دین باوری و ادبیات توحیدی در منابع طب سنتی ایران و جهان اسلام

مقدمه و هدف: تهذیب اخلاق، توجه به مبدأ و دقت در هدف داری در خلقت موجودات و از جمله انسان، در سرلوحه فعالیت های مرتبط با تحقیق، تعلیم و تعلم عرفا، شعرا، ادبا و دانشمندان افتخارآفرین میهنمان قرار داشته و رکن اصلی موفقیت ها و افتخار آفرینی های آنان را تشکیل می داده و آنان نیز در مطالعات و پژوهش های خود، تمامی پدیده های گیتی را با دید اعتقادی و هدفدار، ارزیابی نموده نهال قامت رعنای آفریدگار قادر متعال را در ذره ذره جامدات و قطره قطره مایعات و لحظه لحظه اوقات مشاهده و بلکه با تمام وجود خود لمس می نموده از مطالعه نمودهای هستی، لذت می برده، توفیق آگاهی های بیشتر و کشف حقایق و دقایق جاری را از خالق بی مانند، طلب می کرده اند و جای هیچگونه تعجبی نیست که این ارتباط، متقابل بوده خداوند نیز طبق قولی که به رهجویان راه حقیقت داده است، طرق دستیابی به رموز هستی را به آنان تعلیم می داده و ثمره این ارتباطات دوطرفه و با شکوه مکتب انسان ساز اسلام، چیزی جز رشد و ارتقای امثال ابن سینا، رازی، فردوسی …. و جرجانی در هزاره دوم میلادی نبوده است و بنابراین هدف از انجام این پژوهش، جستجوی سبک نگارش منابع اصلی طب سنتی، می باشد.

روش مطالعه: به منظور افزایش دقت مطالعه، پس از رایانه ای کردن منابع اصلی طب سنتی و تشکیل بانک اطلاعاتی الکترونیک این منابع، به جستجوی سبک نگارشی این آثار پرداخته، با گلواژه های ایزد، پروردگار، آفریدگار، جل و علا، عز و جل، عزاسمه، الله، قادر، متعال، معین و … به جستجو پرداخته و پس از جمع آوری و کدگذاری، به تجزیه و تحلیل محتوایی پرداخته ایم.

یافته ها: با ده ها واژه و جمله توحیدی و تعداد زیادی متن کوچک و بزرگ مرتبط با ادبیات توحیدی، مواجه گردیدیم. به طوری که رازی به عنوان نویسنده اولین دایره المعارف طب سنتی، بخش های مختلف کتاب حاوی را با نام و یاد پروردگار بخشنده مهربان و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده، بیش از 570 مرتبه کلمه جلیله الله، بیش از 215 بار جمله دعاییه انشاءالله و … را در متن کتاب به کار برده است، اهوازی به عنوان نویسنده دومین دایره المعارف طب سنتی، نیز کتاب کامل الصناعه را با استفاده از ادبیات توحیدی به رشته تحریر درآورده است به طوری که هر دو جلد کتاب را با نام خداوند بخشنده مهربان و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده، در مقدمه جلد اول از خداوند منان به خاطر عقل و خردی که به انسان عنایت کرده است، تشکر نموده در متن کتاب بیش از 230 بار از کلمه الله استفاده کرده که بیشترین آن ها را عبارات «اگر خدا بخواهد»، «خدا داناتر است» و «به کمک خداوند» تشکیل می دهد. وی وصیت نامه معروف بقراط را نیز در کتاب خود درج کرده و مطالب دیگری در خصوص اخلاق پزشکی به آن افزوده است. ابن سینا به عنوان نویسنده سومین دایره المعارف طب سنتی، نیز کتب پنجگانه قانون در طب را با یاد پروردگار قادر متعال و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده در متن کتاب، هرگاه به نکات مرتبط با هدفداری در ساختمان و فعالیت ارگان ها مواجه گردیده است، بلافاصله به ستایش خداوند پرداخته است و جرجانی به عنوان نویسنده چهارمین و آخرین دایره المعارف اصلی طب سنتی نیز رویکردی همچون سه دانشمند موحد قبل از خود داشته است.

نتیجه گیری: دریافتیم که هرچند هرکدام از خردمندان شاعر و عارف و عالِم، از زاویه ای به طبیعت نگاه کرده اند ولی درنهایت یک چیز را دیده اند! جلوه جمال حق را! حضور همیشگی پروردگار را، نظارت و مراقبت دایمی وی را!… شعرا از زاویه نمودهای عینی و زیبایی های طبیعت نگریسته، عرفا از زاویه مسائل ذهنی نگاه کرده و دانشمندان علوم طبیعی نظیر رویر، رازی، اهوازی، ابن سینا… و جرجانی از زاویه فیزیولوژی و آناتومی بدن نظاره کرده اند، ولی همگی زیبایی، عظمت، شکوه، نظم و هدفداری در خلقت و جلوه آثار خالق توانا را دیده اند و لذا آثار نفیس خود را با بهره گیری از اندیشه های مذهبی و ادبیات توحیدی، نگاشته و نتایج تحقیقات خود را با رعایت آنچه که امروزه اخلاق در پژوهش می نامیم، همراه با پیام خداجویی استدلالی به تمامی انسان ها ابلاغ و راه را برای نسل های بعدی خود هموار نموده اند.