وقتی حرف از بیقراری و ناآرامی میشه؛ معمولاً همگی یاد بی‌قراری‌های روحی می‌افتیم، غافل از این‌که فقط روح آدمی از بیقراری رنج نمی‌بره و گاهی پاها نیز دچار نوعی بیقراری می‌شن به نام پای بیقرار…
منظور از پای بیقرار یا پای ناآرام چیست؟
سندرم پای بی قرار یا (RLS (Restless legs syndrome یک اختلال عصبی و احساس ناخوشایند در پاهاست که در عصر یا شب هنگام و در زمان نشستن طولانی مدت و بدون تحرک و در هنگام درازکشیدن بیشتر اتفاق می افتد:
- این احساس ناخوشایند معمولاً در نرمه ساق پا اتفاق می‌افتد اما می‌تواند در هر جای دیگری از پاها از مچ گرفته تا ران احساس گردد؛
- عموماً در بین خانم‌ها نسبت به آقایان شابع‌تر است.
- در هر سنی ممکن است بروز کند، ولی معمولاً با افزایش سن، احتمال ابتلا به آن افزایش می‌یابد.
- این سندرم نوعی اختلال خواب نیز به حساب می‌آید چرا که مبتلایان در به‌خواب‌رفتن و داشتن استراحت کافی در شب با مشکل مواجه‌اند.
- همچنین جزء اختلالات حرکتی نیز طبقه‌بندی می‌شود زیرا تکان دادن و حرکت معمولاً درد و ناراحتی را برطرف می‌کند.
- در موارد شدید RLS، علائم آن بیش از دو بار در هفته رخ می‌دهد و منجر به وقفه‌های شدید خواب و اختلال در عملکرد روزانه می‌شود.
- در طب ایرانی (کتاب اکسیر اعظم) این بیماری تحت عنوان «ضعف رجل و بطوء مشی» آمده است.
نشانگان و علائم سندرم پاهای بیقرار
این اختلال عموماً با احساس یکی یا چند مورد از علائم زیر در پاها همراه است:
- احساس خارش یا کشیدگی
- احساس درد و داشتن نبض در پاها
- سوزش
- گزگز و مور مور شدن
- احساس کاذب حرکت مایع در ساق پاها
- احساس کاذب حرکت مورچه و حشرات در ساق پاها
- پرش غیرارادی پاها بلافاصله پس از بخواب رفتن یا در طی خواب
و بیمار برای کاهش این احساسات ناخوشایند، ناچار است پای خود را تکان دهد یا بکشد.
چرا دچار سندرم پای بیقرار می‌شویم؟
از منظر طب نوین
از منظر طب نوین، علت بیقراری پاها در بسیاری از موارد ناشناخته است. با این وجود، عوامل زیر می‌توانند در بروز یا تشدید علائم این سندرم موثر باشند:
- زمینه ارثی و ژنتیکی (به ویژه در مبتلایان زیر 40 سال)
- کمبود مینرال‌ها و برخی ویتامین‌ها از جمله: ویتامین B6، منیزیم، کلسیم
- کم خونی و کمبود آهن
- بیماری‌های عصبی (افسردگی، استرس و فشار روانی و …)
- ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند پارکینسون، ام‌اس، بیماری کلیوی؛ بیماری دیابت و نوروپاتی محیطی
- فشار خون بالا
- چاقی و اضافه وزن
- محرومیت یا اختلال در خواب
- مصرف الکل، نیکوتین (سیگار، قلیان و انواع دخانیات)
- مصرف زیاد ترکیبات کافئین دار
- واریس و نارسایی مزمن وریدی
- تغییرات هورمونی در دوران بارداری
- مصرف برخی داروها از جمله داروهای ضد‌انعقادی، داروهای ضدویروسی، برخی از داروهای ضد‌افسردگی، ضد تهوع، داروهای سرماخوردگی و آلرژی که شامل آنتی‌هیستامین‌های آرام‌بخش هستند.
از منظر طب سنتی
این بیماری می‌تواند در اثر موارد زیر رخ دهد:
1) تجمع بلغم لزج یا جصی
لذا باید از مصرف بلغم‌زاها و اموری که باعث تجمع اخلاط می‌شود مانند خوابیدن بلافاصله پس از مصرف غذا، نوشیدن آب بین غذا و سریع غذا خوردن که باعث ضعف کبد، کلیه و نزول اخلاط می‌شوند، خودداری کرد.
2) غلیظ شدن سودا
ممکن است از تکاثف یا غلیظ شدن سودا هم باشد؛ در این نوع از سندرم پای بیقرار، اوضاع بیمار با خوردن آب یخ، عدس، گوجه‌فرنگی، سس‌ها و فست‌فودها و نیز ترشیجات بدتر خواهد شد.
3) ریزش ماده یا نزله‌ای با جنس سودای محترقه یا مره محترقه
- پدیده پای بیقرار می‌تواند در اثر ریزش ماده یا نزله‌ای با جنس سودای محترقه یا مره محترقه نیز ایجاد شود چون سودا پایین‌نشین است لذا میل به رسوب و ته نشین شدن در بدن کرده و اندام‌های تحتانی را درگیر می‌کند.
- سودای محترقه نیز می‌تواند باعث تولید ریاح غلیظه، سخت تحلیل شود و در موضع باعث درد یا بیقراری شود.
4) غلبه ریاح در اندام‌ها
- گاهی ممکن است سندرم پای بیقرار ناشی از غلبه ریاح در اندام‌ها باشد؛ در چنین حالتی اگر قوای نفسانی و غریزی و حیوانی ضعیف باشند، مقدمه سندرم پای بیقرار فراهم می‌شود؛
- این نوع از پای بیقرار با ماساژ و دلک تخفیف پیدا می‌کند؛ باید توجه داشت که ماساژ در این مورد خاص درمان‌کننده نیست بلکه تخفیف‌دهنده است؛
پیشنهادهایی برای بهبود و درمان سندرم پای بیقرار
1) جستجوی علت
در وهله اول باید علت اصلی را پیدا کرد، رفع این علل یا کنترل این بیماری‌ها به کاهش شدت علائم سندرم پای بیقرار یا حتی درمان آن منجر می‌شود.
به عنوان مثال، با توجه به علت زمینه، بهبود خواب، رفع کم خونی، کنترل قند خون، ترک الکل و سیگار یا درمان واریس و …. ممکن است علائم این بیماری را تسکین دهد.
2) تدابیر کمکی در صورت نداشتن علت خاص
در موارد بدون علت یا با علت ناشناخته یا موارد وراثتی چند گام ساده به کم شدن شدت علائم کمک می‌کند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
روزانه ورزش کنید!
ورزش مناسب و متعادل (نه کم و نه زیاد)، حتی درجا زدن ساده در منزل (کمک به توزیع مناسب خون در بدن و کاهش علائم)
مغز خود را ورزش دهید!
نشستن طولانی مدت و بدون تحرک علائم سندرم را بدتر می کند، پس وقتی که نشسته اید و تلویزیون تماشا می‌کنید و یا در یک مطب شلوغ نشسته‌اید. کارهایی که حواس شما را پرت می‌کنند، می توانند گاهی اوقات علائم سندرم را کمتر کنند. لذا جدول حل کنید، موسیقی ملایم گوش دهید، کتاب بخوانید و …
پاها را ماساژ دهید!
- ماساژ دادن پا از ساق به پایین با (روغن بابونه یا مخلوط روغن سیاهدانه، روغن بابونه و روغن قسط) یا بدون روغن
- ماساژ پا در آب گرم و قرار دادن پا در لگن آب گرم، شبی به مدت 20 دقیقه
- قرار دادن پاها در ظرفی حاوی (آب گرم، 4 ق.غ بابونه و 4 ق.غ بومادران) شبی به مدت 10 تا 15 دقیقه
- استفاده از کیسه‌ی آب گرم قبل از خواب می‌تواند کمک کند.
قبل از خواب پاهای خود را ورزش دهید!
- برای کشش ساق پا، پای چپ خود را کشیده و عقب ببرید و پای راست خود را از زانو کمی خم کرده و جلو بیاورید.
- می توانید دستان خود روی ران پای راست خود و یا دیوار قرار دهید.
- این حرکت را برای پای دیگر خود تکرار کنید.
به طور عمیق نفس بکشید!
استرس و فشار روحی و جسمی، علائم سندرم را بدتر می‌کند. لذا :
- با انجام چندبار تنفس آرام و عمیق طبی (5 شماره دم، 5 شماره حبس نفس و 5 شماره بازدم)، گرفتگی عضلات خود را برطرف کنید.
- همچنین می‌توانید قبل از خواب، به یک موسیقی آرام گوش دهید یا کتاب بخوانید.
برنامه خواب مرتب داشته باشید!
- علاوه بر آشنایی با نحوه ماساژ در پاهایبی قرار، داشتن برنامه خواب مرتب هم به بیماران توصیه می‌شود.
- خوابیدن و بیدار شدن سر یک ساعت مشخص در هر روز می تواند وضعیت خوابیدن را بهتر کند.
از مواد یا غذاهایی که باعث ایجاد یا تشدید مشکل می‌شوند، اجتناب کنید!
- مواد کافئین دار نخورید: مصرف قهوه، چای، کاکائو و نوشابه سیاه به علت داشتن کافئین باعث می‌شود کمی احساس انرژی و شادابی کنید، ولی علائم سندرم پای بیقرار را بدتر می‌کنند.
- الکل ننوشید: مصرف الکل باعث بروز علائم سندرم پای بیقرار می‌شود.
- سیگار و قلیان نکشید: نیکوتین موجود در سیگار هم علائم سندرم را بدتر می‌کند، لذا از مصرف سیگار، قلیان و هر نوع محصول دخانی دیگر خودداری کنید.
- مصرف سردیجات و سودازاها را محدود و در شب قطع کنید: مانند گوشت گوساله، ماهی، دوغ، ماست، خیار، گوجه فرنگی، بادمجان، عدس، ،ترشی ،سرکه،آبلیمو و…
طب سوزنی برای سندرم پای بیقرار
در کنار تدابیر بالا و درمان‌های دارویی تجویز شده از سوی پزشک، یکی از درمان‌های موثر و مکمل در سندروم پای بی قرار طب سوزنی است.
نکات پایانی
- اگر از داروهای زیر استفاده می‌کنید و مبتلا به سندرم پای بیقرار هستید به پزشک معالج خود، نام تمام داروها و مکمل‌های مصرفی خود را بگویید تا در صورت لزوم یک داروی دیگر برای شما تجویز کند یا دوز مصرف آن را تغییر دهد که علائم سندرم پای بیقرار را ایجاد نکند.
برخی از داروها می توانند علائم RLS را ایجاد یا بدتر کنند. مثال‌ها شامل:
- آنتی‌هیستامین‌های قدیمی مانند دیفن‌هیدرامین (Benadryl)
- داروهای ضد تهوع مانند متوکلوپرامید (Reglan) یا پروکلرپرازین (Compro)
- داروهای ضد روان‌پریشی مانند هالوپریدول (Haldol) یا اولانزاپین (Zyprexa)
- لیتیوم (Lithobid)
- مهارکننده‌های انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI) مانند فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Zoloft) یا اسکیتالوپرام (Lexapro)
- داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین (Elavil) یا آموکساپین (Asendin)
- ترامادول (Ultram)
- لووتیروکسین (Levoxyl)
- برخی بانوان باردار به علت تغییرات هورمونی ایجاد شده ممکن است به طور موقت و به ویژه در سه ماه آخر بارداری، علائم و سندرم پاهای بیقرار را تجربه کنند که یکماه بعد زایمان برطرف می‌شود.
منبع:
- تیم محتوایی طبایع
- با سپاس از دکتر الهام پارسا
- و با سپاس از پیج ترنجبین دارو (زیر نظر دکتر علیرضا یارقلی)
