قولنج چیست؟
- گزاره واژه قولنج يا کوليک در گذر روزگار به درازای تاريخ پزشکی دچار دگرگونیهایی گسترده شده است. چندين سده مفهوم آن بر يک بيماری آمده است که پيامدهای بنيادين آن درد شکم و بندآمدن و راندهنشدن پسماندههای گوارشی (پيخال) از رودهها میباشد.
- ولی امروزه آن را تنها بر دردهای شکمی با اندازههای گوناگون نامگذاری میکنند که در برگيرنده فتق بسته و آماسهای گوناگون شکمی و التهاب روده بزرگ و بسته شدن و گرهخوردگیهای روده کوچک است.
- در این گفتار کوشش بر آن است تا به گونهای کوتاه به بررسی و سنجش بیماری قولنج از دیدگاه رازی و پورسینا پرداخته شود و همنوایی و اختلاف گفتگوهایشان، نازکبینانه گزارش شود؛ بنابراین هنگامی که کتاب قولنج رازی و رساله قولنج پورسینا، زیر ذرهبین برده شود، بیگمان نخستین پرسش این است که چگونه اين بزرگان پزشکی ایرانی توانستهاند، پايههای تشخيص بالينی بيماری قولنج را اين چنين بنگارند؛ که در پزشکی جهان امروزین استواری و ارزش خود را هنوز نگاهداشته است.
- ایشان انگیزههای گوناگون پیدایش بیماری قولنج را به گستردگی بازگو میکنند. پورسینا بیش از هشتاد انگیزه را برای رخداد آن یاد میکند. ایشان افزون بر یادکرد نشانههای این بیماری، نازکبینانه و بسیار زیبا به تشخیص افتراقی آن از درد گرده و یا سنگ گرده و پیشابدان و از دلپیچ زردابی و از زخم روده (سحج) میپردازند.
- هر کدامشان گونههای قولنج را در دستهبندی متفاوت با یکدیگر ولی نزدیک به هم بازگو میکند که با بیش هزار سال اختلاف با ما بسیار شگفتانگیز است. در پایان به درمان با داروهای تکی و ترکیبی هر کدام از گونهها میپردازند و نیز راههای پیشگیری از پدیدآمدن آن را به گستردگی مینگارند.
معرفی کتاب قولنج
- «کتاب قولنج» تالیف محمد بن زکریای رازی (متوفی ۳۱۳ ق) است. در انتهای این اثر «رساله فی القولنج» نوشته ابن سینا نیز آمده است. بیماری قولنج از بیماریهای مهمی بوده که گاه سبب فوت افراد میشده است.
- هر دو این کتابها (قولنج رازی و رساله قولنج ابن سینا) به معرفی بیماری قولنج، انواع، ویژگیها و نحوه درمان آن اختصاص دارد، که رازی در هجده بخش و ابن سینا در سه گفتار، به بررسی این موضوع پرداختهاند.
محتوای کتاب قولنج
- رازی در باب اول این اثر انگیزهاش را نگارش اثری مفید و سودمند پیرامون بیماری قولنج عنوان کرده و متذکر شده که بسیاری از نگاشتههایی که پیرامون این موضوع به رشته تحریر درآمده است به مباحثی اختصاص دارد که چندان فائدهای ندارند و بالعکس از مباحثی که نافع و سودمند است غفلت نمودهاند.
- «کتاب قولنج» در ۱۸ باب به رشته تحریر درآمده است. «رساله فی القولنج» نیز مشتمل بر هشت فصل است. کتاب قولنج از سودمندترین نگاشتهها پیرامون مبحث قولنج است. این اثر هم ترتیبی منطقی دارد و هم تحریر مباحث خالی از غموضت و پیچیدگی است. رازی در این اثر گویا در پی تحریر و نگارش تجربیات و آزمودههای خویش است از این رو کمتر به اقوال دیگران استناد میکند و به نقد و کنکاش با اطبای دیگر نمیپردازد.
