آسیب رسیدن به پوست بر اثر حرارت زیاد که گاهی ممکن است میزان اسیب عمیق‌تر باشد و علاوه بر پوست بافت نیز اسیب ببیند، سوختگی می‌گویند. سوختگی برحسب میزان آسیب‌دیدگی و عمق بافت آسیب‌دیده به چهار درجه و دسته تقسیم می‌شود که در زیر ادامه آن را بررسی می‌کنیم. این آسیب عمدتا با درد زیاد، سوزش زیاد، تاول، تورم، التهاب، خشکی و… همراه است که اطراف آن بافت هم درگیر می‌شود. عواملی مثل آتش، آب جوش، برق، مواد شیمیایی با تماس با پوست عمدتا سبب سوختگی می‌گردد و میزان قدرت آنها اندازه آسیب‌دیدگی را تعیین می‌کند.
در سوختگی نوع یک فقط سطح پوست آسیب می‌بیند و پوست سرخ می‌گردد. نوع دوم پوست آسیب‌دیده، سفیده شده و دچار ورم و تاول می‌شود. در نوع دوم عمیق نیز، آسیب به میزان کمی به بافت می‌رسد. در نوع سوم، پوست سفت‌شده، رنگ آن قهوه‌ای وسفید شده و بافت آسیب عمقی می‌بیند. نوع چهارم، پوست سیاه شده، هم بافت آسیب‌دیده و هم اندام در آن به شدت آسیب می‌بیند.
پیشگیری مهم ترین توصیه طب جدید
از نظر تاریخی در حدود نیمی از سوختگی‌ها قابل پیشگیری هستند. برنامه‌های پیشگیری از سوختگی به‌طور قابل توجهی میزان سوختگی‌های شدید را کاهش داده است. معیارهای پیشگیری شامل موارد زیر می‌شود: کنترل کردن دمای آب داغ، زنگ‌های هشدار دود، سیستم آب‌پاشی خودکار، ساختمان‌سازی مناسب و لباس‌های ضد آتش. کارشناسان توصیه می‌کنند دمای آبگرم کن زیر ۴۸٫۸ درجه سلسیوس (۱۱۹٫۸ درجه فارنهایت) تنظیم شود. معیارهای دیگر برای جلوگیری از سوختگی ناشی از آب جوش شامل استفاده از دماسنج برای اندازه‌گیری دمای آب حمام و نیز استفاده از محافظ بخاری یا اجاق گاز است. اگرچه اثر پخش آتش نامشخص است، اما شواهد احتمالی مفیدی مانند محدود کردن فروش وسایل آتش بازی به کودکان وجود دارد.
درجه بنده سوختگی بر اساس طب مدرن
سوختگی درجه 1
سوختگی‌های درجه‌ی اول باعث آسیب پوستی بسیار جزئی می‌شوند. آنها سوختگی‌های سطحی نیز نامیده می‌شوند، چون روی سطحی‌ترین لایه پوست تأثیر می‌گذارند. علائم سوختگی درجه‌ی اول عبارت‌اند از:
- قرمزی، تورم یا التهاب جزئی، درد
- در حین بهبود این نوع سوختگی، پوست خشک و پوسته‌پوسته می‌شود.
- از آنجا که این سوختگی بر لایه رویی پوست اثر می‌گذارد، علائم و نشانه‌های آن با ریختن پوست آسیب‌دیده ازبین می‌روند. سوختگی‌های درجه‌ی اول معمولا در عرض ۷ تا ۱۰ روز، بدون به جا گذاشتن اثر زخم (اِسکار) بهبود می‌یابند.
با این حال اگر سوختگی، ناحیه‌ی وسیعی از پوست‌تان را درگیر کرده است (بیشتر از ۸ سانتی‌متر) یا اگر روی صورت یا یک مفصل مهم از بدن‌تان قرار دارد، باید به پزشک مراجعه کنید. این مفاصل مهم عبارت‌اند از:
- زانو، مچ پا، پا، ستون فقرات، شانه، آرنج و ساعد
سوختگی درجه 2
سوختگی‌های درجه دوم جدی‌تر هستند، چون آسیب ناشی از سوختگی از لایه‌ی رویی پوست فراتر می‌رود. این نوع سوختگی باعث می‌شود که پوست تاول بزند و به‌شدت قرمز و دردناک شود.
- برخی از تاول‌ها می‌ترکند و از آنها ترشحاتی خارج می‌شود که باعث می‌شود محل سوخته، مرطوب به‌نظر برسد. با گذشت زمان ممکن است یک بافت ضخیم، نرم و چرب‌‌مانند به نام «تراوه یا اگزودای فیبرینوز» روی زخم ایجاد شود.
- به‌علت ماهیت حساس این زخم‌ها لازم است که برای پیشگیری از عفونت، ناحیه‌ی مربوط را تمیز نگه دارید و آن را به‌درستی پانسمان کنید. همچنین این کار باعث می‌شود که سوختگی سریع‌تر بهبود یابد.
- بعضی از سوختگی‌های درجه‌ی دوم، بیش از سه هفته طول می‌کشد تا خوب شوند اما اکثر آنها در عرض دو تا سه هفته، بدون به جا گذاشتن اثر زخم بهبود می‌یابند. اما گاهی‌اوقات پس از بهبودی، در رنگ‌دانه‌های پوست ناحیه آسیب‌دیده تغییراتی ایجاد می‌شود.
- هر چه تاول‌ها بدتر و شدیدتر باشند، مدت بیشتری طول می‌کشد تا سوختگی خوب شود. در برخی موارد شدید برای ترمیم آسیب‌دیدگی به پیوند پوست نیاز است. در پیوند پوست، پوست سالمِ یک ناحیه دیگر از بدن برداشته می‌شود و به محل سوخته، پیوند زده می‌شود.
- مانند سوختگی‌های درجه‌ی اول، از گذاشتن پنبه روی ناحیه‌یسوخته و درمان‌های خانگی مشکوک اجتناب کنید.
سوختگی درجه 3
بیشترین آسیب را به پوست وارد می‌کنند که به لایه‌های داخلی پوست نیز گسترش می‌یابد.
در مورد سوختگی‌های درجه سوم این تصور غلط وجود دارد که آنها دردناک‌ترین سوختگی‌ها هستند. با این حال ممکن است آسیب ناشی از این نوع سوختگی آن‌قدر وسیع باشد که به‌علت صدمه‌ی وارد به اعصاب هیچ‌گونه دردی احساس نشود.
بسته به علت سوختگی، علائم سوختگی‌های درجه‌ی سوم می‌توانند از این قرار باشند:
- مومی و سفید شدن رنگ پوست
- تغییر رنگ پوست به زغالی
- تغییر رنگ پوست به قهوه‌ای تیره
- چرمی (زبر) و برجسته شدن بافت پوست
- تاول‌هایی که بزرگ نمی‌شوند (رشد نمی‌کنند).
این زخم‌ها در صورتی که روی آنها جراحی انجام نشود، با به جا گذاشتن اِسکارهای شدید و کشیدگی پوست (به‌خاطر انقباض‌های پوستی در طی روند ترمیم) بهبود می‌یابند. هیچ بازه زمانی دقیقی برای التیام خودبه‌خودی و کامل سوختگی‌های درجه سوم وجود ندارد.
هرگز سعی نکنید که خودتان یک سوختگی درجه سوم را درمان کنید. در حالی که منتظر کمک پزشکی هستید، ناحیه آسیب‌دیده را بالاتر از سطح قلب‌تان نگه دارید. لازم نیست برهنه شوید اما مطمئن شوید که هیچ قسمتی از لباس‌تان با ناحیه سوخته در تماس نیست و به آن نمی‌چسبد.
سوختگی درجه 4
این نوع سوختگی بسیار شدید و آسیب زننده بوده و میزان آن به قدری است که عضلات در آن آسیب می‌بیند. حتی ممکن است آسیب به استخوان رسیده و منجر به از بین رفتن عضوی از بدن گردد.
در این درجه از سوختگی بافت بسیار خشک می‌گردد، ظاهر آن سیاه و حالت چسبیدگی به هم پیدا می‌کند و پوست به صورت پوست مرده در می‌آید. برای درمان آن معمولا به اصلاح تخصصی و جراحی‌های دقیق نیاز است.
درمان انواع سوختگی در پزشکی مدرن!
احیای بیمار با ارزیابی و تثبیت راههای تنفسی، تنفس و گردش خون فرد شروع می‌شود. اگر فرد نتواند تنفس کند به لوله‌گذاری فوری نیاز است. به دنبال این عمل می‌بایست از سوختگی نیز مراقبت کرد. افرادی که دچار سوختگی شدید هستند را می‌بایست با پارچه‌ای سفید پوشاند و آنها را به بیمارستان انتقال داد. از آنجایی که احتمال دارد زخم‌های به وجود آمده از سوختگی دچار عفونت شوند، در صورتی که بیمار در پنج سال گذشته در برابر کزاز واکسینه نشده‌است می‌بایست به او واکسن کزاز تزریق شود.
مایع درمانی
جایگزینی مایع در افرادی که دچار خونیاری ضعیف هستند توصیه می‌شود. بهتر است مایع درمانی و مراقبت ویژه در کودکانی که دچار ۲۰–۱۰٪ و بزرگسالانی که دچار بیش از ۱۵٪ سوختگی هستند صورت گیرد. در صورت امکان این عمل در افرادی که دچار سوختگی بالای ۲۵٪ هستند می‌بایست قبل از بستری شدن در بیمارستان صورت بگیرد. فرمول پارکلند می‌تواند به تعیین حجم مایع وریدی مورد نیاز در طول ۲۴ ساعت اول کمک کند.
- این فرمول بر اساس وزن و سطح سوختگی فرد است. نصف این مایع می‌بایست در طول ۸ ساعت اول و باقی‌مانده آن در طول ۱۶ ساعت بعدی به فرد داده شود. بازه زمانی از زمانی که فرد دچار سوختگی شده است محاسبه می‌شود نه از زمانی که مایع درمانی آغاز می‌شود. کودکان به مایع نگهدارنده بیشتری نیاز دارند که شامل گلوکز می‌شود. علاوه بر این، افرادی که دچار آسیب به اندام‌های تنفسی شده‌اند نیاز به مایع بیشتری دارند.
مایع درمانی زیاد نیز می‌تواند مضر باشد!
- اگرچه مایع درمانی ناکافی باعث به وجود آمدن مشکلاتی می‌شود، مایع درمانی زیاد نیز می‌تواند مضر باشد. این فرمول‌ها صرفاً جهت راهنمایی شما هستند که در آن تزریق به طور ایده‌ال به حجم ادرار>۳۰ میلی لیتر در ساعت در بزرگسالان یا>۱ میلی لیتر در کیلوگرم در کودکان و فشار خون متوسط شریانی بیشتر از ۶۰ میلی‌متر جیوه تنظیم شده‌است. اگر چه در بیشتر موارد از محلول رینگرلاکتاک استفاده می‌شود، اما هیچ مدرکی مبنی بر برتری این محلول نسبت به سرم نرمال سالین وجود ندارد.
- به نظر می‌رسد مایعات شبه بلوری نیز به همان خوبی مایع کلوئیدی باشد، این در حالی است که کلوئیدها گران‌تر هستند و به همین دلیل توصیه نمی‌شوند. در سوختگی‌ها به ندرت به انتقال خون نیاز می‌شود. انتقال خون برای جلوگیری از بدتر شدن حال بیمار و تنها هنگامی که سطح هموگلوبین خون زیر ۸۰–۶۰ g/L(6-8 g/dL) برسد توصیه می‌شود. در صورت نیاز می‌بایست کاتتر درون رگی از طریق پوست سوخته قرار داده شود یا از تزریق درون استخوانی استفاده شود.
مراقبت از زخم
خنک کردن اولیه (ظرف مدت ۳۰ دقیقه از زمان سوختگی) باعث کاهش میزان و درد سوختگی می‌شود، اما باید در نظر داشت خنک کردن زیاد می‌تواند باعث هیپوترمی شود. نباید در عمل خنک کردن به جای آب خنک۱۰–۲۵ درجه سلسیوس (۵۰٫۰–۷۷٫۰ درجه فارنهایت) از یخ استفاده کرد زیرا استفاده از یخ باعث آسیب بیشتر به محل سوختگی می‌شود. در سوختگی‌های ناشی از مواد شیمیایی باید محل سوختگی را با مقدار زیاد آب شستشو داد.
شستشو با آب و صابون، جدا کردن بافت‌های مرده و بستن زخم جنبه‌های مهم مراقبت از زخم می‌باشند. مشخص نیست در مورد تاول باید چه اقدامی صورت بگیرد. شواهد نشان می‌دهد بهترین کار این است که آنها را به حال خود بگذاریم. سوختگی‌های درجه دو را باید بعد از دو روز ارزیابی کرد. شواهد اندکی برای تعیین نوع پانسمان و بستن زخم در سوختگی‌های درجه اول و دوم وجود دارد.
عاقلانه‌ترین این است که سوختگی‌های نوع اول را پانسمان نکرد. اگرچه آنتی‌بیوتیک‌های موضعی در بیشتر موارد توصیه می‌شود اما شواهد اندکی مبنی بر مؤثر بودن آنها وجود دارد. سیلور سولفادیازین (یک نوع آنتی‌بیوتیک) به هیچ وجه توصیه نمی‌شود زیرا استفاده از آن ممکن است باعث افزایش زمان بهبودی شود. شواهد اندکی وجود دارد که استفاده از نقره یا درمان جراحت به وسیله فشار منفی را توصیه می‌کنند.
دارو
سوختگی‌ها می‌توانند بسیار دردناک باشند، از این رو روش‌های مختلفی برای مدیریت درد وجود دارد. این روش‌ها شامل استفاده مسکن‌های ساده (مانند ایبوپروفن و استامینوفن) و نیز ایپوئیدها از جمله مورفین می‌شود. بنزودیازپین‌ها نیز ممکن است همراه با مسکن‌ها استفاده شوند تا اضطراب فرد را کاهش دهد. استفاده از آنتی هیستامین، ماساژ و تحریک عصب از راه پوست در طول فرایند بهبود به کاهش خارش کمک می‌کند.
هر چند آنتی‌هیستامین تنها بر روی ۲۰٪ از افراد تأثیرگذار است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده از گاباپنتین مفید بوده و استعمال آن برای افرادی که آنتی‌هیستامین بر آنها تأثیر ندارد توصیه می‌شود.
آنتی‌بیوتیک درون رگی قبل از عمل برای افرادی توصیه می‌شود که دارای سوختگی‌های وسیع (<۶۰٪ سطح بدن) می‌باشند توصیه می‌شود، از سال ۲۰۱۰ به دلیل نگرانی‌های مربوط به مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک و ریسک زیاد عفونت قارچی، دستورالعمل‌ها استفاده عمومی آنها را توصیه نمی‌کند. با این وجود شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد که استفاده از این آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند باعث افزایش میزان زنده ماندن در افرادی شود که دارای سوختگی شدید و وسیع هستند.
استفاده از اریتروپویتین در درمان یا جلوگیری از کم‌خونی افرادی که دچار سوختگی هستند مؤثر نیست. کلسیم گلوکونات در سوختگی‌های ناشی از اسید هیدروفلوریک به عنوان یک پاد زهر خاص عمل می‌کند و می‌توان آن را به صورت تزریق در رگ و یا به صورت موضعی استفاده کرد.
درمان با پانسمان بیولوژیک
یک روش موثر دیگر برای درمان سوختگی‌های شدید، درمان با پانسمان بیولوژیک ساخته شده از پرده آمنیوتیک است. پرده آمنیوتیک یا کیسه آب جنین پوششی است که در طول دوره جنینی از جنین محافظت می‌کند و پس از زایمان به عنوان زباله زیستی دفع می‌شود ولی در حال حاضر با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و انجام آزمایش ویروسی روی خون مادر اهداکننده برای جلوگیری از انتقال عفونت از این پرده برای درمان انواع زخم‌های صعب‌العلاج مثل سوختگی‌های شدید و زخم پای دیابتی و بیماران پروانه‌ای استفاده می شود و جواب های امیدوارکننده‌ای از آن گرفته شده است. نمونه تجاری این پانسمان در ایران توسط شرکت سیناسل و لایف سل تولید و فروخته می‌شود.
جراحی
زخم‌هایی که نیازمند بسته شدن به وسیله گرافت پوست یا فلاپ (به‌طور معمول هر چیز که بیشتر از سوختگی کوچک با ضخامت کامل باشد) هستند را می‌بایست سریع درمان کرد. سوختگی‌های محیطی دست و پا سینه نیازمند بریدن غشا عضلانی اطراف نواحی سوخته یا اسکارتومی است. این عمل برای درمان یا جلوگیری مشکلات گردش خون در دست و پا یا ترکیب خون با اکسیژن صورت می‌گیرد. مشخص نیست این عمل در سوختگی‌های گردن یا انگشتان مؤثر است یا خیر. در سوختگی‌های الکتریکی ممکن است به فاشیاتومی نیاز باشد.
