علل سقط
سقط از عوارض شایع در بارداری بوده، که شایع‌ترین عامل مسبب آن، ناهنجاری در محصولات حاملگی است. هرگونه ترشح مهبلی غیرطبیعی یا خونریزی رحمی که در طی نیمه اول بارداری اتفاق بیفتد، نوعی تهدید به سقط قلمداد می‌شود.
اما در صورت ادامه این ترشحات و پایان یافتن بارداری سقط رخ می‌دهد. از دیدگاه طب مدرن سقط به معنای پایان یافتن بارداری است چه به صورت خودبه‌خودی و چه به صورت عمدی قبل از رسیدن جنین به تکامل کافی برای ادامه حیات.
توجه به این نکته مهم است که به پایان رسیدن بارداری قبل از هفته 20 بارداری سقط تلقی شده و بعد از آن مرده‌زایی یا تولد پـیش از موعد محسوب می‌شود.
شیوع سقط در حاملگی‌هایی که از نظر بالینی تشخیص داده می‌شوند حداقل 15 درصد است، این میزان در حاملگی‌هایی که از نظر بالینی تشخیص داده نشده‌اند و در ابتدای بارداری بوده دو تا سه برابر می‌شود.
مشاهده شده است که خطر سقط خودبه‌خودی در افرادی با سابقه بیش از سه سقط متوالی به‌طور پیشروندهای افزایش می‌یابد و به حدود 30 تا 40 درصد می‌رسد. همچنین خطر سقط خودبه‌خـودی بـا افزایش تعداد زایمانها و افزایش سن پدر و مادر افزایش می‌یابد. به دنبال سقط عوارضی از قبیل خونریزی، عفونت، بارداری نابه‌جا و تنگی دهانه رحم دیده می‌شود.
از دیدگاه طب سنتی ایرانی هرگونه از بین رفتن محصول بارداری جدای از علت آن و یا سن بارداری، سقط تلقی می‌شود. از دیدگاه طب ایرانی قبل از اقدام به بارداری، اصلاح مزاج زوجین ضروری به نظر می‌رسد.
بررسی و اصلاح هضوم اربعه (چهارهضم) (از دیدگاه طب سنتی جهت تبدیل شدن غذای مصرفی به عضو چهار هضم مطرح است: هضم معدی، هضم کبدی، هضم عروقی و هضم عضوی)، اصلاح و تقویت رحم و تخمدان‌ها و بیضه‌ها، تدابیر مناسب حفظ سلامتی و کاهش استرس در زوجین، از جمله اقداماتی است که قبل از بـاروری توصیه شده است.
با توجه به افـزایش روزافزون سقط‌های بدون دلیل و هزینه‌های گزاف تشخیصی در یافتن علت سقط، بر آن شدیم که با تبیین اسباب سقط در طب سنتی و استفاده از توصیه‌ها و روش‌های مقرون به صرفه قبل از اقدام به باروری نقش پیشگیرانه طب سنتی را در این باره مشخص کـرده و همچنین بتوان با به کار بستن آن از ایجاد سقط و عوارض آن در مادر و خانواده جلوگیری کرد
برای مقابله با هر بیماری شناخت علت ایجاد آن نقش مهمی در روند درمان دارد. با شناخت علل و اسباب ایجادکننده سقط نیز می‌توان در پیشگیری از ایجاد سقط، همچنین نازایی نقش به سزایی ایفا کرد.
در بررسی منابع طب سنتی اسباب سقط را به طور کلی به سه دسته می‌توان تقسیم کرد: علل مادری، علل پدری، علل خارجی.
الف) علل مادری سقط
علل مادری به دو گروه کلی تقسیم می‌شود: علل رحمی و علل مشارکتی. علل رحمی سقط خود به دو زیر گروه علل ساختمانی و علل عملکردی رحم تقسیم می‌شود که در ادامه به آن اشاره می‌شود
علل رحمی سقط
- علل ساختاری: در این موارد سقط به علت اختلال یا ناهنجاری در شکل رحم و یا عروق تغذیه‌کننده جنین رخ می‌دهد که مهم‌ترین علل در این دسته‌بندی موارد زیر هستند: گشادی دهانه رحم (سرویکس)، تنگی عروق رحم، بواسیر رحم، سستی پرده‌های جنینی (استرخای اغشیه)، پارگی پرده‌های جنینی (انخراق اغشیه)، قروح و زخم‌های رحم، تنگی عروق رحم و یا انسدادی که در اثر ورم صلب، صلابت یا سرطان در دهانه رحم ایجاد شده و مانع نفوذ اسپرم و منی به داخل جسم رحم می‌شود. باید توجه کرد که یک بارداری مطمئن به علت وجود یک رحم سالم با افعالی طبیعی صورت می‌گیرد. در این اختلالات سلامت جسم و افعال مختل شده و در نتیجه اتمام بارداری خیلی زودتر از زمان طبیعی رخ می‌دهد.
- علل عملکردی یا غیر ساختاری: این علل با ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی رحم موجب سـقط جنین می‌شوند. از جمله این علل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سوءمزاج رحم: هر تغییری که در مزاج طبیعی رحم ایجاد شود به گونه‌ای که موجب اختلال در عملکرد رحم شود، سوءمزاج تلقی می‌شود که می‌تواند باعث سقط شود. سوءمزاج رحمی می‌تواند ساده یا مادی باشد. در نوع مادی به هم خوردن تعادل اخلاط رسیده به رحم و افزوده شدن غیرطبیعی یکی از آنها در جسم رحم، می‌تواند موجب سقط شود.
برای رخ دادن و ادامه باروری وجود حرارت و رطوبت معتدل برای تکامل طبیعی منی امری ضروری است و تغییر در آن، در هر دو صورت افزایش و کاهش حرارت یا رطوبت اختلال در این امر ایجاد می‌کند. در طب سنتی این باور وجود دارد که خروج خون حیض و منی از دهانه عروق (افواه عروق) رحمی صورت می‌گیرد.
در فرد مبتلا بـه سوءمزاج سردی رحمی علاوه بر تنگ شدن افواه عروق، منی و خون حیض منجمد و سرد شده و در نتیجه قابلیت باروری از دست رفته یا در صورت باروری، احتمال سـقط بالا می‌رود. در سوءمزاج حار رحم که افزایش غیرطبیعی حرارت وجود دارد نیز به سبب از بین رفتن عملکرد طبیعی منی در این محیط غیرطبیعی می‌تواند باعث عدم بـاروری یا سقط شود.
همچنین در سوءمزاج یابس رحمی که با کاهش میزان رطوبت همراه است با ایجاد فساد در منی، افزایش غلظت آن و تنگ کردن منافذ غذارسان به جنین مانع ادامه روند بارداری می‌شود. سوءمزاج رطب که از علل شایع سقط است جداگانه بحث می‌شود.
- کثرت رطوبت: تغییرات ایجادشده در میزان رطوبت نیز در روند بارداری نقش مهمی دارد کـه بـه سه صورت در سقط تأثیرگذار است:
- نخستین تغییر افزایش میزان رطوبت بدن که در سوءمزاج رطب دیده می‌شود منجر بـه لغزیدن منی و عدم ثبات در محل خود می‌شود، در این نوع سوءمزاج ضـعف قوه ماسکه (قوه نگهدارنده) دیده می‌شود.
- علت دوم وجود دم اضافی در بدن است که در طب ایرانی، امتلای دموی نامیده شده است. امتلای بدن از دم موجـب رطوبت اضافه‌ای می‌شود که همانند ماده‌ای لغزان موجب وقوع سقط جنین می‌شود.
- سومین علت به پرده‌های جنینی مرتبط است، باید توجه کرد که مشیمیه (کیسه‌ای که اطراف جنین را در انسان فرا می‌گیرد، این کیسه به نام حفره آمنیوتیک نیز موسوم است) که غلاف جنین است، به افواه عروقی (نقر) که خونرسانی به جنین را بر عهده دارند متصل است. در صورتی که این نقر از رطوبت پر شود مشیمیه را ضعیف می‌سازد، این ضعف با بزرگ شدن جنین واضح‌تر شده و منجر به سقط می‌شود.
- کثرت ریح در رحم: کثرت ریح در رحم یکی از علل شایع سقط است. علت ایجاد نفخ و ریح، سـوءمزاج سرد است. سوءمزاج سرد باعث ضعیف شدن حرارت غریزی و تولید ریاح از غذای مصرفی می‌شود. بر مبنای اصول طب سنتی حرارت مهم‌ترین کیفیتی است که بدن برای هضم غذا به آن نیازمند است.
لذا سوءمزاج سرد باعث می‌شود که بدن قادر به هضم کامل غذا نباشد و در طی فرایند هضم، غذا به ریح تبدیل شود. ریح تولیدشـده در بدن مانع استقرار جنین می‌شود، حتی در صورت استقرار، با رشد جنین سقط رخ می‌دهد.
علل مشارکتی سقط
در بررسی علل مشارکتی سقط می‌توان تقسیم‌بندی زیر را ارائه کرد:
- سوءمزاج کل بدن
- سیلان رطوبات بدنی به رحم: ریزش رطوبت‌های مضر و غیرطبیعی به رحم به گونه‌ای که این رطوبت‌ها باعث لغزیدن و حرکت جنین شود، می‌تواند از علل سقط باشد.
- کثرت استفراغات: استفراغ هر خلطی یا استفراغ خون مانند قی شدید، فصد، سیلان حیض زیاد از علل سقط است. از دیدگاه حکما استفراغ زیاد منجر به ضعیف شدن روده‌ها شده و رحم نیز به‌دنبال آن ضعیف شده و سقط روی می‌دهد. هرچه جنین بزرگتر شود ضرر استفراغات بدنی بیشتر است .
- لاغری مفرط و گرسنگی شدید: در این موارد بدن غذا را جهت تغذیه خود به مصرف می‌رساند و غذایی به جنین نمی‌رسد. کمبود غذای جنین یا موجب مرگ جنین می‌شود که در این صورت طبیعت مدبره آن را به بیرون دفع می‌کند، یا موجب نمو ضعیف جنین می‌شود که در این صورت هم چون جنین قابلیت رشد ندارد طبیعت آن را بـه بیرون دفع می‌کند.
- چاقی مفرط: چاقی بیش از اندازه علاوه بر نازایی می‌تواند موجب سقط هم شود. در زنان بسیار چاق (در صورتی که بارداری رخ دهد) با افزایش سن بارداری، یا به دلیل تنگی مکانِ رشد جنین، یا به دلیل کاهش غذای جنین، سقط رخ می‌دهد. چون در افراد چاق قسمت اعظم غذای مصرفی در بدن خود فرد مورد استفاده قرار می‌گیرد و موجب کاهش رسیدن غذا به جنین می‌شود. گاهی چاقی با ایجاد تنگی در دهانه عروق رحمی مادر موجب کاهش رسیدن غذا بـه جنین شده و سبب سقط می‌شود.
- بیماری‌ها: برخی بیماری‌ها و آلام بدنی مادر مانند: انواع تب و لرز که باعث ضعف قوه ماسکه شود، انواع اسهال صفراوی و بلغمی، امتلاء شدید، تخمه (فساد هضم در معده) که باعث فساد غذای جنین می‌شود، سحج (در لغت به معنی خراشیدن و پوست باز کردن بوده، در اینجا به بیماری که از خراش روده ایجاد می‌شود) و زحیر (حرکتی از معای مستقیم برای دفع شیئ موذی که در آن وجود دارد) می‌تواند از علل سقط باشد.
ب) علل پدری
اختلالاتی که از طرف پدر می‌تواند باعث ایجاد سقط شود عبارتند از:
- منی رقیق که در نتیجه آن، جنین ضعیفی ایجاد شده، که با کمترین آسیب سقط می‌شود.
- هر نوع سوءمزاج در بیضه‌های مرد می‌تواند موجب نقص در سیستم تولید مثل شده و به دنبال آن روند اسپرم‌سازی دچار اشکال شود، مانند برودتی که در بدن مرد به دنبال عدم انزال بـه مدت زمان طولانی ایجاد می‌شود.
ج) علل خارجی
به غیر از علل پدری و مادری در سـقط علل دیگری نیز مطرح شده است. با بررسی در این علل مشخص می‌شود که گروهی از این علل مربوط به تغییرات ایجاد شده در سته ضروریه است.
- تغییرات غیرطبیعی در هوا: هوا از عواملی مهم و مؤثر در بدن انسان و همچنین خانم باردار اسـت. حکما به‌خوبی به تغییرات ایجاد شده با مسائل جوی در بدن زنان باردار آشنایی داشته‌اند. در کتب عنوان شـده کـه شهرهای جنوبی و هوای جنوبی باعث افزایش سقط شده و بر عکس شهرهای شمالی و هوای شمالی باعث کاهش آن می‌شود (مگر در سرمای سخت)، همچنین افزایش بیش از حد برودت هوا یا حرارت هوا و یا وجود هوایی غیر قابل انتظار برای آن فصل از عوامل مؤثر در افزایش میزان سقط شناخته شده است.
برای مثال اگر بر خلاف انتظار زمستان گرم و به دنبال آن بهار سرد و کم باران باشد، زنان باردار که زمان وضع حمل آنها فصل بهار است، با کمترین تغییری سقط می‌کنند
- اختلال در تغذیه: بخش دوم از سته ضروریه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها است که نقش زیادی در سلامت مادر باردار دارد تا جایی که احساس بـوی غذاهایی که خانم باردار به آنها تمایل دارد اما امکان خوردنشان میسر نمی‌شود هم می‌تواند موجب سـقط شود .
- حرکت و سکون خارج از اعتدال: حرکت و سکون بدنی یکی از شش اصل ضروری است که در بارداری در حد اعتدال مجاز است، ولی در صورت خروج از اعتدال منجر به سقط می‌شود. حرکت قـوی و شـدید، ورزش و ریاضت مفرط، عطسه، سرفه، قی شدید، فریاد کشیدن، برداشتن شـیء سنگین از علل ایجادکننده سقط مطرح شده است
- کثرت جماع در بارداری به ویژه بعد از ماه هفتم نیز از علل سقط است به دلیل اینکه رحم چون تمایل شدیدی برای جذب منی دارد به خارج رانده می‌شود و به تبع آن سقط رخ می‌دهد. همچنین افزایش میل جنسی در افراد باردار نیز از علل مطرح شده سقط است.
- اعراض نفسانی: از دیگر انواع سته ضروریه عوامل روحی روانی و اعراض نفسانی است، مانند: غضب شدید، ترس ناگهانی، غم و اندوه عظیم، شادی شدید. تأثیر این عوارض از بیماری‌های جسمانی بیشتر است. این عوامل موجب ضعیف شدن قوا و روح شـده و اخلاط را نیـز بـه حرکت درآورده و افعـال را متغیر می‌کند.
در نتیجه طبیعت قادر به تدبیر نبوده و از حفظ جنین غافل می‌شود. باید توجه کرد که در صورتی این امور منجر به سقط می‌شود که افراط در آنها باشد به حدی که موجب ضعف قوه ماسکه و نگهدارنده جنین شود.
- داروها: مصرف داروهای حاده، داروهای لغزاننده، مسهل‌ها، تهوع‌آورها، مدرات، سست‌کننده‌های رحم، مصرف موادی ماننـد سـرکه، خوردن گنه گنه، زعفران و آنغوزه؛ مصرف مدرات قوی مثل زراریح و یا مداومت مصرف مدرات ضعیفه مانند تخم کرفس و رازیانه از علل سقط است.
- ضربه به‌ویژه به سمت خلف
- حمام طولانی: در حمام طولانی بـه واسطه سیلان رطوبت بدنی و رحم، رطوب‌بخشی زیادتر از حد طبیعی در بدن و رحم رخ می‌دهد، ترطیب رخ داده از سویی و رطوبت آب از سوی دیگر منجر به لغزنده و سست شدن رحم می‌شود. از طرفی جنین نیز به دنبال گرم شدن قلب مادر و نیاز به تنفس عظیم، محتاج به هوای خنک شده که مادر نتوانسته برای او تأمین کند، در نتیجه با حرکات شدید منجر به سست شدن اتصالات شده و سقط صورت می‌گیرد.
سبب‌شناسی سقط بر اساس سن حاملگی
در بررسی ابعاد سقط در متون طب سنتی، علل سقط با توجه به ماه بارداری متفاوت است، که در ادامه علل گوناگون با توجه به سن جنین عنوان شده است. از دیدگاه اغلب حکما سقط ماه اول اغلب به دلیل رقت منی مرد و در سه ماه اول به سبب علل رحمی مانند سوءمزاج رحمی و یا اختلالات ساختاری رحم است.
سقط سه ماه دوم به دنبال لغزش جنین به علت زیادی رطوبت در رحم رخ می‌دهد. سقط ماه ششم و بعد آن ناشی از رطوبات رحمی است که لغزاننده بوده و مانع ثبات جنین می‌شود. بوعلی سینا در قانون، سقط در ماه هفتم را ناشی از برودت عارض شده بر رحم می‌داند. در کتاب التصریف سقط سه ماه اول ناشی از ریاح غلیظ در رحم و سقط سه ماه آخر ناشی از برودت غالب بر رحم عنوان شده است.
به‌طور کلی سقط قبل از ماه 4 و بعد از ماه هفـتم شایع‌تر بوده و در این ایام باید از فصد و مصرف داروها و اعمال آسیب‌رسان به جنین اجتناب کرد. در فاصله ماه 7-4 نیز تا حد ممکن باید از فصد و دارو پرهیز کرد، هر چند خطر کمتر از سایر مواقع است.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع
