درباره کتاب زاد المسافرین
«زاد المسافرین» به قلم محمد مهدی بن علی نقی شریف سبزواری در اواخر دوره صفویه به خواهش شخصی به نام میرزا محمد اسماعیل که تجربه سفرهای مکرر و مستمر داشته و با در نظر گرفتن شرائط خاصی که مسافران با آن روبه رو بودند، نگارش یافته است. به گزارش مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه تالیف این اثر در دهم صفر سال ۱۱۴۱ به پایان رسیده است.
این اثر پس از تالیف، بسیار مورد توجه و استقبال قرار گرفته است به گونهای که علاوه بر چاپهای متعدد آن در ایران و هندوستان، نسخ خطی فراوانی از آن در سراسر دنیا پراکنده است و کمتر کتابخانهای در ایران است که نسخهای خطی از این کتاب را نداشته باشد.
شاید بتوان سادگی درمانها و داروهای تجویز شده، برای بیماریهای پیش پا افتاده که سبب شده، این کتاب منبعی سودمند برای مردم عادی باشد، اختصار کتاب و پرهیز از درازگویی، ضعف بنیه علمی کشور و کم شدن اطبای حاذق در مناطق دور از مرکز به سبب افول دولت شکوهمند صفوی و حمله افاغنه را از جمله اسباب و علل استقبال از این کتاب دانست.
آشنایی با محتوای کتاب زاد المسافرین
کتاب مشتمل بر مقدمه مصحح و مؤلف و متن کتاب است. مقدمه مصحح درباره مولف و اثر او و متن کتاب مشتمل بر دو مطلب است که هر یک از مطالب حاوی عناوین متعددی است. مباحث مطرح شده در کتاب به ترتیب به این شرح است:
- مطلب اول: در تدبیر مسافرین و قوانین حفظ صحت ایشان و تدبیر اموری است که مسافر را غالبا اتفاق میافتد. در این مطلب از مباحثی همچون تدبیر غذا و نوشیدنی در سفر، تدبیر گرما و سرما، منزل، احتراز از سموم، تدبیر سفر دریا، تدبیر افتادن از بلندی و صدمه به اعضای بدن، تدبیر جراحت و سوختگی و تدبیر خستگی در سفر سخن میگوید.
- مطلب دوم: در معالجه بعضی از بیماریهایی است که بدون مراجعت به طبیب معالجه میشوند. مؤلف در این مطلب از صراع و انواع آن، زکام و نزله، درد چشم، درد گوش، رعاف، درد دندان، خناق، سرفه، ذات الجنب، ذات الصدر، شوصه، ذات العرض، ذات الریه، ضعف قلب، هیضه، درد معده، قولنج، زحیر، بواسیر، درد مفاصل، نقرس، حمیات، اورام و بثور و مداوای سموم بحث میکند و راه درمان آنها را بیان میکند.
