آیا تا حالا اسم گیاه پای خر یا پاخری به گوشتون خورده است؟ آیا می‌دانید چه خواص و فواید مفیدی در طب سنتی دارد؟ البته فکر میکنم اسم این گیاه برای اکثزیت شما، ناشناخته باشد. بنابراین تصمیم داریم این پست را به معرفی این گیاه اختصاص دهیم.
نام علمی گیاه پاخری
نام علمی گیاه پاخری Tussilago farfara L، نام فرانسه Tussilago و نام انگلیسی آن Horse foot می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، پای خر، پاخری، حشیشة السعال (گیاه سرفه)، دوست الحمار، فَرفَرَه، توسی لاگو و فنجیوون، منجون، فخریون نامیده شده است.
معرفی و مشخصات ظاهری گیاه
گیاهی است خودرو، ریزوم‌دار، چند ساله و بوته‌ای از تیره کاسنی(Compositae) با ریشه‌ای ضخیم که از ریزوم آن ریشه خارج می‌شود، گوشت‌دار و خزنده که چندین ساقه‌ی قائم از آن خارج می‌شوند.
- ساقه‌ها سفید پنبه‌ای، فلس‌دار و رنگ فلس‌ها نیز بنفش است.
- برگ‌های آن سبز، پهن و متصل به ریشه یعنی به سطح خاک نزدیک هستند.
- سطح فوقانی پهنک برگ‌ها سبز و سطح تحتانی آن‌ها به علت پوشیده بودن از کرک‌های ظریف سبز مایل به سفید است.
- سمت انتهایی ساقه‌های گل‌دار گیاه پس از ظاهر شدن کاملکاپیتول‌ها به سمت پایین خمیده شده و در هر کاپیتول آن دو نوع گل زرد رنگ دیده می‌شود.
- میوه‌اش فندقه و دارای یک دسته تار ظریف در قسمت انتهایی است.
- از ویژگی‌های این گیاه این است که در بهار قبل از تولید برگ‌ها غنچه و گل‌هایش ظاهر می‌گردد.
طبیعت
طبق نظر حکمای طب سنتی، طبیعت آن خیلی گرم و خشک می‌باشد.
رویش جغرافیایی
اغلب در نواحی مرطوب سراسر اروپا، آسیا، آفریقا و در ایران بیشتر در استان‌های شمالی و شمال غربی بخصوص در استان آذربایجان و نواحی مانند شمیرانات و کندوان انتشار دارد.
بخش مورد استفاده
برگ‌ها و گل‌ها
اشکال مورد استفاده گیاه پاخری
این گیاه به اشکال زیر قابل استفاده است، اما لطفاً خودسرانه اقدام به مصرف نکنید:
- دمکرده گل پای خر (پاخری) : برای تهیه این دمکرده مقدار 5 الی 8 گرم از گل‌های آن را داخل یک لیوان آب جوش ریخته و 5 دقیقه دم کنید. از دمکرده گل‌های این گیاه برای درمان سرفه‌های خشن، آبریزش بینی، سرماخوردگی و آنفلوآنزا استفاده کنید.
- تنتور گل پای خر (پاخری) : تنتور تهیه شده از گل‌های گیاه پای خر را برای درمان سرفه‌های مزمن و مداوم مصرف کنید. برای اثر بخشی بهتر می‌توان گیاهانی نظیر آویشن و زنجبیل شامی را با آن ترکیب کرد.
- شربت گل پای خر (پاخری) : از دمکرده گل‌ها می‌توان با ترکیب عسل نوعی شربت تهیه کرد از این شربت برای درمان سرفه‌های خشک و مقاوم استفاده کنید. این شربت دارای خاصیت مرطوب کنندگی است.
- جوشانده برگ پای خر (پاخری): جوشانده برگ‌ها که از ترکیب 70 گرم برگ گیاه در داخل یک لیتر آب تهیه می‌شود را می‌توان برای درمان سرفه و آبریزش بینی استفاده کرد.
- افشره برگ پای خر (پاخری) : برگ‌های تازه این گیاه را می‌توان پس از کوبیدن به شکل افشره در درمان جراحات سطحی و زخم‌های مزمن به شکل کمپرس استفاده کرد.
نحوه مصرف
به طور معمول برگ‌ها و گل‌ها را به صورت دم کرده یا جوشانده، شربت، تنتور، ضماد استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.
پاخری چه خواص و فوایدی دارد:
از جمله خواص و فواید این گیاه می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- به دلیل داشتن لعاب زیاد در امراض تنفسی به عنوان ماده خلط آور مصرف می‌گردد. مثلا مصرف آن در گرفتگی بینی، ورم مجاری تنفسی فوقانی، سرفه‌های اسپاسمی، برونشیت و بهبود آسم مفید است.
- محلل باد و گازهای سینه و رفع کننده آنژین، ضدچسبندگی پلاکت‌ها و تقویت کننده قلب است.
- افزاینده فشار خون و محرک سیستم ایمنی بدن، ضد خیز عمومی بدن و معرق می‌باشد.
- برطرف‌کننده یبوست و رفع کننده حبس البول است.
- در واقع املاح پتاسیم آن، خاصیت ازدیاد ادرار را به آن می‌دهد.
- در استعمال خارجی به صورت بخور (بخور ریشه و برگ) رفع کننده سرفه‌های خشک می‌باشد.
- له شده برگ‌های گیاه به صورت ضماد درمان کننده کچلی و این ضماد همراه عسل درمان‌کننده باد سرخ است.
موارد منع مصرف
- مصرف پاخری برای خانم‌های باردار و مادران شیرده ممنوع می‌باشد.
- مصرف بیش از حد مجاز و خودسرانه آن در یک وعده، سمّی بوده و به کبد آسیب می‌رساند. اشخاصی که به نوعی از بیماری‌های کبدی دچار می‌باشند باید از مصرف آن خودداری کنند.
