آیا خواب و مزاج باهم ارتباطی دارند؟

_ من خیلی خوابم سبکه
_ اما من در عوض اگه بمب هم کنارم بترکه از خواب بیدار نمیشم!
_ راستی شما می‌دونی چرا هرکاری می‌کنم باز صبحا کسلم؟ تاره خوابمم خیلی کمه یا به سختی می‌خوابم.
_ بله این موارد، موضوعاتیه که ذهن اکثر افراد رو به خودش درگیر کرده، اما می‌دونید اینبار هم باز پای مزاج درمیان است!!!

علت خواب و بیداری از منظر طب سنتی

در طب سنتی ایران خواب با رطوبت بدن و بیداری با خشکی بدن ارتباط مستقیم دارد.

• در واقع علت خواب، وجود رطوبت در مغز است که اعصاب را سست کرده خواب را پدید می‌آورد.
• اگر رطوبت بدن متعادل باشد خواب نیز در حد اعتدال و خوب است.
• خواب از بیرون، بدن را سرد و از درون بدن را گرم می‌کند.
• بیداری ضد خواب است یعنی ظاهر بدن را گرم و باطن (درون بدن) را خسته و سرد می‌کند و هر چه کار سنگین‌تر بوده و مدت زمان بیداری بیشتر باشد این حالت افزایش پیدا می‌کند.

پس نتیجه می‌گیریم که….

بی‌خوابی، بدخوابی، پرخوابی و خواب نامناسب تا حد زیادی نتیجه تغییرات رطوبت بدن یعنی افزایش یا کاهش این رطوبت است.

• اگه رطوبت بدن افزایش پیدا کند، باعث سنگین شدن خواب می‌شود.
• اگه رطوبت بدن کاهش پیدا کند خواب سبک می‌شود.

میزان خواب بر اساس مزاج افراد

همانطور که بیان شد، تغییرات میزان رطوبت بدن یعنی افزایش یا کاهش آن تعیین کننده میزان خواب افراد است، به طوری که:

• افراد دارای مزاج سرد و تر / گرم و تر یا تر = میزان خواب آن‌ها بیشتر است، یعنی مرطوب بودن باعث پرخوابی می‌شود، به همین علت افراد بلغمی و دموی، به خواب بیشتری نیاز دارند.
• افراد دارای مزاج سرد و خشک / گرم و خشک یا خشک = نیازشان به خواب نسبت به مزاج «تر» کمتر است؛ خشکی و گرمی موجب بیداری (کم خوابی) می‌شود، به همین دلیل افراد صفراوی و سوداوی در خوابیدن مشکل دارند و معمولاً خوابشان سبک است.
• اگه سردی با تری همراه باشد، خواب فرد عمیق‌تر و اگر گرمی با خشکی همراه باشد, خواب سبک‌تر است.
• اگر خواب در روز کوتاه باشد، درون را مرطوب و اگر طولانی باشد درون را سرد و سست می‌کند.
• کودکان معمولاً بیشتر می‌خوابند زیرا رطوبت بیشتری دارند و به تدریج و با افزایش سن که رطوبت مزاجی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند خوابشان نیز کمتر می‌شود.
• خواب طولانی در بدن شخص صفراوی به علت ایجاد سردی و رطوبت به کاهش حرارت بدن آن‌ها کمک می‌کند و برعکس شخص بلغمی با خواب طولانی دچار افزایش خلط بلغم می‌شود.

تأثیر اقلیم و آب و هوا بر میزان خواب

افراد در هوای بهاری یا در مناطق مرطوب و بارانی مانند شمال کسل‌تر بوده و ممکن است صبح به سختی از خواب بیدار شوند! چون رطوبت بالای مناطق شمالی باعث افزایش رطوبت مغز و موجب افزایش خواب می‌شود، خصوصاً اگر فرد غذای رطوبت زا نیز مصرف کرده و مزاج خودش نیز «تر» باشد.

زمانی که افراد به مناطق ییلاقی و مناطق خشک سفر می‌کنند، ممکن است خوابشان کمتر شده و صبح سرحال‌تر از خواب بیدار بشوند.

پس شرایط اقلیمی نیز در میزان خواب خیلی مؤثر است.

سبک زندگی و تأثیر آن بر میزان خواب

همه امور زندگی بستگی به مزاج و سرشت بدنی فرد دارد. در متون صریح کتب طب سنتی آمده است که از میزان نیاز افراد به خواب می‌توان تا حدودی از مزاج آن‌ها باخبر شد. کسانی که دارای مزاج تر باشند نسبت به افراد دارای مزاج خشک پرخواب‌تر هستند. اما این تمام قضیه نیست و عوامل دیگری نیز دخیل هستند که می‌توانند بر کیفیت خواب شما تأثیر بگذارند و مزاج مغز شما را به سمت خشکی که عامل مهم بی‌خوابی است، ببرند. مانند:

• فکر و خیال و استرس زیاد
• مصرف داروهای خاص
• اختلالات تیروئیدی
• مشکلات گوارشی
• عادت‌های نامناسب مانند خیره شدن زیاد به صفحه گوشی و تلویزیون در هنگام خواب
• مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار در زمان خواب
• عدم برقراری تعادل دمایی در اتاق خواب

که جهت بهبود خواب، در صورت بروز هر یک از این مشکلات، ابتدا باید اقدام به رفع آن‌ها نمود.

دسته بندی کلی علل بی‌خوابی

بی‌خوابی را حکما تقسیم بندی کرد‌ه‌اند. علاوه بر خواب و بی‌خوابی های تاثیر گرفته از مزاج، بعضی بی‌خوابی‌ها اختیاری هستند. خیلی از این بی‌خوابی‌ها فرد را به‌سمت بی‌خوابی مرضی سوق می‌دهد، یعنی فرد از روی یک عادت غیرصحیحی شروع به شب‌زنده‌داری کند و کم‌کم این به عارضه مزاجی تبدیل می‌شود.
بعضی بیداری‌های اختیاری به‌خاطر این است که برای درس خواندن شب بیدار می‌مانند. در بیدار ماندن اختیاری سیستم عصبی کیفیت تَری خود را کم‌کم از دست خواهد داد و به‌سمت خشکی میل پیدا می‌کند. این خشکی مزاج در سیستم عصبی سبب بسیار مهمی برای بی‌خوابی است.
مسائل عاطفی، روانی، گوارشی، ورم‌های سرطانی و… مسائلی مثل هم و غم، فکر زیاد و حتی شادمانی زیاد موجب بی‌خوابی می‌شود. امروزه خشکی سیستم عصبی به‌خصوص در شهرهای آلوده و کم‌باران مسئله‌ای شایع است.

نکته پایانی

• هرچه قدر رطوبت بدن بیشتر باشد عمق خواب بیشتر خواهد بود.
• هرچه خشکی بدن به ویژه مغز بیشتر باشد خواب سطحی‌تر است.
• فراموش نکنیم خواب باید شب هنگام قبل از نیمه شب باشد و حتماً ساعاتی بعد از غذا باشد که غذا از معده عبور کرده باشد و خواب معتدل برای همه مزاج‌ها بین 6 تا 8 ساعت است.
• برای کمک به بهبود خواب، دمای اتاق خود را معتدل رو به خنک تنظیم کنید، به طوری که زیاد گرم نباشد. در فصول سرد در صورت امکان از کرسی استفاده کنید. از چراغ خواب‌های پرنور استفاده نکنید. از لحاظ خوراکی نیز می‎‌توان از آب سیب، فالوده سیب، چند عدد بادام خام ایرانی پوست گرفته، یک لیوان شیر گرم یا چند پر کاهو در شب هنگام استفاده کرد.