آیا مفهوم مزاج معادل امروزی دارد؟ همانطور که می‌دانید هر علم و مکتبی یک سری اصول و پایه برای خودش دارد و فاکتور مهمی که باعث تمایز طب سنتی ایرانی از طب نوین می‌شود همان دیدگاه مزاجی آن است.
هرچند مفهوم مزاج مفهومی كهن و هماهنگ با مبانی طب سنتی ایرانی است و به طور مستقیم به اصطلاح مزاج و تقسيم بندی به مزاج‌های مفرد و مرکب در كتاب‌های مرجع پزشكی اشاره نشده، اما می‌خواهیم ببینیم آیا می‌شود مفهوم مزاج را برپايه اصول و اصطلاحات مورد تأييد علوم تجربی امروزی بازتعبير كرد؟
تعبيرات امروزی از مزاج
با مروری بر مباحث مطرح در پزشكی مدرن كه به نحوی به بحث مزاج نزديک‌اند و بررسی سیستم سردی و گرمی غذا و این که چه تأثیری بر سیستم و متابولیسم بدن دارند و چرا مصرف برخی غذاها مثه زنجبیل و فلفل در بدن علائم گرمی و مصرف غذاهایی مثه خیار و ماست در بدن سردی ایجاد می‌کند چهار تئوری جهت بیان معادل امروزی مفهوم مزاج مطرح می‌شود:
1) تئوری و تعبیر اول (تفاوت سطح پاسخ سيستم خودکار عصبی)
مواد غذایی با ورود به بدن بر عملکرد سیستم خودکار عصبی (سيستم اعصاب اتونوم) اثر گذاشته و آن را فعال می‌کنند؛ این سیستم از نظر آناتومیکی و عملکردی به دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک تقسیم می‌شود که از نظر علمی ثابت شده است که:
- غذاهای گرم بر سیستم اعصاب سمپاتیک تأثیر گذاشته و علائم گرمی ظاهر می‌شود.
- و غذاهای سرد سیستم پاراسمپاتیک را فعال می‌کنند و علائم سردی ایجاد می‌شود.
پس:
افراد گرم مزاج دارای فعاليت سيستم عصبی سمپاتيک بيشتر و سيستم عصبی پاراسمپاتيک كمتری از افراد سردمزاج اند.
2) تئوری و تعبیر دوم (تفاوت میزان ترشحات هورمون های تیروئیدی)
مواد غذایی ترشحات غدد درون ریز مانند تیروئید را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
- مواد غذایی گرم ترشحات هورمون تیروئید را زیاد می‌کنند.
- و مواد غذایی سرد این ترشحات را کم می‌کنند.
- با خوردن مواد غذایی با مزاج گرم علائمی که در بدن ظاهر می‌شود بیشتر شبیه پرکاری تیروئید است.
- و با خوردن مواد غذایی با مزاج سرد علائمی که در بدن ظاهر می‌شود بیشتر شبیه کم کاری تیروئید است.
پس:
- غده تيروئيد افراد سردمزاج فعاليت كمی دارد، كه به تبع آن متابوليسم پايه (سوخت وساز پايه) پايينی دارند.
- در مقابل، غده تيروئيد افراد گرم مزاج فعاليت زيادی داره، كه درنتيجه متابوليسم پايه بالاتری از افراد معمولی دارند.
3) تئوری و تعبیر سوم (تفاوت میزان ترشحات غدد فوق کلیوی)
مواد غذایی ترشحات برخی از غدد درون ریز مانند غدد فوق کلیوی را هم تحت تأثیر قرار می‌دهند:
- مواد غذایی با مزاج گرم باعث کــاهش تـرشح هــورمون کورتیکواستروئید از غدد فوق کلیوی می‌شوند.
- مواد غذایی با مزاج سرد باعث افزایش تـرشح هــورمون کورتیکواستروئید از غدد فوق کلیوی می‌شوند.
پس:
افراد گرم مزاج دارای فعاليت سمپاتيک فوق كليوی و كورتيكوستروئيد فوق كليوی کمتری در مقایسه با افراد سرد مزاج هستند.
4) تئوری و تعبیر چهارم (تفاوت میزان ترشحات آنزیم های گوارشی)
مواد غذایی با ورود به بدن آنزیم‌های گوارشی را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
- مواد غذایی با مزاج گرم ترشحات این آنزیم‌ها را زیاد می‌کنند.
- و مواد غذایی با مزاج سرد ترشحات این آنزیم‌ها را کم می‌کنند.
حرف پایانی
تئوری‌ها و تعبیرات مختلفی در زمینه معادل سازی مفهوم مزاج با اصطلاحات امروزی طب نوین مطرح است، اما آنچه که بیشتر از همه واجد اهمیت است توجه بیشتر به دیدگاه مزاجی است، چرا که مزاج به ما در تشخيص و پی بردن به نکاتی که در طب جدید ممکن است توجیهی برای آن‌ها وجود نداشته باشد و همچنین در برگرداندن تعادل به عملکرد بدن، کمک شایان توجهی به ما مینماید.
منبع:
تیم محتوایی طبایع (با سپاس از دکتر الهام پارسا)
