زنجبیل از قدیم‌الایام مورد استفاده بوده و هنوز هم در طب سنتی نقش مهمی را ایفا می‌کند. اما مصرف آن باید طبق اصول و مشورت پزشک باشد وگرنه عوارض خاص خود را به دنبال خواهد داشت، عوارضی که بایستی جدی گرفته شود.
زنجبیل (Zingiber officinale) گیاهی بومی آسیا است. ادویه زنجبیل از ریشه گیاه می آید. به عنوان طعم دهنده غذا و دارو استفاده می شود.
زنجبیل حاوی مواد شیمیایی است که ممکن است حالت تهوع و تورم را کاهش دهد. به نظر می رسد این مواد شیمیایی در معده و روده کار می کنند، اما ممکن است به مغز و سیستم عصبی برای کنترل حالت تهوع نیز کمک کنند.
مردم معمولاً از زنجبیل برای بسیاری از انواع تهوع و استفراغ استفاده می کنند. همچنین برای دردهای قاعدگی، استئوآرتریت، دیابت، سردردهای میگرنی و سایر شرایط استفاده می شود، اما شواهد علمی خوبی برای حمایت از بسیاری از این موارد وجود ندارد. همچنین شواهد خوبی برای حمایت از استفاده از زنجبیل برای COVID-19 وجود ندارد.
تهوع و استفراغ ناشی از داروهای مورد استفاده برای درمان HIV/AIDS (تهوع و استفراغ ناشی از ضد ویروس) را می‌توان با زنجبیل کاهش داد. مصرف خوراکی زنجبیل به صورت روزانه،30 دقیقه قبل از هر دوز درمان ضد رتروویروسی به مدت 14 روز، خطر تهوع و استفراغ را در بیماران دریافت کننده درمان HIV کاهش می دهد.
دردهای قاعدگی (دیسمنوره) را کاهش می‌دهد. مصرف خوراکی زنجبیل در 3-4 روز اول سیکل قاعدگی تا حدودی دوره های قاعدگی دردناک را کاهش می دهد. به نظر می رسد که این دارو به خوبی برخی از داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن، مفنامیک اسید یا نوافن عمل می کند. مصرف زنجبیل همراه با داروهایی مانند مفنامیک اسید نیز مفید به نظر می رسد.
آرتروز را درمان می‌کند. مصرف خوراکی زنجبیل می تواند درد را در برخی از افراد مبتلا به آرتروز کاهش دهد. اما به نظر نمی رسد که استفاده از ژل یا روغن زنجبیل روی زانو کمک کننده باشد.
کاهش تهوع صبحگاهی را به دنبال دارد. به نظر می رسد مصرف خوراکی زنجبیل باعث کاهش حالت تهوع و استفراغ در برخی افراد در دوران بارداری می شود. اما ممکن است مانند برخی از داروهایی که برای حالت تهوع استفاده می شود کندتر عمل کند یا نه.
مروری کلی بر خواص و مزاج زنجبیل در طب سنتی
- مزاج زنجبیل گرم و خشک است.
- زنجبیل خشک شده و پودر شده، نسبت به زنجبیل تازه خشکی بیشتری دارد.
- زنجبیل محرک جهاز هاضمه و برای هضم غذا بسیار مفید است.
- زنجبیل برای کاهش درد و ورم مفاصلی که ناشی از سردی و تری باشد به کار می‌رود.
- به دلیل طبیعت گرم و دفع رطوبات اضافه و بلغم، ضعف و سستی ناشی از سرما و رطوبت را از بین برده و ایجاد انرژی می‌نماید.
- زنجبیل برای درمان سوءهاضمه، نفخ، قولنج، استفراغ، تشنج موضعی، حالت‌های دردناک معده و تنگی‌نفس بسیار موثر است.
شیوع عارضه سوء مصرف زنجبیل در بیماری کرونا
- متاسفانه بسیاری از مطالبی که امروزه تحت عنوان طب سنتی یا اسلامی گفته می‌شود، در مخالفت و تضاد با مبانی طب سنتی ایرانی است و ضرر هم دارد.
- به عنوان مثال برخی رسانه و برخی افراد نامعتبر توصیه می کنند که مردم بطور روزانه زنجبیل یا سیر مصرف کنند تا از کرونا در امان باشند.
- در حالی که یکی از مبانی طب سنتی، مبانی مزاجی است. یعنی تجویز دارو به افراد مختلف براساس مزاج‌هایی که دارند باید صورت بگیرد.
- و تجویز و توصیه به مصرف یک دارو با مزاج گرم _ که در اینجا زنجبیل از حالت غذا خارج شده و دارو محسوب می‌شود _ آن هم به طور مرتب، می‌تواند عوارض داشته باشد.
- و ما در حال حاضر در کلینیک‌های طب سنتی، با عارضه سوء مصرف (یا اُور دوز) و مصرف بی‌رویه سیر و زنجبیل و سیاه دانه روبرو هستیم.
- سوء مصرف این داروها، به عوارض بلند مدت از جمله آلرژی‌های پوستی و تنفسی و تغییرات نامناسب در مزاج افراد منجر می‌شود.
- به همین دلیل کسانی که یک دارو را برای عموم مردم و بدون توجه به مزاج افراد توصیه می‌کنند، و آن را درمان قطعی هم می‌دانند، مطمئن باشید که هیچ مبنایی در طب سنتی نداشته و هیچ بویی از علم هم نبرده است و سلامت مردم را تهدید می‌کند.
عوارض زیاده روی در مصرف خودسرانه زنجبیل
- مضر حلق و گلو است و التهاب، سوزش و خارش گلو یا داغی کف حلق را به دنبال دارد.
- سوزش ادرار و سوزش مقعد
- خارش و تحریک پوست
- ضعف نیروی جنسی گرم مزاجان
- دوز بالای زنجبیل می تواند تپش قلب را به همراه داشته باشد.
توجه: همچنین مصرف بی رویه زنجبیل و بدون مشورت پزشک می‌تواند منجر به سردرد، خشکی چشم و خشکی پوست شود.
زنجبیل گرم است یا سرد
اگر می‌پرسید طبع زنجبیل گرم است یا سرد باید بگوییم طبع زنجبیل گرم است.
- در طب سنتی این اعتقاد وجود دارد که زنجبیل گرمی است و باعث گرم شدن بدن می‌شود؛ یعنی اینکه باعث می‌شود بدن گرمای بیشتری تولید کند.
- امکان دارد این مسئله نیز باعث بروز التهاب در دهان و مخاط شده و ایجاد سوزش یا خارش کند.
- اگر شما با مصرف زنجبیل احساس التهاب و سوزش در دهان داشتید از مصرف آن بپرهیزید.
زنجبیل و فشار خون
- اطباء درباره‌ی مصرف بیش از حد زنجبیل هنگامی که داروهای کاهش فشارخون یا دیابت مصرف می‌کنید هشدار می‌دهند.
- چون زنجبیل می‌تواند فشار خون را تا حدود بسیار زیادی پایین بیاورد.
- مصرف زیاد زنجبیل حتی به کسانی که فشار خون پایین دارند نیز توصیه نمی‌شود.
مصرف زیاد زنجبیل به چه افرادی توصیه نمی‌شود؟
مصرف زیاد و خودسرانه زنجبیل برای افراد زیر مضر و ممنوع است:
- مبتلایان به سنگ های صفراوی
- افراد در معرض خونریزی و مبتلا به هموفیلی
- افرادی که در طول دوران قاعدگی، خونریزی بیش از حد دارند
- کسانی که دچار التهاب و سوزش گلو و یا داغی کف حلق هستند (افراد دارای التهاب لوله گوارشی)
- گرم مزاجان
- زنان باردار و شیرده
- افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی
- افراد دارای زخم های واضح
- افرادی که می خواهند جراحی انجام دهند.
- افراد بیش از حد لاغر، زیرا زنجبیل سوزاننده چربی و سرکوبگر اشتهاست.
- افرادی که داروی دیابت یا فشارخون بالا مصرف می‌کنند.
خانم های باردار عوارض مصرف خودسرانه زنجبیل را جدی بگیرند
- هرچند زنجبیل می‌تواند حالت تهوع دوران بارداری را کاهش دهد، اما شایان ذکر است که این گیاه جنبه‌های منفی و بدی نیز دارد.
- مصرف خودسرانه و زیاد زنجبیل می‌تواند موجب انقباضات شدید رحمی شده و خطر سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش دهد.
- زنجبیل می تواند با داروهای بیهوشی که در عمل جراحی سزارین مورد استفاده قرار می گیرد تداخل داشته باشد.
- این موضوع می تواند در نهایت به خونریزی و کندتر شدن فرآیند بهبود بیانجامد.
مقدار مناسب مصرف زنجبیل
- به طور کلی استفاده از زنجبیل در حد اعتدال، بی خطر و امن است.
- نباید بیشتر از 3 گرم زنجبیل در روز مصرف کنید.
- برای میزان مناسب مصرف باید با پزشک مشورت کنید.
- همیشه در شروع روز زنجبیل را مصرف کنید زیرا برخی مشاهدات نشان می دهد که مصرف زنجبیل در شب ممکن است باعث اختلالات درخواب شود.
در نهایت اگر متعلق به هر یک از افراد ذکر شده در بالا هستید، از خوردن زنجبیل اجتناب کنید.
با سپاس از همکار محترم خانم دکتر مینا محبی
عباسیان
بسیار مفید و کاربردی بود به ویژه در این ایام کرونایی