احتمالاً خود شما و یا در اطرافتان افرادی وجود دارند که از عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لاکتوز رنج می‌برند و غالباً با مصرف شیر یا برخی از لبنیات دچار عوارض گوارشی مثل نفخ، دل‌پیچه و اسهال می‌شوند. افراد مبتلا به این عدم تحمل لاکتوز باید از اطلاعات اولیه‌ی مربوط به این اختلال، علل بروز آن، علائمی که دارد، درمان‌ها و همچنین درمان‌های خانگی طبیعی برای رفع آن اطلاع داشته باشند تا بتوانند به طور صحیح با آن برخورد نمایند. پس در ادامه با ما همراه باشید.
منظور از عدم تحمل لاکتوز چیست؟
عدم تحمل لاکتوز اختلالی است که در اثر آن بدن نمی‌تواند به طور مؤثری لاکتوز را که در شیر و بسیاری از محصولات لبنی به عنوان یک نوع نوع قند یافت می‌شود، هضم کند. عدم تحمل لاکتوز با آلرژی غذایی به شیر متفاوت است.
1) آیا باید نگران حساسیت به لاکتوز بود؟
عدم تحمل لاکتوز به عنوان یک مسئله جدی نیست، ولی در مواردی می‌تواند کار و زندگیتان را تحت تاثیر قرار دهد! جالب است بدانید که حدود 65٪ از مردم جهان دانسته و یا ندانسته، دچار این مشکل هستند و هرچه سنشان بیشتر می‌شود، علائم آن هم افزایش می‌یابد.
اگر شما جزء این گروه هستید، کمتر از شیر و دیگر فرآورده های دارای لاکتوز استفاده کنید و یا شیر را به همراه یک ماده غذایی دیگر که بتواند در هضم آن کمک کند، مصرف کرده یا از موادغذایی جایگزین اشتفاده نمایید.
2) چرا بدن برخی افراد قادر به تحمل لاکتوز نیستند؟
شما لاکتوز را نمی‌توانید هضم کنید، زیرا که بدنتان آنزیم لاکتاز را به اندازه کافی ندارد. روده کوچک به این آنزیم احتیاج دارد تا لاکتوز (قند شیر) را بشکند. اگر لاکتوز هضم نشود، کرامپ (گرفتگی)، نفخ، درد شکم و … ایجاد می‌شود.
عدم تحمل لاکتوز ممکن است موقتی یا همیشگی باشد. در بیشتر موارد این بیماری در بزرگسالان ارثی و مادام العمر است اما در کودکان خردسال اغلب از عفونت سیستم گوارشی ناشی می‌شود و ممکن است چند هفته طول بکشد.
3) چه کسانی تحت تاثیر این اختلال قرار می‌گیرند؟
ممکن است حساسیت به لاکتوز در هر سنی ایجاد شود. در بسیاری از موارد در افراد 20 تا 40 ساله ایجاد می‌شود، اگرچه نوزادان و کودکان نیز می‌توانند تحت تأثیر این بیماری قرار بگیرند.
اما این مشکل به طور معمول بعد از سنین بزرگسالی خود را نشان می‌دهد، زیرا هر چه سن فرد بیشتر می‌شود، بدن او، آنزیم لاکتاز کمتری تولید می‌کند و علائم عدم تحمل لاکتوز در او به مرور افزایش می‌یابد.
4) آیا عدم تحمل لاکتوز، آلرژی ایجاد می‌کند؟
عدم تحمل لاکتوز شبیه به آلرژی شیر یا محصولات لبنی نیست. آلرژی‌های غذایی باعث واکنش سیستم ایمنی نسبت به نوع خاصی از غذا و بروز علائمی نظیر خارش یا خس خس سینه می‌شود.
اگر حساسیت داشته باشید، حتی یک ذره کوچک برای تحریک واکنش کافی است در حالی که بیشتر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می‌توانند مقادیر کمی از لاکتوز را بدون تجربه هر گونه مشکل مصرف کنند، هر چند که این موضوع در افراد گوناگون متفاوت است.
عدم تحمل لاکتوز
- به علت تولید نشدن آنزیم لاکتاز (مسئول هضم قند شیر) در بدن ایجاد می‌شود؛
- در هر سنی می توانید به آن دچار شوید؛
- در اثر ژنتیک و آسیب یا عفونت روده کوچک، اتفاق می‌افتد؛
- هر چه سنتان بیشتر می‌شود، علائم عدم تحمل لاکتوز در شما افزایش می‌یابد؛
حساسیت به شیر
- به دلیل حساسیت بدن نسبت به پروتئین‌های شیر (مانند کازئین) ایجاد می‌شود؛
- اکثر افراد مبتلا به حساسیت به شیر از همان دوران نوزادی این حساسیت را دارند؛
- در این نوع حساسیت سیستم ایمنی معیوب بدن پروتئین های شیر را خطرناک می‌شناسد و به آن حمله می‌کند؛
- هرچند که در نوزادان و کودکان بیشتر دیده می شود؛ اما ممکن است در هر سنی ایجاد شود.
- یکی از شناخته شده ترین گونه‌های آلرژی غذایی در کودکان است.
علت بروز عدم تحمل لاکتوز چیست؟
حساسیت به لاکتوز نیز مانند هر نوع اختلال دیگری، علت و منشاء خاصی دارد از جمله:
- علت اصلی این اختلال، کمبود آنزیمی به نام لاکتاز در روده‌ی کوچک است که در تجزیه و هضم لاکتوز نقش مهمی‌دارد.
- یکی دیگر از علل عدم تحمل لاکتوز، اختلال ژنتیکی است به این معنی که عدم تحمل لاکتوز ممکن است در خانواده‌ها رخ بدهد و به طور ارثی به فرزندان منتقل و در دوره نوجوانی یا بزرگسالی بروز کند.
- سندروم روده تحریک پذیر (IBS) نیز یک اختلال طولانی مدت است که بر سیستم گوارشی تاثیر می‌گذارد و گاهاً باعث بروز علائم عدم تحمل لاکتوز می‌شود.
چگونه باید فهمید که بدن عدم تحمل به لاکتوز دارد؟
غالباً عدم تحمل لاکتوز با علائم و نشانه‌هایی همراه است که از خفیف تا شدید متغیر بوده و معمولاً نیم ساعت تا 2 ساعت بعد از مصرف فرآورده‌هایی که حاوی لاکتوز هستند، در بدن رخ می‌دهد، از جمله:
- دل پیچه یا گرفتگی عضلات شکم
- درد در پایین شکم
- احساس نفخ در معده و روده
- حالت تهوع (ممکن است فقط حالت تهوع داشته باشید و یا استفراغ کنید)
- شل شدن مدفوع یا اسهال
- صدای شکم
نکته : از آن جایی که علائم عدم تحمل لاکتوز خیلی هم جدی نیستند یا مشابه با علائم بیماریهای دیگر می‌باشند، کمتر کسی نگران آن می‌شود و به همین دلیل خیلی از افراد و یا حتی خود ما، ممکن است تا آخر عمرمان متوجه نشویم که بدنمان تحمل لاکتوز را ندارد! و تنها پزشک تشخیص می‌دهد که مشکلات ایجاد شده به خاطر عدم تحمل به لاکتوز است یا خیر؟
انواع عدم تحمل لاکتوز
به طور کلی عدم تحمل لاکتوز به دو نوع تقسیم بندی می شود:
عدم تحمل لاکتوز اولیه
شایع‌ترین نوع که در اکثر مردم دنیا دیده می‌شود و با بالا رفتن سن، علائم آن زیاد می‌شود، عدم تحمل لاکتوز اولیه است. این مشکل تا حدودی ناشی از عوامل ژنتیکی است؛ زیرا در برخی جوامع و نژادها بیشتر از دیگران دیده می‌شود.
عدم تحمل لاکتوز ثانویه
این نوع نادرتر است و طول مدتی که علائم آن بروز می‌کند، کوتاه است. عدم تحمل لاکتوز ثانویه معمولاً در اثر بیماریهای معده یا بیماریهای خطرناکی، مانند: بیماری سلیاک ایجاد می‌شود.
علاوه بر این، می‌تواند به دلیل به وجود آمدن التهاب دیواره روده‌ها به وجود بیاید؛ چون التهاب روده تولید آنزیم لاکتاز را کاهش می‌دهد.
مصرف چه موادی باعث بیشتر شدن نشانه‌های حساسیت به لاکتوز می‌شود؟
عدم تحمل لاکتوز صرفاً مربوط به مصرف شیر و لبنیات نیست و موارد زیر را نیز شامل می‌شود:
- شیر گاو، بز و گوسفند، شیر خشک، پودر شیر
- تمامی فرآورده‌های لبنی مانند خامه، پنیر، ماست و …
- پنیر سفت محلی (دست ساز)،
- غذاهایی که در دستور ساختشان از لبنیات استفاده شده است؛ مانند: شکلات، کیک، غلات صبحانه، بعضی از نان ها، فست فودها و گوشت‌های فرآوری شده، مانند: ژامبون‌ها.
- بسته‌های مخلوط برای تهیه پنکیک، کیک و بیسکویت
- سوپ‌های فوری
طب سنتی برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز چه پیشنهادی دارد؟
اگر با مصرف لبنیات و شیر علائم خیلی شدیدی ندارید و زیاد اذیت نمیشوید می‌توانید موارد زیر را امتحان کنید:
- هر 3 روز یک‌بار شیر و یا لبنیات دیگر را به مقدار کم و همراه با مصلح مصرف کنید.
- اگر تمایل به مصرف شیر دارید آن را با زنجبیل یا دارچین مصرف کنید (دو سوم لیوان شیر و یک سوم آب بریزید چوب دارچین یا کمی زنجبیل داخل آن بریزید و اجازه دهید آبی که در شیر ریختید بخار شود).
- یک لیوان شیر گرم شده را کم‌کم طی چند ساعت بنوشید تا آنزیم لاکتاز به‌تدریج مجدداً در بدن ساخته شود.
- شیر و فرآورده‌های شیری را بعدازظهر مصرف کنید زیرا آنزیم لاکتوز به تدریج در طول روز تولید می‌شود،
- بنابراین افرادی که کمبود لاکتوز دارند اگر شیر را صبح استفاده کنند ممکن است علائم گوارشی شدیدتری پیدا کنند.
- در صورت بروز مشکل و درد معده استفاده از روش‌های بالا را ادامه ندهید.
اما اگر جزء افرادی هستید که به هیچ وجه قادر به استفاده از شیر و لبنیات نیستید راهکارهای زیر را به کار ببندید.
- مصرف شیر و تمام فرآورده‌های حاوی لاکتوز را قطع کنید.
- مقدار کمی از شیر و پنیرهای بدون لاکتوز هر سه روز یک بار استفاده کنید.
- می‌توانید به جای مصرف لبنیات از محصولات و شیرابه‌های گیاهی مانند شیر بادام، شیر جو دوسر، شیر نارگیل و شیر برنج استفاده کنید.
- اگر فقط قادر به مصرف شیر، ماست و پنیر نیستید، می‌توانید برای تامین بخشی از کلسیم مورد نیاز بدن از کشک به صورت کاله جوش (ترکیب کشک، پیاز داغ، نعناع و گردو) استفاده کنید.
- قبل از مصرف شیر و فرآورده‌های شیری قرص لاکتیز بخورید؛ البته فقط با مشورت پزشک.
1) طرز تهیه شیر برنج بدون شیر گاو
طرز تهیه شیر برنج بدون شیر گاو برای کسانی که گیاهخوار بوده یا مشکل عدم مصرف فرآورده‌های حاوی لاکتوز دارند، بدین شرح است:
- برنج سفید یا قهوه‌ای خام را تمیز بشویید، در آب سرد بریزید و به مدت ۸ ساعت در یخچال بگذارید تا خیس بخورد.
- روز بعد برنج آبکش شده و سه فنجان آب را در مخلوط کن بریزید و بگذارید خوب با هم ترکیب شوند.
- شیربرنج به دست آمده را از صافی رد کنید و به دلخواه با کمی شیرین کننده طبیعی و همچنین طعم دهنده هایی مانند وانیل، پودر دارچین یا پودر کاکائو ترکیب کرده و میل کنید.
2) طرز تهیه شیر نارگیل بدون شیر گاو
طرز تهیه شیر نارگیل بدون شیر گاو برای کسانی که گیاهخوار بوده یا مشکل عدم مصرف فرآورده‌های حاوی لاکتوز دارند، بدین شرح است:
- پودر نارگیل مرغوب و تازه را داخل مخلوط کن بریزید.
- آب داغ رو به پودر نارگیل‌های داخل مخلوط کن اضافه کنید. آب باید خیلی داغ باشه نزدیک به نقطه‌ی جوش.
- اجازه بدید حدوداً ده دقیقه پودر نارگیل‌ها در آب جوش خیس بخورند تا کمی نرم شوند.
- حالا مخلوط کن را روشن کنید و با سرعت زیاد به مدت دو دقیقه مواد رو مخلوط کنید تا یک مایع شیری رنگ بدست بیاد. پودر نارگیل‌ها همچنان در مایع دیده می‌شوند.
- شیر بدست آمده را از صافی یا از داخل یک تنظیف تمیز رد کنید.
- شیر نارگیل را می‌توانید در یک ظرف در بسته به مدت 4 روز در یخچال و تا 3 ماه در فریزر نگهداری کنید.
3) طرز تهیه شیر بادام بدون شیر گاو
طرز تهیه شیر بادام بدون شیر گاو برای کسانی که گیاهخوار بوده یا مشکل عدم مصرف فرآورده‌های حاوی لاکتوز دارند، بدین شرح است:
- مقداری بادام را از شب قبل در مقداری آب ولرم خیس کرده یا مقداری آب جوش روی آن‌ها بریزید و بعد از ۱۵ دقیقه پوست آن را جدا کنید.
- بادام‌های پوست گرفته شده را با آب و مقداری عسل یا خرما در مخلوط کن بریزید تا آماده شود.
مواد حاوی کلسیم و جایگزین شیر و لبنیات (رژیم غذایی عدم تحمل لاکتوز)
در صورتی که مصرف فرآورده‌های لبنی را کنار بگذارید، دیر یا زود بدنتان دچار کمبود کلسیم و ویتامین‌های D و B12 می‌شود. مصرف متعادل موارد زیر مطابق با مزاجتان، به راحتی نیازهای بدنتان را به این ویتامین‌ها تامین می‌کند.
- مصرف تخم مرغ عسلی نیم برشت
- استفاده از شیربادام، شیر جو دوسر، شیربرنج، شیرنارگیل بدون شیر گاو
- مصرف بادام درختی، انجیر، آلو بخارا، پودر هسته سنجد (در فرادی که یبوست ندارند)
- استفاده از آب و عصاره استخوان در غذاها
- استفاده از سوپ پای مرغ همراه با جعفری
منبع: گردآوری شده توسط تیم محتوایی طبایع
فرخ
من از هفت سال پیش بیماری عدم تحمل لاکتوز دارم که علتش بیماری سلیاک هست که هر دو بیماری باهم شروع شده . در اوایل به انواع پزشکها هم رفتم ، الکی چند تا داروی تسکین درد و نفخ میدادن و علتش رو نمیدونستند. بالاخره حدود دو و نیم سال پیش خودم پیدا کردم که اینها بیماریهای سلیاک و عدم تحمل لاکتوز هستند . الآن هر وقت که به پزشکان مراجعه میکنم ، موقع توضیح بیماریها ، قیافه اکثر شون یه جوری میشه که انگار این حرفها تازه به گوششون میخوره ، بعضی ها هم فقط اسم این بیماریها رو میدونن و بقیه اطلاعات رو پشت سر هم از من می پرسند