انگور و سرکه در طب سنتی

در این مطلب به بررسی خواص شاه میوه ها انگور و همچنین سرکه به دست آمده از انواع میوه های شیرین خواهیم پرداخت.

انگور

از خواص انگور در طب سنتی این است که به دلیل حرارت متعادل مزاج شخص را از حالت اعتدال خارج نمی کند.

همچنین انگور جزء معدود غذاهای اصلی انسان است. با اینکه انسان می تواند خیلی از خوردنی ها را بخورد ولی بسیاری از این ها از نظر طب سنتی، غذا نیستند. پس هر خوردنی، غذا نیست. اما انگور غذاست یعنی شخص می تواند با انگور زنده بماند و زندگی کند.

انگور آب هم هست چون میزان آب مناسبی دارد لذا شرایط لازم و کافی برای حفظ حیات را دارا است.

بهترین نوع انگور دارای رنگ سفید زرد، کاملا رسیده شیرین با حبه بزرگ است که پوست نازکی داشته و دانه داخل انگورکوچک باشد.

انگور انواع بسیار مختلف و متنوعی دارد که در خواص تا حدودی متفاوت هستند اما در اصل شبیه همند. هرچه پوست حبه انگور ضخیم تر باشد و دانه داخل آن بزرگتر و سفت تر، هضم آن سخت تر بوده و نفخ بیشتری ایجاد می‌کند؛ بنابراین برای معده های ضعیف بهتر است پوست و دانه میل نشود و پس از جویدن از دهان خارج شود.

انگور رسیده گرم و تر است و هرچه شیرین تر باشد طبع آن گرم تر است. اما در کل مقدار حرارت انگور آن قدر نیست که مزاج شخص را از حالت اعتدال خارج کند، به همین دلیل جزء غذاهای اصلی انسان قرار دارد و در قرآن هم ازآن نامبرده شده است.

بسیاری از غذاهای اصلی انسان طبع گرم و تر دارند که انگور و انجیر در این گروه هستند و مزاج شخص را به هم نمی زنند.

در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که پس از حادثه طوفان نوح وقتی آب فرونشست و استخوانهای مردگان پدیدار شد نوح که این صحنه را دید آشفته و اندوهگین شد، وحی آمد که انگور سیاه بخور تا اندوه ازبین برود (کتاب کافی).

مشابه این حدیث در چند جای دیگر هم آمده است. در طب هم این نکته مطرح شده است که انگور شادی آور (مفرح) است و روحیه راخوب می کند. برخی از اثرات شراب هم به این نکته مربوط است.

اما طبق گفته صریح قرآن شریف ضررهای آن بسیار زیاد است بوده، عقل را نیز زایل و انسان را از انسانیت خود خارج می کند؛ لذا حرام است، و باید از آن اجتناب نمود.

خواص انگور در طب سنتی: آداب خوردن انگور

از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده است که انگور را دانه دانه بخورید چرا که گواراتر و خوش تر است. نکته ای که در این حدیث قابل تامل است این است که انسان بهتر است خوردنی ها و نوشیدنی ها را با آرامش استفاده کند و از آن لذت ببرد.

وقتی انگور دانه دانه میل شود شما به عظمت خدا و شگفتی های این میوه با دقت در آن بیشتر پی می‌برید و تماس آن میوه با پرزهای چشایی بیشتر شده و، بهتر نیز هضم و جذب می‌شود و گوارش بیشتری دارد زیرا انگور میوه نفاخی است و وقتی به آرامی خورده می‌شود نفخش کمتر میگردد چون بیشتر با بزاق که مزاجش گرم است مخلوط شده و بهتر جویده می شود.

این قاعده برای همه خوردنی ها صدق می کند. شخصی به امام باقر (ع) وارد شد در حالی که امام صادق (ع) هم حضور داشتند. امام باقر (ع) انگوری نزد آن مرد گذاشتند و فرمودند انگور را کودک خردسال و پیر کهنسال دانه دانه می‌خورند و کسانی که گمان می‌کنند سیر نخواهند شد سه دانه، سه دانه می‌خورند اما تو دو دانه دودانه بخور که مستحب است. ظاهرا دو سه دانه را هم با هم شخص بخورد پسندیده است و افراد ضعیف تر با هضم سخت تر باید دانه دانه (با تامل تر) بخورند.

برخی افراد به شیرینی انگور تا حدودی حساسیت دارند مثلا دچار سوزش گلو و حلق شده و در موارد کمتر ممکن است آفت بزنند، که بحث حساسیت‌ها انفرادی است و عمومیت ندارد و مثلا دچار سوزش گلو و حلق شده و در موارد کمتر ممکن است آفت بزنند.

این افراد واکنش مشابهی را که به خربزه و شیرینی ها و تندی ها خواهند داشت نیز ممکن است نسبت به انگور نیز داشته باشند. لذا این ها می‌توانند برای جلوگیری از این حالت از انگورهای کم شیرین استفاده کنند و یا بدنبال مصرف انگور از شربت سکنجبین متعادل استفاده نمایند.

انگور چون غذاست چاق کننده و مقوی است بنابراین چاقها نباید انگور شیرین زیاد مصرف کنند مگر بجای وعده غذایی و آن هم از نوع ملس و برعکس افراد لاغر بهتر است بیشتر انگور شیرین یا فرآورده های آن مانند شیره انگور میل کنند. مخصوصا افرادی که خیلی تمایلی به گوشت و غذا ندارند و دچار ضعف می شوند برای جبران نیازمندی های بدن به غذا می توانند از انگور استفاده کنند.

کیفیت خونی که بدنبال هضم انگور ایجاد می شود بسیار بالا و خوب است و تناسب اجزای خون رابه هم نمی زند. انگور نسبتا سریع جذب شده و انرژی آن به بدن می‌رسد. بنابراین در موارد ضعف و کاهش انرژی بسیارکمک کننده است؛ و لذا خود آن و کشمش یا مویز می تواند قبل از انجام ورزش ها وکوهنوردی تامین کننده سریع و خوبی برای انرژی بدن باشند.

همانگونه که قبلا گفته شد انگور تا حدود زیادی نفخ ایجاد می کند که البته هرچه رسیده‌تر و پوست آن نازک تر باشد نفخ آن کمتر است.

اگر همراه نان و پنیر استفاده شود نفخ آن بیشتر است. بنابراین کسانی که معدهای سرد با هضم های ضعیف دارند یا کلا دچار نفخ هستند بهتر است انگور تازه کمتر استفاده کنند و از انگور مانده که حالت کشمش دارد استفاده نمایند یا بعد از آن مصرف، گاهی کمی پودر زیره (با یا بدون شکر) بخورند.

بعنوان یک قاعده کلی، میوه ها نباید همراه با آب مخصوصا آب سرد مصرف شوند. این کار باعث فاسد شدن میوه در معده می شود، و میوه تغییر حالت داده و بر اثر آن مواد مضری در بدن ایجاد شده و خوب هضم نمی‌شود.

در طب گفته شده بهتر است انگور بلافاصله پس از چیده شدن مصرف نشود بلکه یکی دو روز بماند و بعد از آن میل شود که علت آن احتمالا تغییر و تحولاتی است که داخل انگور رخ داده و نفاخیت آن را کمتر می کند چون انگور هر چه بیشتر بماند رسیده تر شده، رطوبت آن کمتر شده و غلظت مواد غذایی در آن بیشتر می شود.

سرکه

به تصریح حکمای طب سنتی، سرکه، بهترین و فاضل ترین ترشی ها است. سرکه از انواع شیرینی ها یا میوه های شیرین همچون انگور (مویز)، سیب، خرما، عسل، شیره نیشکر، شیره انگور و … به دست می آید.

طرز تهیه آن به طور کلی اینست که ده واحد مثلا خرما را گرفته، چهل واحد آب روی آن ریخته، در ظرفی خاص (از نظر جنس) یک هفته نگه می دارند، سپس با دست تمیز، آن را مالیده و له کرده و صاف می نمایند و به ازای هر ده واحد آن، یک واحد سرکه (مربوط به سال های قبل) اضافه کرده در همان ظرف ریخته، درب ظرف را با گِل کاملا مسدود می کنند و در جایی همواره زیر آفتاب نباشد و همواره هم در سایه نباشد قرار داده تا تماما به سرکه تبدیل شود.

در واقع شیره و عصاره هر میوه شیرینی (انگور، سیب) را که بگیریم و به نسبت ده به یک با سرکه مخلوط کنیم و در ظرف مناسب در بسته نگه داریم، سرکه درست می شود. لذا هر کسی می تواند در خانه این کار را انجام داده و به این ماده ارزشمند پر خاصیت دست یابد و البته حتما نیاز به تجربه نیز دارد.

جالب است بدانید که سرکه دارای دو جوهر (پایه) مختلف یکی گرم (به دلیل ماده اولیه شیرینی که از آن تهیه شده است) و یکی سرد است و به همین دلیل، هم تیز و هم ترش است که هر دو لطیف هستند؛ البته سردی آن غالب است.

فواید سرکه

سرکه، بسیار نفوذ کننده و خشک کننده است، لذا برای نفوذ به بافت ها و نیز رفع ورم ها، آماس ها و ترشحات، به صورت موضعی، کاربرد فراوان دارد.

اگر پارچه ای را به آن آغشته کرده و روی محل زخم و جراحت حاد قرار دهیم، هم خونریزی را بند می آورد و هم مانع بروز ورم می شود. این طرز استفاده برای جلوگیری از بروز عفونت، ورم و انتشار سم در محل گزیدگی توسط جانوران خزنده و گزنده (مار، عقرب، رتیل و …) نیز بسیار مفید است.

دهانشویه، مزمزه کردن و غرغره کردن با آن، مخصوصا اگر همراه با کمی نمک یا شبت باشد، باعث استحکام دندان ها و لثه ها شده و نیز منجر به رفع ترشحات و لایه های سفت شده چسبیده به حلق و لوزه ها یا دفع توده های سفید رنگ بدبو موجود در حفرات لوزه ها می شود.

بخور دادن سر و صورت با بخارات سرکه (در دمای اتاق یا کمی حرارت دادن سرکه)، باعث رقیق شدن ترشحات و باز شدن انسدادهای تشکیل شده در مجاری بینی، گوش (استاش: مجرایی که بین حلق و گوش میانی کشیده شده است) و سینوس ها شده؛ لذا منجر به پیشگیری و درمان انواعی از گوش درد، کم شنوایی، کیپی گوش و بینی، سینوزیت و اختلالات بویایی می گردد.

در استفاده موضعی (قرار دادن پارچه آغشته به سرکه بر پیشانی)، کمک به رفع سردرد های ناشی از گرمی می کند مخصوصا اگر همراه با روغن گل باشد.

سرکه مانع ریختن مواد زائد و بیماری زا به اعضای داخلی و مهم بدن (کبد، قلب، ریه، معده) می شود؛ لذا از این اعضا محافظت می نماید. سرکه، تیزی و شدت گرمی صفرا و داغی خون و بدن را مخصوصا در فصول گرم، از بین برده و همچنین باعث نرم و رقیق کردن ترشحات بلغمی سفت شده در بدن و مجاری می گردد.

این بلغم های مانده و سفت شده در بدن، عامل بسیاری از چاقی های عمومی و موضعی، انسدادها و اختلال عملکرد اعضایی چون کبد می باشند.

در افراد گرم مزاج، کودکان بی اشتها با حرارت بالا، و نیز گرمازده ها، باعث باز شدن اشتها شده و به هضم غذاهای سنگین (گوشتی، چرب) نیز کمک شایانی می نماید.

وجود سرکه در ترکیب غذا (مثل سکباج)، باعث لطیف شدن و سهل الهضم شدن غذا می گردد. نوشیدن سرکه گرم شده، ضررهای داروهای سمی مخصوصا داروهای مخدر مثل تریاک (افیون) و شوکران را دفع می نماید لذا کمک به ترک اعتیاد می کند.

عوارض زیاده روی در مصرف سرکه

سرکه به دلیل نفوذ زیادی که دارد، به راحتی در اعضایی مثل اعصاب مرکزی و ریه نفوذ کرده لذا مصرف بی رویه آن مخصوصا توسط افراد با مزاج سرد و یا مبتلا به مشکلات مغزی (افسردگی ها، اختلال حافظه)، عصبی (اختلال حس ها، فلج ها) و ریوی (آسم، سرفه مزمن)؛ می تواند عارضه بدهد.

همچنین اگر زیاده روی شود، می تواند منجر به ضعف بینایی، ضعف و نحیف شدن بدن، اختلال در نعوظ، کاهش مایعات جنسی شود. مصلح سرکه، شربت شکر یا عسل و در کل چیزهای شیرین یا چرب می باشد.

تالیف سید مهدی میرغضنفری: دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک، دکتری تخصصی فیزیولوژی، عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه و معاونت پژوهشی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و پژوهشگر طب سنتی ایرانی.