«رساله افیونیه» تالیف حکیم عمادالدین محمود بن مسعود شیرازی طبیب قرن دهم هجری است. این اثر یک دوره کامل اعتیاد شناسی در ایران قرن دهم هجری و دوران شکوفایی حکومت صفوی است که از دیدگاههای مختلف قابل مطالعه و بررسی است.
معرفی کتاب رساله افیونیه
این کتاب برجسته درباره استفاده و سوء استفاده از تریاک است و شاید بتوان گفت مهمترین رسالهای که در دوره صفویه راجع به افیون نوشته شده است. این کتاب در زمان خود رواج زیادی داشت. مطالب و جزئیات این کتاب مبنی بر تجربیات شخصی نویسنده میباشد و از جنبه های مختلفی میتوان آن را مورد بررسی قرار داد.
اعتقاد نویسنده به افیون
افیون که به فرنگی آن را اپیوم گویند جزئی از مجموعههای داروهای مرکبه بوده و همواره مورد استفاده داروسازان قرار میگرفته است. از این رو افیون و معرفی آن بسیارمورد توجه طبیبان بوده است.
- عماد الدین از طرفداران افیون است و با این که صاحب تاریخ عالم آرای عباسی او را افیونی دانسته و میگوید که وی به افیون اعتقاد تمام داشته است؛ اما آنچه مسلم است عماد الدین به مصرف بی دلیل و بیش از حد آن اعتقادی ندارد و اهل توسط و میانه روی است و از تفریط و افراط نیز میپرهیزد.
- کار ابتکاری حکیم عماد الدین شیرازی در ساخت داروی رتارد ( کندرهش ) با استفاده از تریاک و روغن بادام و نیز شیاف رکتال بطی الجذب به مدد کاربرد توام آن با جند بیدستر و کتیرا برای معتادانی که مایل به انجام فریضه روزه بودهاند در حد خود جالب است.
محتوای کتاب رساله افیونیه
- نويسنده در سه باب اول كتاب درباره افيون، ماهيت و طبيعت و خواص و طرق امتحان آن و نيز منافع و مضار مربوط به آن. بحث كرده است. در اين بخشها در ماهيت افيون از نظر سردى و گرمى و آزمايش خلوص و اثر آن در بدن شرحى مبسوط آورده شده است.
- در باب چهارم درباره مسموميتها و مضرتها نكاتى ذكر است. در باب پنجم و ششم دربيان دلايل ايجاد و منشأ اعتياد به افيون و منافع و مضرتها مطالبى آمده است.
- در باب هفتم و هشتم ضررهايى كه افيون به بدن مىرساند و چگونگى دفع اين مضرات بحثهايى صورت گرفته است. بالاخره در باب نهم به اين بحث مهم مىپردازد كه معتادين چگونه مىتوانند خود را درمان كنند. به نظر عمادالدين براى نيل به اين مقصود سه راه وجود دارد: اول طولانى كردن فواصل استعمال، دوم تقليل مرتب ميزان مصرف و روش سوم جايگزين كردن ماده كم ضررتر ديگر مثل بيخ چينى به جاى ترياک است.
- در ادامه اين موضوع مورد بحث قرار گرفته است كه ترک ناگهانى ترياک چه عوارضى دارد و اين عوارض را چگونه مىتوان برطرف ساخت و در تأييد نظريات خود به شرح حال يكى از شاهزادگان صفوى كه معتاد به افيون بوده است مىپردازد.
- فصل آخر كتاب بسيار مفصل است و شامل نظريات مختلفى است كه يونانيان، اعراب اوليه و معاصرين وى درباره ترياک ابراز داشتهاند و در مورد معاصرين به بهاءالدوله اشاره مىكند.
