کتاب معالجات (مجمع الجوامع)

معرفی کتاب معالجات عقیلی؛ مجمع الجوامع (بیماری‌های مختصه و غیرمختصه)

کتاب معالجات عقیلی (مجمع الجوامع) تالیف سید محمد حسین خان عقیلی شیرازی خراسانی، از کتب طب سنتی است که به زبان فارسی نگارش یافته است.
کتاب معالجات عقیلی به دو بخش امراضِ اختصاص یافته به عضو خاص و امراضی که به هیچ عضوی اختصاص ندارند تقسیم شده است؛ در امراض مختصه اعضا از سر تا پا و امراض غیر مختصه، شرح بیماری، اسباب، علائم و درمان آن که شامل مفرده درمانی، داروهای ترکیبی، غذا درمانی، اعمال دستی و… است به همراه پرهیز آن آورده شده و در هر بخش به تشریح عضو پرداخته است.

محتوای کتاب معالجات

حکیم عقیلی در برخی از قسمت‌های کتاب روش‌های درمانی اشتباه را نقل می‌نماید. معالجات امراض مختصه دوازده مقاله دارد و خاتمه که به بیماری های کودکان پرداخته است.
هر مقاله چند باب و هر باب چند فصل دارد. بخش بعدی ( امراض غیرمختصه) از چهار هیکل تشکیل شده و هر هیکل چند باب و هر باب چند فصل. هیکل اول در انواع تب می‌باشد، هیکل دوم دربیان اورام و بثور، هیکل سوم در بیان بیماری های پوست و هیکل چهارم در بیان سموم می‌باشد.
آنچه مؤلف در بخش معالجات ذکر می‌کند یا تجربیات شخصی اوست و از آن جهت که وی طبیب کار آزموده‌ای است، تجربیات وی قابل اعتماد است و یا برگرفته از منابعی است که به دست ما نرسیده و یا نقل سینه به سینه از اساتیدی است که هیچ نگاشته‌ای از خود به جا نگذاشته‌اند. این نقل‌ها نیز هم از لحاظ علمی مورد توجه است و هم برای کسانی که می‌خواهند در زمینه تاریخ کهن پزشکی تحقیق کنند، کارگشا خواهد بود.
بلکه حتی می‌توان گفت: هر آنچه مؤلف در این اثر از کتب بر جای مانده دیگران هم نقل می‌کند، باز قابل اعتنا و درخور توجه است، چرا که نقل مطلبی از کتاب دیگران آن هم توسط دانشمندی محقق و نه تنها نویسنده‌ای مقلد اگر بدون نقد و اشکال بر آن باشد، به منزله تایید آن است و اگر با انتقادی همراه باشد، هشداری است به پژوهش گر طب سنتی که بر هر مطلبی بدون تحقیق اعتماد ننماید.
مقاله‌های کتاب به ترتیب به امراض سر، بیماری‌های چشم، بیماری‌های گوش، بیماری‌های بینی، بیماری‌های دهان و دندان، بیماری‌های حلق و مری، بیماری‌های قلب و پستان، بیماری‌های معده و کبد و امعاء، بیماری‌های کلیه، بیماری‌های اعضای تناسلی و بیماری‌های گوناگون از جمله داء الفیل اختصاص یافته است.
خاتمه کتاب نیز پیرامون بیماری‌های اطفال، مانند تب‌ها، بحران‌ها، ورم‌ها و بثورات است.

کتاب های مرجع مورد استفاده در تصحیح کتاب معالجات عقیلی

کتاب های استفاده شده برای تصحیح کتاب معالجات، اکسیر اعظم، مخزن الادویه، قرابادین کبیر، فرهنگ لغات دهخدا، معین و نفیسی بوده که سعی شده هر کجا در متن و نسخه‌ها ایراد و یا اشکالی وجود داشته به کمک این آثار برطرف گردد و همچنین در کتاب لغاتی مانند تب به صورت تپ به کار رفته و بسیاری از کلمات دیگر که سعی شده به همان‌گونه آورده شود.

نسخه خطی کتاب معالجات عقیلی

نسخه خطی موجود به خط محمد حسین کهنوی در سال یک هزار و دویست و هفتاد و پنج هجری قمری به دستور حاج ملا هادی شیرازی به طبع رسیده، استفاده شده است. این نسخه ها در کتابخانه دانشگاه تهران و کتابخانه ملی موجود می‌باشند.