گیاه ناخنک یا الکیل الملک از دسته گیاهان دارویی با خواص قابل توجه می‌باشد که بسیار معطر بوده و از نظر شکل ظاهری شبیه به یونجه و شنبلیله است. دلیل اینکه این گیاه را ناخنک می‌نامند این است که میوه این گیاه به شکل هلال بوده و شبیه سر ناخن چیده می‌شود. اگر می‌خواهید با این گیاه دارویی بیشتر آشنا شوید در ادامه با ما همراه باشید:
مشخصات ظاهری گیاه ناخنک
- گیاهی است از تیره بنشن‌ها یا باقلائیان (Fabaceae) علفی، دوساله، به طول ۲۰ تا ۸۰ سانتی متر
- غالباً در دشت‌ها، کنار جاده‌ها و اماکن سایه دار به حالت خودرو می‌روید.
- برگ‌های آن مرکب از ۳ برگچه دندانه دار تقریباً شبیه برگ‌های شنبلیله است.
- گل‌هایش کوچک، به درازای ۶ تا ۷ میلی متر، به رنگ زرد یا سفید معطر و به صورت سنبله است.
- مقاومت نوع گل زرد آن به خشکی بیشتر می‌باشد.
- عطر گل های این گیاه نافذ است به طوری که فضای اطراف را پر می‌کند و پس از خشک شدن بوی بیشتری دارند
- میوه‌اش (ناخنک – اکلیل الملک) هلالی شکل و نخودی رنگ و محتوای میوه چند دانه‌ی زرد یا قهوه‌ای رنگ است.
- برای اثر بخشی بیشتر توصیه می‌شود که سر شاخه‌های گلدار را قبل از باز شدن گل ها، بچینید و آن ها را خشک کنید.
- در ضمن عمل خشک شدن گیاه، نباید خیلی سریع انجام گیرد، چرا که ترکیبات معطره آن فقط به آهستگی و در هنگام خشکاندن به مرور و آهسته گیاه افزایش می‌یابد.
نام علمی و نامهای رایج این گیاه
نام علمی گیاه:Trigonella grandifora L و نام انگلیسی آن Melilotus officinalis می‌باشد.
- و با نامهای دیگری نظیر شبدر شیرین، بسنگ، شاه افسر، شبدر زرد، بسیه، شاه بسه، ناخنک، یونجه زرد، گیاه قیصر نیز شناخته می‌شود.
- در زبان یونانی نام این گیاه گل عسل است، زیرا هنگام گل دادن تعداد زیادی زنبور عسل به دور آن جمع می شوند و از عطر و شهد آن استفاده می کنند.
طبیعت و مزاج ناخنک
در طب سنتی ایران و طبق نظر ابن سینا طبع گیاه ناخنک گرم و خشک درجه اول می‌باشد ولی دیسکوریدس پزشک اروپایی، طبیعت این گیاه را معتدل در حرارت و برودت می‌داند.
رویش جغرافیایی
- در اغلب نواحی معتدل اروپا، آفریقا، آسیا و در ایران بیشتر در استان‌های هرمزگان، بوشهر، کرمان، فارس، لرستان، آذربایجان شرقی و کرمانشاه به طور خودرو می‌روید.
- البته از رویش این گیاه در چراگاه ها و کوهستان ها به ویژه در سبلان، نواحی شمالی ایران، اطراف تهران، بلوچستان و لاهیجان نیز گزارش شده است.
ترکیبات شیمیایی گیاه ناخنک
گیاه ناخنک حاوی ترکیبات شیمیایی مانند کومارین‌ها، ملیلوتین، رزین، فلاونوئیدها، تانن‌ها و ساپونین‌ها می‌باشد.
- کومارین ماده ای معطر است که خواص ادرارآوری و ضدتشنج بودنش در مورد زخم‌ها یا تومورها بسیار مفید واقع می‌شود.
- به مقدار ضعیف، کومارین درمانگر بی خوابی است. در مقابل، استفاده بیش از حد آن خاصیت تخدیر دارد و سرگیجه زا و تهوع آور است و ناراحتی قلب به بار می آورد.
پودر ناخک نیز به رنگ سبز روشن با ذرات ریز زرد رنگ، دارای مزه ای تلخ و تند است.
خواص گیاه دارویی ناخنک
از جمله خواص درمانی گیاه ناخنک یا اکلیل الملک، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تقویت کننده عمومی بدن و ضداسپاسم
- خواب‌آور و شیرافزا
- بازکننده قاعدگی و ضداسهال خونی
- ضد التهاب و نرم کننده ورم‌های سفت
- افزاینده اسپرم (دم کرده آن با انجیر و عسل)
- تقویت کننده بینایی
- رقیق کننده خون و جلوگیری از تشکیل لخته شدن خون
- ضد برونشیت
- تحلیل برنده ورم روده و بادشکن
- ضد میگرن
- رفع کننده سوء هاضمه
- ضد گریپ و مفید برای روماتیسم
- همچنین برای واریس، آرتروز، سنگ مثانه، هپاتیت، جوش صورت، احتقان بینی و درد کبد، معده، طحال، کلیه و رحم نیز مفید است.
- در استعمال خارجی ریختن جوشانده‌ی دانه ناخنک روی سر رفع کننده سردرد، سرگیجه، فراموشی و سکته مغزی می‌باشد.
- جوشانده گل های اکلیل الملک برای شستن چشم، درمان التهاب پلک ها، گل مژه و نیز تسکین درد های روماتیسمی و التیام زخم ها استفاده می شود.
نحوه مصرف
- معمولاً ناخنک را به صورت دم کرده یا جوشانده و ضماد استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.
- پس صرفاً با خواندن خواص آن، اقدام به مصرف خودسرانه نکنید، میزان و نحوه مصرف آن در افراد و بسته به مشکل آن‌ها متفاوت می‌باشد.
عوارض و موارد منع مصرف
- این گیاه سمی بوده و همیشه باید به هنگام استفاده درمانی از آن بایستی سمی و خطرناک بودن آن را در نظر گرفت تا عواقب ناگواری نداشته باشد.
- زیاده روی در مصرف این گیاه باعث استفراغ می‌شود.
- همچنین استفاده بیش از حد از این گیاه، مضر بیضه‌ها می‌باشد.
- مقدار مجاز مصرف این گیاه، از تخم آن ۱۰ گرم و از عصاره گیاه تا ۸۰ گرم است.
- برای افراد مبتلا به فشار خون مضر می باشد و باید از مصرف آن اجتناب کنند.
- خاصیت رقیق کنندگی خون دارد، لذا استفاده از آن برای افرادی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنند، توصیه نمی‌شود.
- خانم های باردار مجاز به مصرف این گیاه نمی باشند، زیرا ممکن است باعث سقط جنین شود.
