جایگاه «ماءالعسل» در درمان بیماری های ریه از دیدگاه طب سنتی ایران

مقدمه: در اغلب تمدن های گذشته عسل هم به عنوان غذا و هم به عنوان دارو شناخته شده بود. در کتاب های مذهبی مانند انجیل و قرآن هم به فواید درمانی عسل اشاره شده است. حکمای طب سنتی با توجه به دانشی که درباره فواید عسل داشتند، از آن به عنوان دارو در درمان بیماری ها به شکل های مختلفی استفاده میکردند. شایع ترین روشی که در کتب طب سنتی ایران ثبت شده، استفاده از عسل به شکل ماءالعسل است.

در این مقاله سعی شده است نقش ماءالعسل در درمان بیماری های ریه از دیدگاه طب سنتی ایران بررسی شده و در حد امکان با یافته های طب رایج مقایسه شود.

روش: در این مقاله که یک مطالعه مروری توصیفی است، با استفاده از نرم افزار کتابخانه جامع سنتی و اسلامی طب نور و جستجوی کلیدواژه ماءالقراطن و ماءالعسل، در متون اصلی طب سنتی ایران، از قرن دوم تا قرن چهاردهم، اجزا، روش تهیه و خواص درمانی مربوط به آن جمع آوری شد. تحقیقات جدید نیز با استفاده از موتورهای جستجوی science direct، google scholar، pubmed و scopus بررسی و با کلیدواژه های hydromel، maulasl، honeywater، honey، cough، asthma، respiratory disease مطالب مربوط به اثرات عسل در درمان بیماری های ریه جمع آوری شد.

یافته ها: ماءالعسل که یک لغت عربی است، در زبان فارسی «آب انگبین»، در زبان رومی «ملیطیون» و به یونانی «ماءالقراطن» نام دارد. برای تهیه ماءالعسل روش های مختلفی در کتاب های مختلف توصیه شده، اما ماده مشترکی که در تمام آن ها بکار رفته آب و عسل است که به نسبت های مختلفی با هم مخلوط شده و با آتش ملایم جوشانده می شود تا مقدار معینی از آن باقی بماند. آنچه در منابع مختلف با یکدیگر متفاوت است، میزان آب و عسل مصرفی و افزودنی هایی است که بسته به کاربرد دارو، معمولا برای تقویت اثر ماءالعسل، به آن اضافه می شده است. علاوه بر کاربردهای کلی در متون طب سنتی، مانند مقوی، جالی، منضج و مقطع بلغم بودن، ماء العسل به طور ویژه در بیماری های خاص از جمله حمیات، بیماری های سرد معده، قولنج، بیماری های کلیه و ریه موثر بوده است. ماء العسل کاربرد ویژه ای در درمان بیماری های ریه داشته و در ذات الریه، ذات الجنب، سرفه، خرخر، تنگی نفس، خشونت ریه وگرفتگی صدا بکار می رفته است.

بحث و نتیجه گیری: اگرچه در موتورهای جستجوی فوق درباره اثر ماءالعسل در درمان بیماری های ریه کارآزمایی بالینی یافت نشد تا نقش آن در درمان بیماری ها را تایید کند، اما در تحقیقات جدید فواید درمان بیماری های تنفسی با عسل به خصوص درمان تنگی نفس، تسکین سرفه کودکان و بهبود خواب آن ها ثابت شده است. از آنجایی که عسل جزء اصلی و به اصطلاح عمود، در ترکیب ماءالعسل است، تحقیقات مربوط به تاثیر عسل در درمان بیماری های تنفسی نیز نباید کم اهمیت تلقی شود. با توجه به اثرات درمانی ماءالعسل که در متون طب سنتی آمده و بررسی تحقیقات جدیدی که اثرات آنتی باکتریال عسل و تاثیر آن به خصوص بر تسکین سرفه شبانه و آلرژی را نشان می دهد. همچنین با توجه به کم بودن عوارض آن در بیماران، به نظر می رسد عسل با شکل دارویی ماءالعسل می تواند در درمان بیماران تنفسی کمک کننده باشد. البته لازم است آزمایشات و تحقیقات بالینی در این زمینه انجام شود. نظرات و توصیه های حکمای طب سنتی ایران درباره طرز تهیه، کاربردها و نحوه استفاده از این ترکیب دارویی می تواند بسیار راه گشا باشد. در ضمن فرمولاسیون های مختلفی از ماءالعسل ساده و مرکب در منابع طب سنتی وجود دارد. در بعضی از آن ها بر اساس نوع بیماری، ترکیب جدیدی از مفردات با میزان های متفاوت به آب و عسل اضافه شده تا کاربردهای ویژه ای به ماءالعسل مرکب بدهد. بنا بر این تحقیق درباره مفرداتی که در این نسخه ها بکار رفته است و بررسی اثر آن ها بر بیماران تنفسی نیز در مراحل بعدی تحقیقات باید مد نظر باشد.