آشنایی با خواص گیاه دارویی تاجریزی و انواع آن

اسم من «تاجریزی» است!

ما برادران گوجه فرنگی و از تیره بادمجان هستیم که در زبان فارسی به ما تاجریزی، انگور روباه، انگور تورک، روباه تربک، سگ انگور و به ترکی قوش اوزمی و به عربی عنب الثعلب گویند و این اسامی به انواع ما تعلق می گیرند. اکنون اجازه فرمایید انواع ما یکایک خود را معرفی نمایند.

تاجریزی نر

فارسی من عروسک پشت پرده است، به من آلبالوی زمستانی، عروسک پس پرده، عروس در پرده، کچومن، جوز المرج، صب اللهو، کریس الیمود، حب التوم واسفوند و لیون گویند. در کتب داروسازی سنتی مرا کاکنج خوانده اند، در زبان فرانسوی به من الكنج می گویند. داروسازان سنتی ایران مرا نوع نر تاجریزی دانسته، بستانی مرا کاکنج بستانی و کوهی مرا کاکنج منوم می دانستند.

خاستگاه گیاه تاجریزی نر

من در اطراف تهران، قصر قجر، تجریش، در نواحی مرکزی ایران مخصوصا اطراف اصفهان در شمال ایران آذربایجان، رودبار، کوشک، جنگل های حسن بگلو می رویم. چند نوع ازگیاه من در آمریکای شمالی و یک نوع در نواحی گرمسیر آمریکا به عمل می آید که اهالی محل آنها را خام خورده و با آنها سس تهیه می نمایند.

ریخت شناسی گیاه تاجریزی نر

ساقه گیاه من راست و زاویه دار مایل به رنگ قرمز با برگ های بیضی شکل نوک تیز به رنگ سبز می باشد. گل های من در فاصله مرداد تا شهریور ظاهر می شود و غالبا بطور منفرد در روی ساقه قرار دارند. میوه من آبدار به رنگ قرمز و به بزرگی یک گیلاس بوده و پوشیده از پرده است که از به هم پیوستن کاسبرگ ها حاصل شده است و به همین جهت مانند عروسی است که در پس پرده قرار گرفته، و به آن عروسک پشت پرده هم می گویند.

در داخل میوه من دانه های کوچک مسطح به رنگ سفید دیده می شود، دارای نوش فراوان بوده و زنبور عسل به نوش و دانه های من علاقه و توجه فراوان دارد. قسمت مورد استفادة من میوه من است، ولی از برگ ها و دانه های من هم استفاده می شود.

خواص گیاه تاجریزی نر

• میوه من سرشار از ویتامین “ث” می باشد و تقریبا دو برابر لیموترش ویتامین “ث” دارد و علاوه بر ویتامین دارای جوهرلیمو و قندهای گوناگون است.
• در برگ های من ماده تلخی وجود دارد و از میوه و کاسبرگ های من یک ماده رنگین استخراج می نمایند.
• میوه من ملين است.
• برگ و ساقه و کاسبرگ های گل من مقوی و تصفیه کننده خون و بهترین دارو برای دفع خیز حاصله از پیدایش آلبومین در ادرار است.
• برگ و ساقه و کاسبرگ های گل من امراض سخت کلیه و مثانه، استسقا، نقرس و یرقان را معالجه می نماید.
• ضماد برگ من پوست را نرم می کند و ناراحتی های جلدی را برطرف می سازد.
• چکاندن عصاره من درمان خوبی برای زخم گوش می باشد.
• دود و بخور دانه های من نیز برای گوش درد مفید بوده و چرک آن را خشک می کند و نیز برای تنگی نفس مفید بوده، انگل معده، مخصوصا کرم کدو را ساقط می نماید.
• مالیدن عصاره من بواسیر را برطرف می کند و زخم های مزمن را درمان کرده و از فساد و چرک کردن آن ها جلوگیری می نماید.
• نوع کوهی من پیشاب آور بوده، و یک مثقال آن خواب آور می باشد. ولی زیاده روی در خوردن آن باعث جنون می شود.

مقدار خوراک میوه رسیده من ده تا بیست عدد میوه در روز است. با ميوه من شربت مربا و ترشی درست می کنند و برای این کار لازم است میوه را از پرده بیرون آورند تا تلخ نشود، از میوه من به طور دمکرده و جوشانده به عنوان پیشاب آور می توان استفاده نمود.

سگ انگور

من نوعی تاجریزی هستم، که در خراسان و شبه قاره هند می رویم، در داروسازی جدید مرا تاجریزی سیاه می نامند و این ترجمه نام فرنگی من است. ولی داروسازان سنتی مرا عنب الثعلب خواب آور می دانستند.

ریخت شناسی سگ انگور

گیاه من علفی یک ساله به ارتفاع ده تا پنجاه سانتی متر است و بیشتر در کنار گودال ها می روید. ریشه من راست و سفیدرنگ است و در فاصله خرداد تا شهریور ماه ظاهر می شوند، میوه من آبدار، مدور، اول سبز و بعد از رسیدن قرمز می شود، طعم میوه من تلخ و ناپسند بوده و در آن دانه های کوچک گرد زیاد دیده می شود.

خواص سگ انگور

• من خواب آور و مسکن می باشم.
• ضماد برگ های تازه و له شده من بر روی زخم های جلدی و سرطان و تومورهای بدخیم مفید است.
• برای معالجه زخم نوک پستان می توان از جوشاندن من به صورت حمام موضعی استفاده کرد.
• حمام موضعی جوشانده من برای رفع سوختگی و کوفتگی و التهاب پوست نیز نافع است.
• برای رفع ورمهای پوست از جوشانده من کمپرس کنید.
• زخمهای چرکی را با جوشانده من شستشو نمایید.
• ضماد برگ و سرشاخه های گلدار من دردهای رماتیسمی و مفصلی را تسکین می دهد.
• از جوشانده برگ های گیاه من بطور تنقیه می توان برای تسکین دردهای لگن خاصره، رحم و اعضای تناسلی استفاده کرد.
• یک مثقال من مسکن بوده و بیشتر از آن تا چهار مثقال کشنده است.
• ضماد برگ میوه و دانه های من برای تسکین التهابات و درمان زخم های جلدی و سرطان مفید است.
• از دود و بخور دانه من برای تسکین درد گوش و زخم های جلدی استفاده نمایید.

تاجریزی پیچ

“كاكنج” و “سگ انگور ” که خود را معرفی کردند. برادران من می باشند، ولی تاجریزی اصل و واقعی من هستم. عربی من “حلوه مره” بوده و فرنگی ها به من دوس آمر می گویند. این روزها در محافل داروسازی برای اینکه فرقی بین من و سایر انواع گذاشته شود به من تاجریزی پیچ گویند، زیرا گیاه من علفی و بالا رونده است.

خاستگاه تاجریزی پیچ

من در اطراف تبریز، اصفهان، رشت حوالی رودبار بالاده برزوئیل، لاهیجان و همچنین جنوب شرقی ایران مثل بلوچستان می رویم.

ریخت شناسی تاجریزی پیچ

برگ های گیاه من متناوب بوده و شکل ظاهری آنها در قاعده ساقه شبیه قلب است، ولی در قسمت فوقانی سه تایی است. گل های من بنفش کوچک و چتری بوده و در فاصله خرداد تا شهریور ظاهر می شود. میوه من آبدار، بیضی شکل و آویخته است، پس از رسیدن سرخ رنگ می شود و دارای دانه های مسطح است، در صورتی که دانه های سگ انگور کروی است.

خواص تاجریزی پیچ

• قسمت مورد استفاده من علاوه بر دانه ساقه های مسن و برگ گیاه من می باشد که همگی آن ها پیشاب آور، مقوی و تصفیه کننده خون بوده و کمی مخدر می باشند و برای بیماری های جلدی و سرطان نافع هستند.
• برای تسکین درد استخوان، ترشحات زنانه، استسقاء، برونشیت مزمن، نزله مزمن، سیاه سرفه، تنگی نفس، نقرس، یرقان و پیدا شدن آلبومین در ادرار تجویز می شوند.
• ضماد برگ من برای امراض جلدی مزمن، اگزما، خارش، داءالصدف (پسوریازیس)، سودا و تبخال سود فراوان دارد و از آن می توان برای درمان زخم های سرطانی استفاده کرد.
• دود و بخور دانه من چرک گوش را خشک و از فساد چرک های دیگر جلوگیری می نماید.
• از جوشانده صدگرم جوانه و برگ های من در یک لیتر آب دو لیوان در روز تجویز می شود.

منبع: کتاب زبان خوراکی ها و تیم تولید محتوای طبایع