تقریبا تمام زنان با گذر از دهه چهارم زندگی خود دوران جدیدی از تغییرات جسمی و روانی را تجربه می‌کنند. با این حال میتوان با شناخت راهکارهای طب سنتی و نیز با ایجاد برخی تغییرات در رژیم غذایی، سبک زندگی و استفاده از درمان‌های خانگی از علائم و رنج دوران یائسگی کم کرد.
یائسگی در چه سنی رخ می‌دهد؟
یائسگی معمولاً در حدود سن 50 سالگی اتفاق می‌افتد. طبق نظر حکما، سنین بین 40 – 60 سال، دوره میانسالی یا کهولت نامیده می‌شود که یائسگی نیز در این سنین اتفاق می‌افتد.
- مزاج سن در این دوره رو به سردی و خشکی می‌رود، در واقع تا 40 سالگی حرارت در بدن غلبه دارد و بعد از آن بدن رو به سردی می‌رود و حرارت بدن افت می‌کند.
- البته باید تفاوت در مزاج‌ها را نیز در نظر گرفت. افراد با مزاج گرم با افزایش سن، دیرتر به سمت سردی می‌روند و بر عکس افراد با مزاج سرد زودتر مزاجشان با افزایش سن سرد می‌شود.
علائم یائسگی در زنان چیست؟
ضمن یائسگی تغییراتی در بدن حاصل می‌شود که امروزه با مضامینی از قبیل تغییرات هورمونی، کاهش هورمون‌های تخمدان (استروژن و پروژسترون) و افزایش هورمون‌های مربوطه در هیپوفیز (FSH و LH) شناخته می‌شوند.
این تغییرات در طب سنتی با تغییرات در مزاج بدن و اخلاط شناخته می‌شوند. با توجه به مطالب گفته شده در رابطه با مزاج سن، سردی و خشکی در بدن رو به افزایش است. یکی از تبعات افزایش خشکی در بدن، انسداد مسامات پوستی (منافذ پوستی) است.
- منافذ پوستی همچون پنجره‌هایی در بدن هستند که دما و رطوبت بدن را تنظیم می‌کنند.
- در طب سنتی به منافذ توجه زیادی شده است که اهمیت بسیاری در سلامت افراد دارند.
- بسته شدن منافذ پوستی باعث کاهش تبادل حرارت و رطوبت بین بدن و محیط اطراف می‌شود.
- به عنوان مثال ساختمانی را در نظر بگیرید که راه ارتباطی آن با محیط اطراف، درها و پنجره‌های آن هستند و درون آن نیز یک بخاری یا منبع حرارت روشن است. مطمئناً اگر در و پنجره‌ها بسته باشند و گرما راه خروجی به بیرون نداشته باشد، پس از مدتی دمای هوا درون خانه افزایش می‌یابد. به همین ترتیب با بسته شدن منافذ پوستی، حرارت درونی بدن که ناشی از متابولیسم سلولی است درون بدن گیر افتاده و حرارت بدن بالا می‌رود و به دنبال آن حالت‌های گرگرفتگی رخ می‌دهد.
راهکارها و توصیه های طب سنتی برای خانم های یائسه
تنظیم منافذ پوستی
- یکی از دلایل مهم گرگرفتگی بدن در خانم‌های یائسه، بسته شدن منافذ پوستی است.
- یکی از راهکارهای خیلی خوب و کاربردی در طب سنتی، روغن مالی بدن است که برای اثرگذاری بیشتر بایستی در حمام انجام شود.
- به این ترتیب که پس از استحمام و قبل از خشک کردن، تمامی سطوح بدن را با یک روغن به مدت 5 دقیقه ماساژ داده می‌شود. میتوان از روغن بادام شیرین که برای همه مزاج‌ها مناسب است، استفاده کرد.
- این ماساژ باعث باز شدن، تنظیم منافذ پوستی و باز و بسته شدن آن‌ها می‌شود. در نتیجه تبادل حرارتی و برودتی بین محیط و داخل بدن بهتر صورت می‌گیرد. همچنین حرارت گیرافتاده داخل بدن خارج می‌شود و حالت گُرگرفتگی از درون برطرف می‌شود.
- نکته مهم: ذکر این نکته خالی از لطف نیست که یک فرد یائسه از درون احساس گرگرفتگی (Hot Flash) دارد و ملمس (سطح پوست) این فرد سرد است.
هماهنگی سبک زندگی با مزاج فرد یائسه
- سبک زندگی افراد یائسه بایستی با مزاجشان هماهنگ شود. چنانچه این افراد مزاج سرد دارند، در مصرف سردیجات نباید زیاده‌روی کنند.
- در صورت پایین بودن سطح انرژی و متابولیسم در این افراد، باید از مواد غذایی مقوی مانند بادام، حریره بادام، انجیر و … استفاده کنند.
- در افراد با مزاج گرم، میزان گرگرفتگی بیشتر است و حالت تب کردگی پیدا می‌کنند. این افراد باید مصرف گرمیجات (تندی، فلفل، ادویه و…) را کاهش دهند.
- به طور کلی غذا باید طبق مزاج تنظیم شود. ورزش به طور مؤکد به این افراد توصیه می‌شود. چرا که ورزش با باز کردن منافذ پوستی و تعریق، کمک زیادی به دفع حرارت زائد می‌کند.
تنظیم خواب
- خواب متعادل و متناسب برای این افراد توصیه می‌شود. خواب کم باعث افزایش خشکی می‌شود که علایم یائسگی را می‌تواند شدت بخشد. خواب زیاد نیز باعث کاهش متابولیسم و سردی می‌شود. با توجه به مزاج سن که رو به سردی می‌رود و همچنین مکانیسم خواب که حرارت را از برون به درون بدن هدایت می‌کند، زیاد خوابیدن باعث افزایش علامت‌های یک فرد یائسه می‌شود.
رفع یبوست
- یبوست برای این افراد بسیار مضر است. بدن انسان ورودی و خروجی دارد.
- ورودی‌های بدن عمدتاً خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها هستند.
- خروجی‌های بدن نیز ادرار، مدفوع، عادت ماهیانه، عرق و … است.
- در افراد یائسه یکی از مهم‌ترین خروجی‌های بدن (عادت ماهانه) از بین رفته است و پاکسازی ماهیانه انجام نمی‌شود. در نتیجه این افراد باید سایر خروجی‌ها را تقویت کنند و در صورت مشکل در هر خروجی باید به سرعت آن را رفع کرد. به همین دلیل در صورت ایجاد یبوست بایستی حتماً مداوا شود.
تقویت استفراغات و دفعیات بدن
- عرق کردن حین ورزش برای این افراد بسیار خوب است.
- مصرف ملین‌ها (انجیر، آلو، خاکشیر، روغن بادام خوراکی، روغن زیتون و …) و مسهل‌ها برای افزایش دفعیات از طریق مدفوع و همچنین مصرف بعضی عرقیجات که مدر هستند و باعث افزایش ادرار می‌شوند، به دفع مواد زائد بدن که به صورت عادات ماهانه دفع نمی‌شوند کمک می‌کند.
- سایر اقداماتی که باعث افزایش دفعیات بدن می‌شود مانند حجامت، خون دادن و فصد برای این افراد توصیه می‌شود. این اقدامات بایستی حتماً تحت نظر پزشک انجام شود.این اعمال باعث کاهش غلظت خون می‌شوند و احتمال سکته را کاهش می‌دهند.
- به طور کلی اینطور میتوان گفت که تقویت استفراغات و دفعیات بدن در این دوره بسیار مهم است.
- روغن مالی شکم در جهت عقربه‌های ساعت توصیه می‌شود.
گیاهان دارویی
مصرف تعدادی از گیاهان داروئی که تا حدودی هورمون‌های زنانه را تقلید می‌کند، در این دوره توصیه می‌شود.
- مصرف رازیانه (به صورت عرق یا پودر شده تخم به صورت مخلوط با شکر که بعد از غذا میل شود)، بومادران (دم‌کرده)، انیسون (عرق یا دم کرده گیاه) و پنج انگشت توصیه می‌شود.
- استفاده از گیاهانی که باعث آرامش اعصاب در این افراد می‌شود مانند دم‌کرده سنبل الطیب، اسطوخودوس و گل گاوزبان(با کمی لیمو عمانی و نبات) نیز به خانم‌های یائسه توصیه می‌شود.
سایر توصیه های طب سنتی جهت کاهش عوارض یائسگی
- افرادی که در آستانه یائسگی قرار دارند (سنین 48 – 50 سالگی)، قاعدگی نامنظم پیدا کرده‌اند و تمایل دارند که دیرتر یائسه شوند، می‌توانند از بادکش گذاری استفاده کنند.
- بادکش گذاری در ناحیه تخمدان‌ها (پایین شکم، بالای کشاله ران و لگن در دو طرف چپ و راست) برای هفته‌ای 1-3 جلسه و هر بار به مدت 10 تا حداکثر 15 دقیقه است.
- در واقع بادکش‌گذاری در این ناحیه به بهبود عملکرد تخمدان کمک می‌کند و با بهبود خون‌رسانی به این ناحیه، تخمدان‌ها را شاداب و طبیعی نگه می‌دارد و از کوچک شدن و یائسگی زودرس جلوگیری به عمل می‌آورد.
- این افراد همچنین در محیط‌های بسیار گرم نباید توقف داشته باشند چراکه باعث افزایش خشکی در بدن آن‌ها می‌شود.
- استرس باعث تحریک‌پذیری بیشتر این افراد می‌شود. تفریح به اندازه کافی باید در برنامه این افراد گنجانده شود.
- ماساژ کل بدن و رفلکس پا برای این افراد مفید است که کمک به تنظیم هورمون‌ها و تمدد اعصاب می‌کند.
- طب سوزنی نیز برای این افراد می‌تواند مؤثر باشد، چراکه طب سوزنی متابولیسم و هورمون‌ها را تنظیم می‌کند.
با تشکر از دکتر د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک و دکتر راحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
