جوز هندی تخم سخت و خوشبوی درخت جوزبویا یا جوزبوا، یک هسته درختی وحشی، خوش بو و پرخاصیت است که آن را آسیاب و پودر می‌نمایند و مصرف آن به عنوان ادویه، در مناطق گرمسیری رواج بسیاری دارد. پس با ما در ادامه همراه باشید، تا در مورد آن اطلاعات بیش‌تری کسب کنیم:
مشخصات ظاهری جوزبوا
جوزبویا یا جوزبوا را ازدانه های رسیده وخشک شده‌ی گیاهی به نام «میریستیکا فراگرانس» ازتیره ی میریستی کاسه به دست می‌آورند.
- این گیاه دارویی درختی است دو پایه به ارتفاع تقریباً 8 تا 10 متر بابرگ های همیشه سبز، موجدار، بیضی شکل، نوک تیز و چرمی.
- سطح فوقانی برگ‌ها سبز تیره و سطح تحتانی آن‌ها، سبز مایل به سفید می‌باشد.
- گل‌های آن نر و ماده و دارای پوششی ضخیم، گوشتدار و منقسم به سه تقسیم بیضوی و نوک تیز می‌باشند.
- پس از هر آمیزشِ گل‌های نر و ماده میوه‌ای گوشتدار به ابعاد هلو و زردرنگ به وجود می‌آید؛
- این میوه، پس از رسیدن شکافته شده و دانه‌ای درخشان و قهوه‌ای رنگ مایل به صورتی که در یک پوشش گوشتدار و قرمز رنگ است آشکار می‌شود.
- در واقع قسمت مورداستفاده‌ی گیاه دارویی جوزبویا، همین دانه بوده که دارای بوی معطر و طعم ادویه‌ای مانند و تلخ می‌باشد.
جوزبوا به چه نام‌هایی شناخته می‌شود؟
- در ایران با نام‌های «جوزبویا»،«جوزا»، « جورهندی»
- دركتب طب سنتی با نام «جوزبوا»،«جوزالطیب»
- به فرانسوی Muscade , noix de muscade
- به انگلیسی Mace ,nutmeg
رویش جغرافیایی جوزبوا
اغلب در مناطق حاره‌ی پر باران هر دو نیمکره انتشار دارد و بومی جزایر هند شرقی می‌باشد. در ضمن در سایر مناطق گرمسیری مرطوب بعضی از کشورها خصوصاً اندونزی و جزایر آنتیل می‌روید.
ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در آن
اسانس روغنی فرار (شامل ماده‌ای سمی به نام میریستی سین، اوژنول، ایزواوژنول، پی‌نن، دی پنتن، سافرول، کامفن و چند نوع الکل)، روغن چرب ثابت و ساپونین در آن تشخیص داده شده است.
طبیعت و خواص جوزبویا
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است و از خواص زیر برخوردار می‌باشد:
- برطرف کننده رطوبت اضافی معده
- تحلیل برنده گازها
- نافع برای قولنج شکم در اثر سرما
- مقوی کبد و معده و ضدیرقان در افراد با معده و کبد سرد و رطوبی
- مقوی قوای جنسی در افراد سرد مزاج
- مفید برای دل بهم خوردگی (در افرادی که تهوع و رفلاکس دارند، در همراهی غذاهای آبکی پرفایده خواهد بود، البته زیاده روی نشود.)
نحوه مصرف جوزبوا
همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم، بخش قابل استفاده گیاه جوزبوا، دانه یا هسته آن است که تقریباً شبیه بلوط است و بافتی بسیار سفت دارد.
- عموماً آن را به طور معمول آسیاب کرده و به صورت پودر شده و به شکل ادویه استفاده می‌کنند.
- پس روی غذاهای آبکی مانند انواع سوپ،آش، آبگوشت، کمی از پودر آن پاشیده یا کمی رنده شود.
- برخی روی شبرینی «پای» و برخی روی «پیتزا» هم اندکی از رنده شده آن استفاده می‌کنند.
- در استعمال خارجی نیز پودر شده آن به صورت ضماد تسکین دهنده دردهای روماتیسمی ناشی از سردی است.
- روغن دانه های این گیاه دارویی را به نام کره‌ی جوزبوا دربعضی پمادهابه کارمی‌برند.
تذکر
مراقب باشید که این ادویه مناسب مصرف روزانه نیست و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.
زیاده‌روی در مصرف جوزبوا یا جوزهندی ایجاد ناراحتی‌های ریوی، ورم پروستات، کم اشتهایی و بدخلقی می‌کند.
از نظر بعضی از حکمای طب سنتی مصرف یک عدد جوزبویا (جوزهندی) کامل، ایجاد مسمومیت، سردرد، سرگیجه، خنده‌های احمقانه، تجسم مناظر تخیلی، تحریکات عصبی، ضعف و بی‌حالی، چرت زدن، کاهش دید چشم؛ فلج اعضا و … مینماید.
موارد محدودیت و منع مصرف جوزبوا
- استفاده از آن در دوران بارداری و شیردهی ممنوع است.
- برای گرم مزاجان مضر است و سردرد می‌آورد در این مورد باید با کمی گشنیز خورده شود.
منبع: طب الصمصام – آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، و با سپاس از دکتر الهام اختری)
