با توجه به اینکه هر فصلی مزاج خاص خود را دارد، حتماً باید سبک زندگی و غذاها نیز متناسب با فصل تغییر کند تا فرد سالم بماند و دچار برخی از مشکلات شایع مانند یبوست پاییزی نشود. مزاج فصل پاییز، سرد و خشک است. در واقع در این فصل، از حرارت هوا کاسته می‌شود و رطوبت هم مانند زمستان زیاد نیست. برخی از مشکلات و بیماری‌های جسمی و روحی (مانند آلرژی‌ها، برخی از مشکلات روحی و روانی، مشکلات گوارشی، مفصلی، تنفسی و…) نیز در این فصل و به دلیل تغییر خصوصیات آب و هوایی و دمایی رخ می‌دهند. حال چه کنیم تا در فصل پاییز به دلیل سردی و خشکی این فصل، دچار یبوست نشویم؟
چرا ابتلا به یبوست در فصل پاییز شایع‌تر است؟
در این فصل، بروز یبوست (به معنی خشکی بدن و کلاً خشکی مزاج) به دلیل سردی و خشکی مزاج پاییز و مصرف مواد غذایی سودازا بیشتر می‌شود که از مصادیق شایع آن یبوست گوارشی است و در این صورت باید ملین‌ها بیشتر مصرف شوند.
لطفاً به یبوست عادت نکنید!!!
یبوست به معنای بسته بودن یکی از راه‌های اساسی بدن در دفع مواد زائد و در نتیجه انباشت آن مواد در بدن اس که می‌تواند سبب بیماری‌های زیادی شود و متأسفانه درصد قابل توجهی از افراد مبتلا به یبوست هستند:
- برخی چنان به این مشکل عادت کرده‌اند که جزئی از زندگی‌شان شده است.
- برخی هم به غلط سال‌هاست که از مسهل‌ها و ملین‌های مختلف استفاده می‌کنند.
- و برخی حتی خبر ندارند که به این بیماری مبتلا هستند و فکر می‌کنند همین که روزی یکبار دفع داشته باشند کافیست!
نکته مهم: در حالی که کیفیت مدفوع دفع شده و راحتی این دفع هم از شاخصه‌های مهم برای یک دفع طبیعی است.
یک دفع مناسب باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟
روزی یکبار دفع داشتن، به معنای یک دفع طبیعی نیست و موارد هم دیگری نیز در آن دخیل هستند:
- دفع باید به آسانی و بدون هرگونه درد و ناراحتی باشد.
- پس از دفع، فرد احساس سبکی و راحتی داشته باشد.
- قوام مدفوع نه زیاد سفت و نه زیاد شل باشد.
- حجم مواد دفعی تقریباً معادل حجم غذای مصرفی باشد.
- بنابراین اختلال در هر یک از موارد فوق، نشانه یبوست است و باید اصلاح شود.
چه عواملی باعث ایجاد یا تشدید یبوست می‌شوند؟
عواملی که با ایجاد یا تشدید یبوست می‌شوند عبارتند از:
- مشکلات تغذیه‌ای: کم مصرف کردن آب و نخوردن فیبر کافی
- عدم رعایت ساعات غذایی منظم
- تغییرات فصلی و تغییرات آب و هوایی
- بی تحرکی
- شرایط فیزیولوژی خاص مانند بارداری، افزایش سن
- مسافرت و اصطلاحاً آب به آب شدن
- مصرف برخی از داروهای شیمیایی مانند داروهای ضدفشارخون، ضدپارکینسون، ضدافسردگی مواد مخدر مانند تریاک
- خودداری از دفع به موقع مدفوع
- مصرف مداوم داروهای ملین و مسهل
- بیماری‌های زمینه‌ای مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت، سطح بالای کلسیم در خون و …
چند فرمان ساده برای درمان یبوست پاییزی
طب سنتی ایرانی راهکارهای متعدد و ویژهای برای درمان یبوست‌های شدید دارد که با توجه به مزاج فرد، مزاج دستگاه گوارش و سایر شرایط وی توسط متخصص طب ایرانی تجویز می‌شود، اما در ادامه به چند توصیه ساده که در منزل برای یبوست‌های غیرشدید قابل انجام است اشاره گشته است:
اگر هر روز اجابت مزاج ندارید یا مدفوع سفت دارید یا احساس می‌کنید اجابت مزاج به طور کامل انجام نمی‌شود علاوه بر افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی، توصیه‌های زیر را به کار بگیرید:
- بهتر است روزی یک یا دو بار در ساعات معین، مخصوصاً صبح‌ها بعد از صرف صبحانه و شب‌ها قبل از خواب عمل تخلیه انجام شود.
- روغن مالی روی و قسمت تحتانی شکم با روغن زیتون، روغن کرچک یا روغن بادام شیرین در جهت عقربه‌های ساعت نیز می‌تواند به رفع یبوست و خشکی کمک کند.
- ورزش‌های ملایم مانند دوچرخه سواری با تقویت عضلات شکم، کمک به دفع مدفوع می‌کنند.
برای بهبود یبوست پاییزی چی بخوریم؟
بسیاری از مواد غذایی خواص ملین داشته و شما را از مصرف داروها، بی نیاز می‌کنند، ضمن اینکه عوارض جانبی داروهای ملین و مسهل موجود در بازار را ندارند:
- برای ایجاد نرمی مدفوع در پاییز، از بین میوه‌ها، می‌توانید از سیب و گلابی شیرین و انارشیرین بدون دانه استفاده کنید، این میوه‌ها یا کمپوت کم شیرین آن‌ها را حدود نیم تا یکساعت بعد از غذا میل کنید.
- وعده صبحانه در تحریک حرکات روده و بهبود یبوست موثر است، وعده صبحانه را بدون تأخیر و ترجیحاً قبل ساعت 8 مصرف کنید.
- غذاهایتان در فصل پاییز، غذاهای آبپز و ترجیحاً آبکی باشد، مانند خورشت‌ها، سوپ‌ها، آش‌های پرسبزی که همراه با غلاتی چون جو یا برنج قهوه‌ای تهیه می‌کنید.
- افزودن روغن زیتون یا روغن بادام به سوپ یا آش در رفع یبوست مفید است.
- هویج را بپزید و همراه صبحانه و شام میل نمایید.
- مصرف مایعات را به خصوص در حالت مدفوع خشک و شفت افزایش داده و در طول روز به میزان متناسب مایعات مصرف کنید،
- در این موارد نوشیدن شربت تخم‌های لعاب‌دار مانند خاکشیر، تخم ریحان، بالنگو و اسفرزه با توجه به شرایط و مزاج بیمار توصیه می‌گردد.
- یکی از بهترین توصیه‌ها برای یبوست‌های پاییزی، ترکیب برنج با شیرگرم مثلاً در شیربرنج یا فرنی است. اگر این غذاها را رقیق تهیه کنید و همراه با شیره انگور میل کنید، یکی از بهترین گزینه‌های غذایی فصل پاییز خواهد شد.
- برای شما که آلرژی پاییزی دارید، افزودن بادام به این ترکیب و تهیه حریره بادام و شیره نیز مفید است (به شرطی که به بادام حساسیت نداشته باشید).
- مصرف ماست به خصوص از نوع پروبیوتیک یا خانگی در تعدیل باکتری‌های روده و بهبود یبوست موثر است (ماست را به عنوان میان وعده با ادویه گرم مانند آویشن، نعناع یا زیره مصرف کنید).
- از میوه‌های خشک ملین مانند برگه زردآلو، انجیر و آلو استفاده کنید. بهتر است این موارد را، شب تا صبح بخیسانید و صبح ناشتا میل کنید.
- استفاده از صیفی‌جاتی مانند هویج، کدوسبز و کدو حلوایی، جوانه غلات و سیزیجاتی مانند شوید، ریحان، آویشن نیز برای شما مفید است.
- مصرف نان سبوس‌داری که به روش تخمیری آماده می‌شود در بهبود یبوست موثر است.
برای بهبود یبوست پاییزی چی نخوریم؟
اصلاح سبک زندگی در بهبود یبوست، نقش موثری دارد، با ایجاد تغییرات جزئی در رژیم غذایی می‌توانید در رفع این مشکل موفق باشید:
- سعی کنید مصرف گوشت، ماهی، تخم مرغ، برنج سفید و شیرینی‌جات را به حداقل ممکن برسانید.
- در پاییز، مصرف زیاد میو‌های تازه توصیه نمی‌شود، بنابراین باید از خوراکی‌های ملین دیگر که مناسب فصل پاییز باشند، نیز استفاده کنید.
- از غذاهای غلیظ و دیر هضم مانند ماکارونی و لازانیا، غذاهای خشک، شور، ترش، تلخ، تند، غذاهای سرخ شده، کنسروی، غذاهای آماده (مثلاً الویه، میرزاقاسمی، ته دیگ، فست فودها، سس‌ها،چای پررنگ و …) غذاهای حاوی رشته‌های خمیری (آش‌های پررشته)، تنقلات مصنوعی مانند چیپس و پفک پرهیز کنید.
- همچنین از مصرف بی‌رویه مواد غذایی مانند بادمجان، عدس، انواع کلم، گوجه فرنگی، پنیر پیتزا، قارچ، ذرت، خرمای خشک (تمر)، تره، شاهی، سیر و پیاز خام دوری کنید.
- مصرف غذاهای یبوست غذا و افزاینده خشکی روده‌ها (انواع میوه‌های نارس و ترش مانند موز نارس، سیب ترش، خرمالوی نارس و گس، سنجد)، غذاهای کبابی و خشک (مانند برنج، کباب، بلوط، ذرت، نان خشک) و ادویه تند (مانند فلفل و زنجبیل) و قابض مانند سماق را کاهش دهید.
- مصرف ماست همراه غذا و بدون مصلحات، یبوست را در افراد با مزاج گوارش سرد، تشدید می‌کند.
نسخه های ساده طب سنتی برای رفع یبوست پاییزه
انجیر و گلاب
شخص اگر مبتلا به دیابت نباشد، می‌تواند انجیر را به صورت خشک (روزی 3 تا 5 عدد) استفاده کند. در صورت خشکی بیش از حد مزاج، می‌توان انجیر را شب در گلاب خیس نمود و صبح ناشتا استفاده کرد که هم غذا و هم ملین است و برای فصل پاییز بسیار مناسب می‌باشد.
روغن بادام شیرین و روغن زیتون
خوردن 20 گرم روغن بادام شیرین با یک استکان آب جوش شب‌ها قبل از خواب و مصرف یک فنجان آب جوش در صبح ناشتا هم کمک شایانی به شما می‌کند.
از روغن زیتون هم می‌توان به میزان 1 قاشق غذاخوری یا مرباخوری صبح ناشتا استفاده نمود یا می‌توان آن را در یک فنجان آب داغ ریخت و همراه با کمی نبات یا عسل شیرین میل نمود که این به ویژه برای کسانی که استعداد یبوست گوارشی دارند، بسیار مفید است.
شکرسرخ و شیر گرم
مصرف شکر سرخ نیز که در عطاری‌ها موجود می‌باشد هم بسیار مفید است، زیرا هم ملین است و هم ایجاد حرارت می‌کند و خاصیت غذایی هم دارد.
- می‌توان 1 قاشق غذاخوری یا مرباخوری از شکر سرخ را در یک لیوان شیر گرم جوشیده شده که از جوشش افتاده ریخت و برای صبحانه میل نمود.
- می‌توان در این لیوان شیر، یک عدد انجیر نیز انداخت.
شکرسرخ و سبوس گندم
همچنین می‌توان برای نرم شدن اجابت مزاج، سبوس گندم و شکر سرخ را با یکدیگر به نسبت مساوی مخلوط نملیید:
- از مخلوط حاصل یک قاشق مرباخوری سر پر در کودکان و یک قاشق غذاخوری در بزرگسالان در شیر گرم یا آب گرم حل کرده، میل شود.
- این دستور بی عارضه غذا محسوب شده و در طولانی مدت قابل اجرا است، بدون آن‌که شما را دچار تنبلی روده نماید.
چه ورزش‌هایی برای بهبود یبوست پاییزی مناسب است؟
اساس حفظ سلامتی، ورزش معتدل و منظم است، ورزش یا بهبود حرکات روده به بهبود هضم، کاهش نفخ و رفع یبوست کمک می‌کند. از جمله ورزش‌های مناسب برای بهبود و رفع یبوست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که بر حسب شرایط بیمار توصیه می‌گردد:
- پیاده روی
- دوچرخه سواری
- بالا رفتن از پله
- انجام روزانه ورزش‌های تقویت کننده عضلات کف لگن به خصوص در بیماران با شکایت دفع ناکامل
تمرینات تقویت کننده عضلات کف لگن
دو نوع تمرین برای تقویت عضلات کف لگن ذکر شده است که جهت تأثیر بیشتر، بهتر است همراه با ماساژ شکم انجام گیرد:
تمرینات آسانسوری
انقباض تدریجی عضلات کف لگن تا رسیدن به حداکثر انقباض و سپش شل کردن تدریجی آن.
- این تمرینات از 5 انقباض 5 ثانیه‌ای با فاصله 10 ثانیه استراحت بین انقباض‌ها شروع می‌شود و به تدریج به 10 انقباض 10 ثانیه‌ای با فاصله 10 ثانیه استراحت می‌رسد.
- از نظر وضعیت فرد حین انجام تمرین نیز، به تدریج انجام تمرینات از حالت خوابیده طاق باز به نیمه نشسته و نشسته و ایستاده و حین راه رفتن تغییر می‌یابد.
مانور پیستون
این مانور حین دفع انجام می‌شود، به این ترتیب که پس از یک دم عمیق، هنگام بازدم دست خود را جلوی دهان گذارده و بازدم علیه مقاومت دست انجام می‌گیرد.
- انجام این مانور بیش از 5 بار طی یکبار دفع توصیه نمی‌شود.
- در صورت عدم موفقیت در دفع مطلوب، توصیه می‌شود بیش از 8 تا 10 دقیقه جهت دفع تلاش ننمایند.
- در این حالت از دستشویی خارج شده و پس از انجام حرکات ورزشی ساده، ماساژ شکم و نوشیدن آب، دوباره به دستشویی بروند.
منبع: گردآوری شده توسط تیم محتوایی طبایع (با سپاس از دکتر مریم عظیمی، دکتر فاطمه مرادی، دکتر سیدمهدی میرغضنفری و دکتر فاطمه معین)
اکرم
خیلی ممنون خیلی خوب بود این توصیه ها و راهکارهای خوبی گفتین تشکر.
ببخشین من برای جلوگیری از این اتفاق هر روز ۲ قاشق غ بارهنگ رو با نبات و آب زیاد جوشانده و به اندازه یه فنجان همراه با لعابش میخورم و خیلی خوب و راحت هستم و آیا این روش و این مواد لعابی ضرری نداره برای روده ها برای استفاده هر روز و دراز مدت اشکالی پیش نمیاره؟
محمدرضا میر
سلام و درود. ممنونم، لطف دارید.
بله در کتب طب سنتی ذکر شده که برگ و تخم بارهنگ مقادیر زیادی فیبر دارند که به عنوان یک ملین طبیعی عمل کرده و با افزایش حرکات روده به پیشگیری و درمان یبوست کمک می کنند.و برای درمان یبوست پیشنهاد می شود که دو قاشق چای خوری تخم بارهنگ را در دو فنجان آب تصفیه شده خیس کنید تا لعاب بدهد و سپس بخورید یا یک قاشق مرباخوری تخم بارهنگ در یک لیوان آب جوشانده و میل کنید تا ترشح آنزیم های دستگاه گوارش تنظیم شود.
اما مصرف بارهنگ در حد مصرف دارویی و درمانی و برای مدت محدود عوارضی نداره، در دراز مدت باعث تنبلی روده میشه و روده شما شرطی میشه که حتما برای اجابت مزاج راحت باید مسهل یا ملین خاصی مصرف بشه. پس مصرف مدام این دسته از مسهلات ممنوع اما اگر برای یک مقطع زمانی مانند سه روز تا یک هفته آن هم برای درمان مشکل یبوست ایرادی نداره و شما اگر فکر می کنید در صورت عدم مصرف این مواد همیشه مشکل سختی اجابت مزاج خواهید داشت، بهتر است آن را اصولی درمان کنید. سپاس از شما