درمان دیابت در طب سنتی

دیابت در طب سنتی: درمان دیابت در طب سنتی

همیشه در بحث درمان در طب سنتی گفته می شود که اولین قدم تغییر سبک زندگیست. در درمان دیابت، هم در طب رایج و هم در طب سنتی این موضوع بسیار مورد تاکید می باشد.

در طب رایج شخصی که اخیرا دیابتش تشخیص داده شده و قند خیلی بالایی ندارند (مثلا زیر ۱۲۰) نیز در ابتدا، به رعایت اصول سبک زندگی سالم مانند ورزش، تغییر رژیم غذایی و مصرف بیشتر پروتئین ها و مصرف کمتر کربوهیدرات  ها توصیه می شود.

در طب سنتی نیز همین سفارش ها انجام می گیرد اما این توصیه ها معمولا جامع تر و دربرگیرنده طیف وسیع تری از اصول سبک زندگی هستند چرا که یکی از نقاط قوت این طب، استوار بودن آن بر شش اصل ضروری حفظ سلامت است.

از دیدگاه طب سنتی ایرانی، سبک زندگی سالم که تمام بخش های زندگی شخص در شبانه روز را در برمی گیرد، بر شش اصل ضروری استوار است؛ به طوری که باید هر شش اصل، درست و بجا باشند تا شخص بتواند طعم سلامتی کامل را بچشد.

این موارد شامل خوردنی ها و آشامیدنی ها، خصوصیات اقلیمی و محیطی و آب و هوا، فعالیت بدنی و استراحت، رخدادهای روانی، خواب و بیداری و پاکسازی بدن از مواد زائد می شود.

دیابت در طب سنتی: آب و هوا، محیط

آب و هوای سالم و متناسب با مزاج شخص به حفظ سلامت افراد مبتلا به دیابت کمک شایانی می کند. شخص مبتلا به دیابت گرم در مناطق گرمسیری دچار مشکلات بیشتری می شود و هوای گرم بر روند درمان او تاثیرات منفی می گذارد و باید در اقلیم های خنک تر زندگی کند. اگر مقدور نباشد باید شرایط دمایی و نور منزل و اتاق خود را طوری تنظیم کند که دچار مشکلات ناشی از حرارت بالا نشود.

سرد مزاجان برعکس گرم مزاجان باید در محیط های گرم تر و اقلیم های گرم تر زندگی کنند و خود را تا حد امکان در برابر سرما قرار ندهند.

دیابت در طب سنتی: خواب و بیداری

گرم مزاجان خصوصا گرم و خشک ها به طور کلی کم خواب تر از سایر مزاج ها هستند پس باید مراقب باشند که کیفیت و کمیت خواب آنها بر اثر سوء مزاج تغییری نکند چراکه کم خوابی، خصوصا خواب کمتر از ۶ ساعت، در این افراد می تواند بسیار آسیب زننده باشد. کم خوابی با افزایش حرارت و افزایش خلط صفرا در این افراد باعث بروز آسیب بیشتر به پانکراس می شود.

افراد سرد و تر که معمولا به علت بلغم موجود در بدنشان دچار خواب آلودگی و سستی هستند در صورت خوابیدن بیش از حد مشکلاتشان بیشتر می شود. این افراد باید خواب خود را به گونه ای تنظیم کنند که ساعات کمتری بخوابند چرا که خواب زیاد باعث افزایش سردی و رطوبت در بدن آن ها می شود.

خواب ممتد به این افراد توصیه نمی شود. بهتر است در میانه خواب بیدار شده و بعد از مدتی دوباره بخوابند. خواب زیاد در این افراد باعث افزایش وزن و مقاومت به انسولین شده و کنترل قند در آنها سخت تر می شود.

دیابت در طب سنتی: استراحت و فعالیت بدنی

افراد با مزاج گرم خصوصا گرم و خشک ها نباید ورزش های سنگین و سرعتی، خصوصا در مکان های گرم و زیر آفتاب، انجام دهند. این ورزش ها حرارت آنها را افزایش می دهد، باعث خشک شدن مزاج و کاهش وزن، افزایش غلظت صفرا و افزایش اخلاط سوخته و در نتیجه آسیب بافتی و سلولی بیشتر و عدم کنترل قند در آنها می شود.

استراحت در گرم مزاجان باید بیشتر باشد، این در حالیست که گرم مزاجان معمولا کمتر به خود استراحت می دهند و بیشتر فعالیت بدنی می کنند.

از سویی دیگر افراد با مزاج سرد و تر می توانند از ورزش های سرعتی که حرارت بدن را بالا می برند بهره زیادی ببرند. همچنین تا حدی ورزش در آفتاب و در فضای گرم به آنها توصیه می شود.

کم فعالیتی و یا نداشتن فعالیت بدنی در این افراد به شدت مضر و آسیب زننده می باشد که باید اصلاح شود. سرد و ترها باید بیشتر فعال باشند.

دیابت در طب سنتی: اعراض نفسانی یا رخدادهای روانی

گرم مزاجان باید توجه کنند که کمتر عصبانی شوند چراکه عصبانیت باعث افزایش حرارت در این افراد می گردد. همچنین شادی و هیجان بیش از حد نیز با افزایش حرارت در بدن این افراد می تواند آسیب زننده باشد و به عدم کنترل قند خون می انجامد.

از طرف دیگر سرد مزاجان مستعد درونگرایی و افکار منفی و افسردگی هستند که باعث کاهش حرارت ذاتی بدن شده و باعث تولید غیر طبیعی سودا و رطوبت در بدن آنها می شود و به عدم کنترل قند خون می انجامد.

گرم مزاجان باید سکوت و آرمش روحی روانی را تمرین کنند، از رنگ ها و موسیقی های ملایم تر استفاده کنند، در معرض نور کمتری باشند، از عطرهای خنک استفاده کنند، از هیجانات، شادی و خشم افسار گسیخته پرهیز نمایند؛ اما در مقابل سرد مزاجان باید در موقعیت های شاد خود را قرار دهند و از تنهایی و شرایط ناراحت کننده پرهیز کنند، فیلم های غمگین نبینند، آهنگ غمگین گوش نکنند و عطر های سرد و خنک مصرف نکنند.

دیابت در طب سنتی: جذب و دفع بدن

طبق یک قاعده کلی هیچ یک از انسان ها با هر مزاجی نباید دچار یبوست باشند.

در گرم و خشک ها، خشکی مزاج باعث از دست دادن رطوبت های بدن و یبوست می شود و دفع در این افراد ممکن است دو یا سه روز یک بار اتفاق بیفتد.

در سردمزاجان مخصوصا سرد و ترها به علت تنبلی در روده ها و کم بودن حرکات آن ها به علت رطوبت و سردی موجود در بدن، یبوست اتفاق می افتد. بدیهیست که درمان یبوست در افراد با مزاج های مختلف متفاوت است. مصرف ملین های رو به خنک مانند آلو، برگه زردآلو، برگه هلو، آلو زرد و یا آلو بخارا برای گرم مزاجان توصیه می شود.

گیاهان روبه خنک مانند گل پنیرک یا گل بنفشه که در آب هم دمای اتاق خیسانده شده باشند و صاف شده باشند نیز برای رفع یبوست در گرم مزاجان مفید است. همچنین گیاهان لعاب دار مانند گل ختمی که در آب جوشانده شده ولرم خیس شده و صاف شده باشد به درمان یبوست در افراد گرم مزاج کمک می کند.

دانه های لعاب دار مانند اسفرزه تخم شربتی و تخم خرفه که در طب سنتی برای درمان دیابت نیز توصیه شده اند کمک به لینت مزاج در گرم مزاجان خواهد کرد.

در سرد مزاجان لینت بخش های رو به گرم باعث برطرف شدن یبوست می شوند. انجیر و گلابی که مزاج رو به گرمی دارند در این گروه به رفع یبوست کمک میکنند؛ همچنین برای افراد مبتلا به دیابت (خصوصا نوع سرد) به عنوان منبع تامین انرژی نیز توصیه می شوند که البته به علت شیرینی باید احتیاطات لازم نیز در نظر گرفته شود.

مصرف روغن بادام خوراکی و روغن زیتون برای رفع یبوست، هم برای گرم مزاجان و هم سرد مزاجان مناسب است.

خاکشیر خیسانده شده در آب ولرم نیز در درمان یبوست مفید خواهد بود.

یکی از درمان هایی که برای هر دو مزاج توصیه می شود روغن مالی شکم در جهت عقربه های ساعت می باشد.

یبوست باعث تجمع مواد و اخلاط زائد و سموم در بدن می شود که خود باعث آسیب بیشتر بافتی شده و کنترل کمتر قند خون را به دنبال خواهد داشت.

دیابت در طب سنتی: خوردنی ها و آشامیدنی ها

گرم مزاجان مبتلا به دیابت

گرم مزاجان باید در مصرف گرمیجات احتیاط کرده و گاهی برخی خوردنی های گرم را خصوصا در فصول گرم و اقلیم های گرم مصرف نکنند.

مصرف سوپ جو، آش جو، مالشعیر طبی، آبدوغ خیار، غذاهایی که با کدو سبز درست می شوند مانند خورشت کدو همراه با غوره، خیار، کاهو، خورشت های با طبع خنک مثل آلو اسفناج، خورشت انار که با رب انار یا آب و عصاره انار تهیه شده باشد، خورشت کرفس، کنگر و خصوصا ریواس که خنک است، گشنیز و سیب سبز و ترش برای افراد مبتلا به دیابت با مزاج گرم بسیار مفید است.

مصرف غوره در دیابت های گرم باعث کاهش قند خون نیز می شود. همچنین افزودن آب زرشک، آب لیمو تازه، و لیمو عمانی به عنوان چاشنی در غذا بسیار مفید است. عصاره یا رب میوه ها و خوراکی های ترش مثل انار، زرشک، غوره، و لیمو نیز به این گروه از مبتلایان به دیابت توصیه می شود.

تمرهندی ترش و ملس برای دیابتی های با مزاج گرم خصوصا زمانی که دچار یبوست هستند مفید است.

مصرف سماق  و همچنین سرکه برای گرم مزاجان توصیه شده است. توجه باید کرد که مصرف موارد فوق توسط سرد مزاجان دیابتی، می تواند به بدتر شدن وضعیت مریضی ایشان منجر شود.

مطلقا مصرف خوراکی هایی که مزاج گرم دارند مانند زیره یا دارچین برای کاهش قند خون در گرم مزاجان توصیه نمی شود. هرچند این خوراکی ها ممکن است به صورت بالقوه توانایی کاهش قند خون را داشته باشند اما در گرم مزاجان می تواند بیشتر از سود، ضرر داشته باشند.

شیر مزاج گرمی دارد ولی به علت رطوبت بالای موجود، برای گرم و خشک ها بسیار مناسب است.

سرد مزاجان مبتلا به دیابت

سرد مراجانی که مبتلا به دیابت هستند نیز باید از غذاهایی با مزاج سرد خصوصا در فصل سرما و اقلیم های سرد پرهیز کنند.

مصرف لبینات به صورت محدود و موردی برای سرد مزاجان منعی ندارند اما در حجم زیاد خصوصا در فصول و اقلیم های سرد برای این گروه مضر است.

مصرف شیر کامل که با کمی آب جوشیده باشد یا اصطلاحا پخته شده باشد (شیر را با یک لیوان آب انقدر بجوشاند تا آن میزان آب بخار شود) همراه با کمی زنجبیل و یا عسل به صورت ولرم در طول روز و نه شب، موردی ندارد.

سرد مزاجان نباید ترشیجات مصرف کنند چرا که باعث بروز ضعف می شود.

خوراکی های رو به گرمی، کنگر، کرفس، شنبلیله، خورشت ها و آش های غلیظ به طوریکه آب زیادی نداشته باشند، انجیر، سیب گلاب، خوراکی های انرژی زا مثل بادام و گردو، که در طب سنتی برای دیابت هم توصیه شده، در صورتی که حساسیت نداشته باشند برای این افراد مفید است.

مصرف دارچین و زیره برای کنترل قند سردمزاجان مفید است.

شوید مزاج گرمی دارد و هم برای لاغری و هم کاهش قند خون در افراد با مزاج سرد و تر مفید است.

مصرف سیر برای هر دو مزاج در حدی توصیه می شود اما برای گرم مزاجان در حد بسیار کم و برای سرد مزاجان در حجم کمی بیشتر توصیه شده است.

انتخاب نوشیدنی های مناسب برای سرد مزاجان خصوصا مبتلایان به دیابت سخت تر است چراکه نوشیدنی های ترش باعث بروز ضعف در این افراد می شود و مصرف نوشیدنی های شیرین که انرژی زا هستند برای مبتلایان به دیابت مضر است و دیابتی های سرد مزاج در مصرف این نوع خوراکی های دارای محدودیت هستند.

اما نوشیدنی هایی که با عسل یا استویا (شیرین کننده گیاهی) در حد بسیار کم شیرین شده باشند می توانند مناسب این گروه از بیماران باشد.

دیابت در طب سنتی: داروها و گیاهان توصیه شده برای درمان دیابت

مصرف نیلوفر، عناب، تخم هندوانه، گیاه و عرق کاسنی، عرق بید، عرق بیدمشک و یا دم کرده آنها برای گرم مزاجان مفید است.

ریوند، دارچین، زیره، دم کرده برگ گزنه، حرارت خوبی در بدن سرد مزاجان تولید میکنند. همچنین گیاهانی مثل بادرنجویه و گل گاو زبان در کنار تولید حرارت در بدن از لحاظ روحی نیز برای سردمزاجان مفید هستند و این افراد را از حالت خمودگی و درونگرایی بیرون می آورد.

مصرف کنجد و نارگیل، جویدن و گاهی قورت دادن کندر برای سرد مزاجان توصیه شده است.

مصرف ماء الجبن (آب پنیر طبی) نیز برای درمان دیابت توصیه می شود.

برای مزاج های گرم و خشک ماءلجبن ساده و یا ماءلجبن کاسنی توصیه می شود برای سرد مزاج ها ماء الجبن افتیمونی یا زنجبیلی مفید است.

دیابت در طب سنتی: اقدامات دستی، درمان های موضعی

استفاده از روغن های موضعی برای درمان مشکلاتی مانند تکرر ادرار در مبتلایان به دیابت مفید است.

تکرر ادرار در گرم مزاجان به علت تحریک پذیری مثانه به دلیل التهاب اعصاب منطقه اتفاق می افتد. مصرف موضعی روغن های خنک مثل بنفشه یا کدو روی پهلوها و یا پایین شکم ممکن است کمک کننده باشد.

در سرد مزاجان ماساژ روغن سیاه دانه، قُسط یا بادام تلخ روی موضع و گرم نگه داشتن پهلوها و ناحیه مثانه و کلیه با پارچه یا شال در دیابت سرد بسیار مورد توصیه است.

ماساژ برای هر دو دسته دیابتی ها خوب است. ماساژ بسته به شدت، میزان و سرعت و نیز روغن مورد استفاده، تاثیرات متفاوتی خواهد داشت.

کسانی که مزاج های گرم و گرم و خشک و دیابت ناشی از گرمی دارند باید ماساژهای ملایم دریافت کنند. استفاده از ابزار و پارچه های ملایم و روغن های خنک مانند روغن کدو یا بنفشه و یا بادام شیرین با زمان، شدت و سرعت کمتر تا حرارت بدن بالا نرود، توصیه می شود.

ماساژ در سرد مزاجان باید سریعتر باشد تا حرارت بدن را بالا ببرد. همچنین ماساژ در این گروه از افراد باید طولانی تر با شدت بیشتری باشد تا رطوبت های زائد را تحلیل ببرد که در این صورت باعث لاغری نیز می شود.

روغن بادام تلخ، کنجد، بابونه، و سیاه دانه برای ماساژ در سرد مزاجان توصیه می شود.

بادکش خصوصا در دیابت های سرد و سرد و تر که اضافه وزن دارند بسیار مفید است. بادکش لغزان گرم همراه با روغن های گرم روی بافت های چربی تاثیر بیشتری دارند.

به طور مثال ماساژ روغن سیاه دانه یا بادام تلخ روی ران ها، بازوها و شکم و سپس انجام بادکش لغزان گرم زیر نظر پزشک در این دسته از افراد به تدریج باعث تحلیل رفتن بافت های چربی و لاغری موضعی می شود و احتمالا پاسخ بافت ها به انسولین را بهبود می بخشد.

بادکشی که به هر دو مزاج توصیه می شود بادکش ناحیه پانکراس و لوزالمعده است که محل انجام آن باید توسط پزشک متخصص مشخص شود. ناحیه لوزالعده تقریبا بالا و چپ شکم یا ربع فوقانی و چپ شکم به سمت ناف واقع شده است. در گرم مزاجان بادکش سرد و ملایم و در سرد مزاجان بادکش گرم همراه با روغن های گفته شده باید انجام شود.

این بادکش با افزایش میزان خونرسانی به ناحیه پانکراس و رسیدن موثرتر اکسیژن و مواد غذایی به آن باعث تقویت عضو شده و از سوی دیگر، آلرژن ها و مواد زائد مثل صفرا یا سودای سوخته، که باعث ضعف عملکرد آن شده اند، را از عضو دور و دفع کرده و در نهایت، با تامین سلامت و عملکرد بهتر سلول های بتا، میزان ترشح انسولین بهبود پیدا می کند.

به تجربه دیده شده است افرادی که انسولین در بدن آنها کم ترشح می شود، خصوصا کودکان و افراد با دیابت نوع یک، بسیار از بادکش پانکراس در کنار انجام سایر تدابیر، نتیجه گرفته اند.

حجامت یا فصد خون معمولا در گرم مزاجان خصوصا گرم و ترها مورد توصیه است. فصد خون در گرم و ترها با کاهش غلبه دم به کاهش قند خون و امتلا کمک می کند. اما در گرم و خشک ها انجام فصد معمولا توصیه نمی شود و حجامت در حد گرفتن چند قطره خون کافیست. تشخیص و انجام این موارد صرفا با پزشک متبحر در حوزه طب سنتی است.

در سرد مزاجان اقدام به خون گیری نمی شود چرا که باعث  ضعف در این افراد شده درحالیکه برای درمان دیابت در این افراد باید قوای آنها تقویت شود به همین دلیل در میان اقدامات دستی تنها بادکش و ماساژ برای این گروه از بیماران کافیست.

دیابت در طب سنتی: درمان برخی از عوارض دیابت

جهت درمان و کاهش آسیبی که دیابت به کلیه ها می زند بهتر است موضع را گرم نگه داشت و از بادکش ناحیه کلیه ها بهره برد.

لاغری در دیابتی ها به خصوص در گرم و خشک ها با رعایت تدابیر مزاجی و اصول سبک زندگی و رژیم غذایی معمولا درمان می شود. به طور مثال مصرف غذاهای لعابدار همچون سوپ جو، سیرابی، کله پاچه، نخود آب و آبگوشت به این دسته از افراد کمک می کند تا وزن از دست رفته را جبران کنند.

با کنترل قند خون وضعیت بینایی و مشکلات به وجود آمده در شبکیه بهبود پیدا می کند اما بادکش ناحیه شقیقه و حجامت با نظر پزشک نیز کمک کننده است.

درصورتی که شخص دچار ضعف نباشد، زالو درمانی به بهبود بینایی کمک می کند اما این عمل باید حتما تحت نظر متخصص انجام شود.

گز گز و مور مور شدن انتهای پاها و گاهی زخم پای دیابتی با کنترل قند معمولا بهبود پیدا میکند اما گاهی با نظر پزشک زالو درمانی نیز به درمان این عارضه کمک می کند.

طب سنتی هم در استدلال چگونگی بروز دیابت و هم در چگونگی درمان دیابت به صورت اختصاصی و متناسب با مزاج می تواند بسیار کمک کننده باشد. قطعا و حتما شخص دیابتی نباید داروهای شیمیایی و خوراکی و تزریقی خود را قطع و یا به صورت سرخود کم کند.

شخص مبتلا به دیابت باید تدابیر طب سنتی را رعایت کرده و همزمان  قند خون خود را کنترل کند و اگر قند او در حال کاهش بود می تواند زیر نظر متخصص دوز داروهای خود را کاهش دهد.

بنابراین بهترین توصیه درمانی برای دیابت این است که شخص در کنار مصرف داروهای روال کنترل قند خون در طب رایج از تدابیر طب سنتی نیز بهره ببرد. مادامی که با تدابیر سبک زندگی طب سنتی و داروهای ساده ای که ذکر شد قند خون این افراد کنترل باشد می توان مصرف داروهای شیمایی را کم و یا حتی در مواردی قطع کرد.

به قلم دکتر سید مهدی میرغضنفری؛ پزشک، دکترای تخصصی (PhD) فیزیولوژی، معاون پژوهشی و مدير گروه طب سنتی دانشکده پزشکی و عضو هیئت علمی (دانشیار) دانشگاه علوم پزشکی ارتش، و پژوهشگر طب سنتی ایرانی