کتاب معالجات (مجمع الجوامع)

معرفی کتاب معالجات عقیلی؛ مجمع الجوامع (بیماری‌های مختصه و غیرمختصه)

• کتاب معالجات عقیلی (مجمع الجوامع) تالیف سید محمد حسین خان عقیلی شیرازی خراسانی، از کتب طب سنتی است که به زبان فارسی نگارش یافته است.
• کتاب معالجات عقیلی به دو بخش امراضِ اختصاص یافته به عضو خاص و امراضی که به هیچ عضوی اختصاص ندارند تقسیم شده است؛ در امراض مختصه اعضا از سر تا پا و امراض غیر مختصه، شرح بیماری، اسباب، علائم و درمان آن که شامل مفرده درمانی، داروهای ترکیبی، غذا درمانی، اعمال دستی و… است به همراه پرهیز آن آورده شده و در هر بخش به تشریح عضو پرداخته است.

محتوای کتاب معالجات

• حکیم عقیلی در برخی از قسمت‌های کتاب روش‌های درمانی اشتباه را نقل می‌نماید. معالجات امراض مختصه دوازده مقاله دارد و خاتمه که به بیماری های کودکان پرداخته است.
• هر مقاله چند باب و هر باب چند فصل دارد. بخش بعدی ( امراض غیرمختصه) از چهار هیکل تشکیل شده و هر هیکل چند باب و هر باب چند فصل. هیکل اول در انواع تب می‌باشد، هیکل دوم دربیان اورام و بثور، هیکل سوم در بیان بیماری های پوست و هیکل چهارم در بیان سموم می‌باشد.
• آنچه مؤلف در بخش معالجات ذکر می‌کند یا تجربیات شخصی اوست و از آن جهت که وی طبیب کار آزموده‌ای است، تجربیات وی قابل اعتماد است و یا برگرفته از منابعی است که به دست ما نرسیده و یا نقل سینه به سینه از اساتیدی است که هیچ نگاشته‌ای از خود به جا نگذاشته‌اند. این نقل‌ها نیز هم از لحاظ علمی مورد توجه است و هم برای کسانی که می‌خواهند در زمینه تاریخ کهن پزشکی تحقیق کنند، کارگشا خواهد بود.
• بلکه حتی می‌توان گفت: هر آنچه مؤلف در این اثر از کتب بر جای مانده دیگران هم نقل می‌کند، باز قابل اعتنا و درخور توجه است، چرا که نقل مطلبی از کتاب دیگران آن هم توسط دانشمندی محقق و نه تنها نویسنده‌ای مقلد اگر بدون نقد و اشکال بر آن باشد، به منزله تایید آن است و اگر با انتقادی همراه باشد، هشداری است به پژوهش گر طب سنتی که بر هر مطلبی بدون تحقیق اعتماد ننماید.
• مقاله‌های کتاب به ترتیب به امراض سر، بیماری‌های چشم، بیماری‌های گوش، بیماری‌های بینی، بیماری‌های دهان و دندان، بیماری‌های حلق و مری، بیماری‌های قلب و پستان، بیماری‌های معده و کبد و امعاء، بیماری‌های کلیه، بیماری‌های اعضای تناسلی و بیماری‌های گوناگون از جمله داء الفیل اختصاص یافته است.
• خاتمه کتاب نیز پیرامون بیماری‌های اطفال، مانند تب‌ها، بحران‌ها، ورم‌ها و بثورات است.

کتاب های مرجع مورد استفاده در تصحیح کتاب معالجات عقیلی

کتاب های استفاده شده برای تصحیح کتاب معالجات، اکسیر اعظم، مخزن الادویه، قرابادین کبیر، فرهنگ لغات دهخدا، معین و نفیسی بوده که سعی شده هر کجا در متن و نسخه‌ها ایراد و یا اشکالی وجود داشته به کمک این آثار برطرف گردد و همچنین در کتاب لغاتی مانند تب به صورت تپ به کار رفته و بسیاری از کلمات دیگر که سعی شده به همان‌گونه آورده شود.

نسخه خطی کتاب معالجات عقیلی

نسخه خطی موجود به خط محمد حسین کهنوی در سال یک هزار و دویست و هفتاد و پنج هجری قمری به دستور حاج ملا هادی شیرازی به طبع رسیده، استفاده شده است. این نسخه ها در کتابخانه دانشگاه تهران و کتابخانه ملی موجود می‌باشند.

نویسنده یا مترجم

• نویسنده یا مؤلف: محمدحسین عقیلی خراسانی شیرازی
• مصحح:ناصر جمشیدی

انتشارات

انتشارات ایرانیان طب