مفرح القلوب کتابی 3 جلدی، تأليف محمد اكبر بن مير مقيم ارزانى معروف به حكيم ارزانى در حقيقت شرحى فارسى بر كتاب «قانونچه» تأليف محمّد بن محمود چغمينى (متوفى 745ق) منجم و طبيب خوارزمى است. اين اثر، در عين ايجاز، پرمحتوا و آموزنده است.
معرفی کتاب مفرح القلوب
- کتاب (مفرح القلوب) شرح قانونچه چغمينی میباشد كه در سال 12 هجري قمری نگاشته شده و مأخذ آن تصوير نسخه چاپ سنگی موجود در بنياد دایره المعارف جمهوری اسلامی ايران میباشد.
- هر چند اسم قانونچه تداعى كننده، اين مطلب است كه اين اثر خلاصهاى از قانون است؛ ولى حقيقت اين است كه اين اثر _ چنانچه مؤلف در مقدمه گفته_ برگرفته از كتب مختلفى است.
- به هر حال، محتوا، سادگى، نظم منطقى و سير آموزشى كتاب موجب شده كه از ديرباز اين كتاب به عنوان يک كتاب درسى مورد توجه قرار گيرد، چنانكه حتى در زمان ما نيز علاقهمندان به دانش طب سنتى همچنان از اين اثر به عنوان كتاب درسى استفاده مىنمايند. درخواست برخى از دوستان در شرح كتاب قانونچه، انگيزه نگارش كتاب را فراهم آورده است.
- اهميت كتاب قانونچه بدان سبب است كه شروح متعددى به اين كتاب مختصر نگاشته شده است.اما از مهمترين اين شروح و بلكه مشهورترين آنها مفرّح القلوب است كه مؤلف آن را به نام پادشاه وقت سلطان محمد فرخ و به زبان فارسى تأليف كرده است.
ساختار کتاب
- مفرّح القلوب تنها شرح پنج مقاله اول قانونچه است و مؤلف مبحث امراض آن را شرح نكرده، بلكه خواننده را در اين قسمت به كتاب ديگرش، طب اكبرى ارجاع داده است.
- مؤلف در نگارش اين اثر ابتدا بخشى از قانونچه را عيناً نقل مىكند و سپس ترجمه آن را مىنگارد و در ادامه اين قسمت را شرح مىدهد و به همين ترتيب پنج مقاله اول قانونچه را ترجمه و شرح مىكند.
مختصری در مورد محتوا کتاب
- مؤلف در شرح مراد چغمينى از بسيارى از منابع مهم طب سنتى استفاده مىكند، ولى چنانكه مؤلف خود تصريح مىكند، بيشترين استفاده او از قانون و شرح قرشى بر آن است. وى مىگويد: «در اثناى نگارش اين رساله اگر چه اكثر كتب حاضر مىشدند، ليكن بيشتر از قانون و شرح قرشى مرقوم مىگشت».
- هر چند مؤلف در شرح اين اثر از مراجعه به كتب گذشتگان غفلت نورزيده، ولى اهميت اين اثر تنها در نقل قول از ديگران نيست، بلكه شرح و نقد كلام اطباى بزرگ به بيانى روشن و ساده مهمترين ويژگى اين كتاب است. همين ويژگى باعث شده كه حكيمانى كه پس از مؤلف قصد نگارش متنى در كليات طب سنتى داشتهاند، به اين كتاب نيز مراجعه كنند. از جمله حكيم مير محمدحسين عقيلى خراسانى در خلاصه الحكمه چندين بار تحقيقات مؤلف در اين كتاب را نقل و احياناً نقد مىكند.
فهرست کتاب مفرح القلوب
- مقدمه مولف
- مقاله اول- در امور طبيعيه
- مقاله دوم- در علم تشريح
- مقاله سوم- در باب احوال بدن انسان از نظر صحت و مرض و اسباب و علائم آنها
- مقاله چهارم- در بيان انواع نبض و حالات ادرار
- مقاله پنجم- در بيان روش های كلی تدبير تندرستان و درمان بيماران
- مقاله ششم- در بيان بيماری های ناحيه سر
- مقاله هفتم- در بيان بيماری های اعضايی كه از سينه تا زير ناف قرار دارند
- مقاله هشتم- درباره بيماری های اعضاي ديگر بدن
- مقاله نهم- درباره انواع تب و بيماری هايی كه در ظاهر بدن آشكار می شوند
- مقاله دهم- در بيان ويژگی هاي خوردنی ها و نوشيدنی های متعارف
