آیا می‌دانستید خواب و رویا از دیدگاه طب سنتی می‌تواند مزاج فرد یا غلبه مزاج در افراد را نشان دهد؟ برای دانستن این موضوع در ادامه مطلب با ما باشید:
نقش رؤيا در تشخيص بيماری از ديدگاه طب سنتی ايران
در طب سنتی ايران يكی از علائمی كه در تشخيص مزاج و بيماری به كار می‌رود انواع رؤياهايی است كه شخص در خواب مشاهده می‌كند. در باورهای پزشكی نياكان، رؤياهای مختلفی كه افراد در خواب می‌بينند هر يک بر امر خاصی دلالت می‌كند.
برخی از اين رؤياها از نظر پزشكی اهميتی نداشته و نقشی در تشخيص ندارند ولی برخی از آن‌ها در صورت دارا بودن شرايط لازم می‌توانند به تشخيص مزاج يا بيماری كمک زيادی نمايند؛ به طوری كه در برخی موارد،تشخيص پزشک علاوه بر ساير علائم با توجه به رؤياهای بيمار شكل می‌گيرد و گاهی نيز وجه افتراق دو بيماری با علائم مشابه، به كمک رؤياهای بيمار صورت می‌پذیرد.
چه جزئیاتی از خواب و رویا در وضعیت جسمی و روانی تأثیر دارد؟
جزئيات رؤيای مشاهده شده از قبيل رنگ اشياء، دمای احساس شده در رؤيا، شرايط محيطی، بوهای حس شده، وضعيت روانی فرد در حين رؤیا و ساير مواردی كه به آن‌ها اشاره خواهد شد هر يک می‌توانند گويای وضعيت خاص جسمی و روانی شخص باشند.
از ديدگاه طب جديد نيز محتوای رؤيا كه در شرايط مختلف فرهنگی، جنسی و فردی دارای شباهت‌ها و تفاوت‌هایی است برای كشف ارتباطات بين محتوای رؤيا و شناخت حالات مختلف بيداری، كمک كننده است.
مکانیسم رویا در طب جدید و طب سنتی
طب جدید
در طب روز، رؤيا به عنوان يكی از تظاهرات طبيعی فرايندهای ناخودآگاه در نظر گرفته می‌شود و تصاويری كه در رؤيا ديده می‌شود ناشی از افكار يا آرزوهايی است كه در ناخودآگاه انسان وجود دارد.
طب سنتی
اسباب انواع رویا
اما از دیدگاه طب سنتی، آنچه سبب انواع رؤيا می‌شود:
1) گاهی اتصال نفس به مبادی عالی نفس است كه رؤيای صادقه ناميده شده و هرچند مورد تأييد اديان توحيدی نيز قرار گرفته است ولی از موضوع بحث ما خارج است
2) گاهی به سبب نقش بستن چيزی در خيال در هنگام بيداری بوده كه در زمان خواب متجسم می‌گردد كه به آن رؤيای كاذبه می‌گويند كه اين هم مورد نظر ما نمی‌باشد.
3) و گاهی نيز ناشی از سوءمزاج روح است كه در اين مقاله به شرح آن می‌پردازيم. شايان ذكر است كه در اين حالت قوه متخيله كه يک بخش از حواس باطنی مغز است سبب می‌شود كه بيمار متناسب با خلط غالب در بدن يا سوءمزاج موجود، صورت اشيای خاصی را در خواب ببيند. به عنوان مثال ديدن آتش، آفتاب، برق، صاعقه و … در خواب به سبب تجربه و درک انسان از حرارت در اين‌ها است كه در غلبه اخلاط گرم ديده می‌شود.
نشانه رؤیا در مزاج‌ها و سوء‌مزاج‌های مختلف
همانطور که گفته شد از ديدگاه بوعلی سينا و ساير حكمای طب سنتی ايران رؤيا به عنوان يكی از علائم تشخيصی مطرح می‌باشد، به طوری كه برخی از خواب‌ها از نظر پزشكی دارای اهميت بوده و در تشخيص مزاج يا بيماری كمک كننده‌اند.
محتويات و جزئيات رؤيای فرد می‌تواند گويای وضعيت خاص جسمی و روانی وی باشد. در سوءمزاج‌ها و غلبه اخلاط، هر فرد متناسب با خلطی كه در بدنش افزايش يافته خوابهايی با رنگ و محتوای متناسب با آن خلط می‌بيند. به عنوان نمونه:
1) نشانه خواب و رویا در مزاج گرم و تر
خواب افراد دموی‌مزاج یا کسانی که غلبه دم در خون دارند، دارای نشانه‌هایی مانند خونریزی، خونگیری و خواب‌های قرمزرنگ؛ ديدن چيزهای سرخ و جاری شدن خون بسيار از بدن و گرمی خون؛ ديدن وسايل لهو و لعب و غذاهای لذيذ و باغ و بستان و نور است.
2) نشانه خواب و رویا در مزاج گرم و خشک
افراد صفراوی یا گرم و خشک یا افرادی که غلبه صفرا پیدا کرده‌اند، خواب‌های زردرنگ، خواب‌هایی همراه با آتش و حرارت (خواب می‌بیند که یا جایی آتش گرفته و یا احیاناً خود را نیز می‌بیند که می‌سوزد)، سوختن اشیاء، حمله شیر یا حیوانات درنده، خواب آفتاب و رعد و برق و صاعقه می‌بینند.
دیدن خواب و رویای زردرنگ،آتش و شعله، پوشیدن لباس‌های زرد، فرش و خانه و هر چیز زرد و براق، زردرنگ ديدن اشيايی كه در واقعيت زرد نيست، احساس طعم تلخ و خوردن چیزهای تلخ در خواب، نشانه وجود صفرا در بدن است.
3) نشانه خواب و رویا در مزاج سرد و تر
خواب افراد بلغمی یا خواب فردی که غلبه بلغم پیدا کرده است دارای نشانه‌هایی مانند خواب دیدن برف و یخ و رودخانه، دریا و هرچه سرد و مرطوب است، بادهای سرد و احساس سرمای زیاد در خواب و یا شنا کردن در استخر یا دریا، افتادن و غرق شدن یا… و آمدن باران در خواب و همچنین برداشتن بار سنگين و چيزهای بدبو است.
4) نشانه خواب و رویا در مزاج سرد و خشک
خواب افراد سوداوی یا کسانی که غلبه سودا در بدن دارند دارای نشانه‌هایی مانند پرتاب شدن از پله، سقوط، خواب‌های تیره‌رنگ، خواب حیوانات سیاه‌رنگ، سگ سیاه و خواب‌هایی که ترس شدیدی در فرد به وجود می‌آورد است.
برخی اوقات فرد در خواب می‌خواهد فریاد بزند ولی نمی‌تواند، بنابراین خوردن چیزهای سیاه، دفع فضولات در خواب، دیدن مکان‌های تاریک و هوای غبارآلود و سیاه‌رنگ، حمله مار یا فیل سیاه همه نشانه‌های تجمع سودا در بدن فرد است.
نشانه خواب رؤیا در افراد دارای غلبه بلغم و سودا
اگر فردی غلبه بلغم همراه با غلبه سودا داشته باشد؛ خوابش دارای نشانه‌هایی مانند دیدن مرداب یا تالاب در خواب، دیدن آب‌های کثیف، آب‌های متعفن و وجود کرم یا هزارپا در خواب است.
دسته بندی انواع دیگر خواب و رویا
الف) رؤيا در امتلاء
بوعلی در علائم امتلاء يعنی افزايش كلی اخلاط در بدن می‌گويد اين اشخاص خوابهايی می‌بينند كه دلالت بر سنگينی دارد. مثلاً فرد در رؤيا می‌بيند كه قادر به حركت يا برخاستن يا تكلم نمی‌باشد يا بار سنگينی را برداشته است.
همچنين بوعلی معتقد است در صورتی كه اخلاط موجود در بدن با وجود مقدار مناسب، رقيق باشند شخص رؤياهايی با محتوای پرواز و سرعت حركات می‌بيند.
ب) رؤياهای مشوش
رؤياهای مشوش و مفزعه دلالت بر گرمی و خشكی مغز نموده و نشانه استعداد ابتلا به بيماری‌های گرم دماغ می‌باشد.
ج) رؤياهای مختلط و درهم
خواب‌های مختلط نشانه وجود رياح و بادهای غليظ در بدن می‌باشد.
د) رؤياهای خوشايند و لذتبخش
بوعلی ديدن خواب‌های لذتبخش از جمله بوهای خوش و صداها و مجالس مسرت بخش را دليل اعتدال مزاج دانسته است.
ه) رؤياهايی كه به ياد آورده نمی‌شوند
رؤياهايی كه فرد در خواب مشاهده نموده ولی پس از بيداری به ياد نمی‌آورد، اكثراً بر سردی و تری مزاج دِماغ (مغز) دلالت می‌نمايند؛ همچنين بوعلی اشاره می‌كند كه در فساد تخيل، شخص، خواب خيلی كم ديده و آن را نيز فراموش می‌كند.
شرايط لازم برای استدلال از رؤيا در تشخيص مزاج، سوء مزاج و بیماری
حكما برای اين كه از رؤيا به عنوان علامتی در تشخيص مزاج و سوء مزاج استفاده نمايند شرايطی را بيان نموده‌اند از جمله:
- خواب و رؤيا به یک نحو خاص تكرار شوند و فرد اکثراً در خواب هایش موارد بیان شده را ببیند.
- قبلاً در مورد آن موضوع گفتگو نشده باشد.
- مشغوليت فكری و عملی با موضوع رؤيا وجود نداشته باشد: مثلاً خواب آتش ديدن برای نانوا كه به طور مكرر با آتش و حرارت سروكار دارد و يا ديدن رؤيای خون در فردی كه كارش ذبح حيوانات است و يا رؤيای امتحان دادن برای دانش‌آموزی كه در حين گذراندن امتحانات می‌باشد در تشخيص قابل استفاده نيست.
عوامل موثر بر خواب و رویای دیده شده
در مطالعات جدید، تأييد شده كه علاوه بر مزاج و غلبه اخلاط، ارتباط قابل توجهی بين موارد زیر با محتویات رویا و خواب دیده شده نیز، وجود دارد:
1) تغذیه (خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها)
از ديدگاه بوعلی سينا مصرف برخی مواد غذايی می‌تواند گاهی سبب رؤياهای آشفته گردد، از جمله آن‌ها می‌توان به لوبيا، باقلا، عدس و تره اشاره کرد.
تحقيقات جديد انجام شده نيز ارتباط بين مواد غذايی و محتوای رؤيا را تأييد كرده و مشخص نموده است كه مصرف بالای مواد غذايی آلی اثر مثبت بر محتوای رؤيا داشته و در مقابل، استفاده زياد از فست فود، چيپس سيب زمينی و برخی کربوهيدرات‌ها تأثير منفی بر آن دارد. اين نتايج تأييدكننده تأثير دريافت غذاهای خاص بر روی نوع رؤيا است.
2) اتفاقات روزمره
بین اتفاقات روزمره و محتويات رؤيای ديده شده نیز ارتباط وجود دارد. مشكلات شخصی و استرس‌های شغلی روزانه، در خواب به صورت افزايش احساسات منفی و پرخاشگری‌ها منعكس می‌شود.
برخی از محققين نيز معتقدند كه اغلب محتويات رؤيا مربوط به حوادث قبل از خواب می‌باشد.
نکات پایانی در خصوص تشخیص مزاج از طریق خواب و رویا
البته ملاک قرار دادن محتوای رؤيا برای تشخيص بیماری، مزاج و سوء مزاج، فقط هنگامی قابل قبول است كه ساير علائم بیماری یا سوء مزاج نيز آن را تأیيد نمايد و ديدن رؤيايی خاص به تنهایی نمی‌تواند بيانگر يک تشخيص پزشكی باشد.
لازم به يادآوری است كه از رؤيای صادقه نيز كه به علت اثرپذيری نفس از عوالم معنوی است به طور معمول نمی‌توان براي تشخيص استفاده نمود.
