درباره کتاب كامل الصناعه الطبيه
یکی از طبیبان بزرگ، «علی بن عباس مجوسی اهوازی» و کتاب ارزشمند او «کامل الصناعه الطبیه» معروف به «کناش ملکی» است. این اثر در کنار «قانون» ابن سینا و «حاوی» رازی سه دایره المعارف بزرگ پزشکی ایران و اسلام هستند که با گذشت بیش از هزار سال بر تألیف آنها، تا سه دهه اخیر هیچ ترجمهای از آنها به عمل نیامده است. تنها این کتاب و کتاب «قانون» دارای ترتیبی متعارف و مشتمل بر تمام مباحث نظری و عملیاند.
مؤلف، در نگارش این اثر به بسیاری از مصادر پیشینیان استناد جسته است، از جمله: «الصناعة الصغیرة»، « المنصوری فی الطب »، «کتاب ابذیمیا»، «کتاب الفصول»، «کتاب اندیمیا»، «کتاب الکنانیس» و…
آشنایی با محتوای کتاب كامل الصناعه الطبيه
این کتاب، در دو قسمت (جزء) است و هر قسمت آن، شامل ۱۰ مقاله میباشد و مقالات هر جزء نیز خود دارای ابواب متعددی است. مجموع ابواب این دو جزء- چنان که حاجی خلیفه گفته است- ۱۰۶۳ باب است.
شیوه مؤلف در نگارش این اثر، شیوه رایج بین اطبای گذشته است؛ یعنی در ابتداء به بیان کلیات (ارکان، امزجه، طبایع، اخلاط و…) میپردازد، آن گاه در بخش عملی کتاب، بحث بیماریهای بدن از سر تا پا و معالجات آنها و نیز شناخت ادویه مفرده و ادویه مرکبه (قرابادین) و خواص آنها را متذکر میشود.
- جزء اول، در کلیات و امور علمی و نظری و جزء دوم، در امور عملی است. در جزء اول، افزون بر دیباچه و تصدیر کتاب به نام عضد الدوله و بررسی آثار پزشکان بزرگ و کلیات طب، به مسائلی همچون تشریح اعضای ساده و مرکب بدن، قوای طبیعی، علل و علائم و دوره بیماریها و نقش عواملی چون آب و هوا، غذا، خواب و ورزش در سلامت انسان پرداخته است.
- جزء دوم، به بهداشت عمومی، انواع بیماریها و شیوه درمان آنها از سر تا قدم؛ به ویژه دستگاههای تنفسی و گوارشی و نیز جراحی و سرانجام، انواع ادویه مرکبه و شیوه ساخت و ترکیب آنها اختصاص داده شده است.
نثر خالی از پیچیدگی مؤلف و نیز تجربیات بالینی او، گاه باعث ترجیح این اثر بر «قانون» میگردد.
ارزش این اثر، تنها به نقل قولهای مؤلف نیست. مؤلف، خود، در باره ارزش و جایگاه علمی اثرش میگوید: «فانی اذکر فی کتابی هذا جمیع ما یحتاج الیه من حفظ الصحه و مداواه الامراض … و اذکر من امر المداواه و العلاج … ما قد وقعت التجارب علیه و اختاره القدماء و صحت منفعته و امتحانه و طرحت ما سوی ذلک»
این سخن مؤلف، به گزافه نیست، چرا که ابوالفرج ملطی نیز در حق این اثر میگوید: «در زمان خودش این اثر به عنوان یک منبع درسی مورد توجه قرار گرفت تا آنکه کتاب «قانون» تالیف و به جامعه پزشکی عرضه شد و از آن پس، «کامل الصناعه الطبیه»، کمتر مورد توجه قرار گرفت؛ بااین حال، این اثر از لحاظ علمی بر « قانون » ابن سینا ترجیح دارد»
دانشمند انگلیسی، الگود نیز «قانون» را از نظر علمی ممتاز میشناسد و «کامل الصناعه» را از دیدگاه عملی. همچنین بارهبروس، بخش اندام شناسی این اثر را کامل تر از قانون میداند (فرزانگان زرتشتی، تالیف رویه)
