر به افزایش تبادل گردش خون بین مادر و جنین می‌شود
- خواب کافی و در زمان مناسب که به مادر کمک کند تا توان از دست رفته را بازیابد،
از عوامل موثر در افزایش وزن‌گیری جنین هستند.
درمان بر اساس علت
در میان تمام دلایل ایجادکننده کمبود رشد جنین، اگر این اختلال به دلیل تغذیه نامناسب مادر و در دسترس نبودن موادغذایی مفید برای رشد جنین باشد، طب سنتی ایران می‌تواند تا حد زیادی به برطرف‌شدن این مشکل کمک کند. تغذیه صحیح مادر در این دوران، اصلی‌ترین گام برای بهبود روند رشد جنین است.
برنامه غذایی پیشنهادی برای جبران کاهش وزن جنین در مادران باردار
تغذیه شامل استفاده از مواد غذایی است که علاوه بر تامین گرما و رطوبت کافی برای رشد جنین، در حاملگی، مجاز بوده و به تقویت عمومی بدن مادر نیز کمک کنند. به این منظور در ادامه برنامه پیشنهادی برای وعده‌های صبحانه، نهار و شام و هم‌چنین میان‌وعده‌ها بیان خواهد شد.
1) وعده صبحانه
استفاده مواد غذایی مانند عسل، مربای به، سیب، هویج، بالنگ، شیره انگور، کره یا خامه، زرده تخم مرغ عسلی، شیر گرم همراه گلاب برای وعده صبحانه مناسب هستند.
2) وعده نهار و شام
در وعده‌های نهار و شام ماهیچه گوسفندی که با مقداری نخود و برنج پخته شده، خورشت بامیه، اسفناج، کرفس، کدوتنبل، فسنجان، بوقلمون، کبک یا بلدرچین مناسب هستند.
- بهتر است هر کدام از این خورشت‌ها با مقداری کره یا روغن حیوانی پخته شوند.
- کباب گوسفندی یا جوجه کباب و شیربرنج هم از غذاهای مفید در این دوران است.
3) میان وعده‌ها
- در میان وعده‌ها خوراکی‌هایی مثل مویز یا کشمش و مغزیجاتی مثل بادام، فندق و پسته مفید هستند.
- میوه‌هایی هم‌چون سیب، موز، هلو، انگور و انجیر هم در این دوران توصیه می‌شوند.
- استفاده از شربتی شامل یک قاشق مرباخوری تخم بالنگو، یک لیوان عرق بیدمشک، هل یا گلاب هم در این دوران مفید است.
- از دیگر میان‌وعده‌های مفید، نان و کره و عسل است که می‌تواند همراه یک لیوان شیر گرم و کمی گلاب استفاده شود.
- شیربادام را هم می‌توان به عنوان یکی از بهترین میان‌وعده‌ها نام برد. طرز تهیه آن به این شکل است که ابتدا ۱۰-۱۵ عدد بادام درختی را داخل یک لیوان آب ریخته چند ساعت در یخچال قرار داده می‌شود. سپس آن را در دستگاه مخلوط‌کن ریخته با کمی عسل و گلاب آماده مصرف است.
سخن آخر
با انجام اقدامات فوق و تامین مواد مغذی مورد نیاز برای رشد جنین در رحم، می‌توان انتظار داشت کمبود تغذیه‌ای جنین برطرف و به رشد بهتر او کمک شده است. لازم به ذکر مجدد است که برخی موارد ریزجثه‌بودن ارثی است و نباید با مداخلات بی‌جا سعی در تغییر چشمگیر آن داشت.
منبع
با سپاس از دکتر مریم مشهدی
