معرفی کتاب طب اکبری
- کتاب طب اکبری یا تشریح طب اکبری یا طب الاکبر، به سال ۱۱۱۲ قمری تالیف شده و در واقع دورهاى كامل در علم الامراض و شناخت و درمان بيمارىهاست.
- حكيم ارزانى، اين اثر را بهعنوان ترجمهاى از كتاب ارزشمند و مشهور «شرح الاسباب و العلامات» تأليف شيخ برهانالدين نفيس بن عوض کرمانى، با حذف زوائد آن و افزودن فوائد و نكات مفيد فراوان، نگاشته است.
انگيزه تألیف کتاب طب اکبری
- مؤلف، انگيزهاش را از تأليف اثر چنين بيان مىكند: «اين منزوى زاويه خمول، بعد از تصحيح عقايد دينيه و اكتساب علوم متداوله يقينيه، چون از علم ابدان نيز بهره يافت و بر علو شأن اين فن عالى كه علمى است بس شريف و فنى بس لطيف و كدام شرافت به از اين باشد كه موضوعش بدن انسانى است كه مصداق مصدوقه «و لقد كرمنا بنى آدم» اوست، آگاهى حاصل نموده شد، نيز طبيعت در مساحت اين هنر جولان فرموده، خواست كه در اين دير نيست هستنما نسخه جامع الفوايد ترتيب دهد.
- بعد از ملاحظه كتب طبيه و صحف حكميه، به ظهور آمد كه هرچند در رسايل معتبره هذا الفن، اسباب و علامات امراض مع الكليات مذكور است، ليكن چنانچه [چنانكه] در كتاب فيض انتساب «شرح اسباب و علامات و معالجات» مستوفى مسطور گرديده، در غير آن نيست؛ بناء عليه در خاطر حقير ريخت كه اگر آن مجموعه كثير النفع كه در كمال متانت و اعتبار است جهت عموم افاده و استفاده به لسان فارسى از زبان عربى مترجم ساخته شود و با ملاحظه اينكه ترك بعضى دلايل زوايد، اولى و انسب است و فوايد ديگر كه ايراد آنها در بعضى، از قبيل لوازم باشد؛ از قانون و حاوى و اقسرائى و سديدى و موجز و ذخيره و كفايه مجاهديه و غير آن مندرج نموده آيد، احسن و اليق است».
ساختار کتاب
- كتاب طب اکبری، مشتمل بر 27 باب است كه 12 باب آن، در جلد اول و بقيه در جلد دوم گنجانده شده است و هر بابى، خود داراى چندين فصل است. فصول نيز گاه به اجزاى كوچکترى تقسيم مىشود.
- مباحث، ترتيب آنها و شيوه بحث، مطابق كتاب «شرح الاسباب و العلامات» مىباشد.
شرح محتوا کتاب طب اکبری
- باب اول، با بررسى امراض سر شروع مىشود و سپس در ابواب بعدى، امراض هر عضو بررسى مىگردد و در بيست و شش باب، امراض سر تا ناخن مطرح مىشود. باب بيست و هفتم نيز به بررسى امراض متفرقه (سوختگىها، گزيدگىها، مسموميتها و…) اختصاص دارد.
- هرچند اين اثر بيشتر با عنوان «ترجمه شرح الاسباب و العلامات» شناخته مىشود و تلقى بسيارى از دانشجويان طب سنتى و حتى برخى از اساتيد، اين است كه اين كتاب، تلخيص كتاب «شرح الاسباب و العلامات» است، ولى با مقارنه بين طب اكبرى و «شرح الاسباب و العلامات» اين نكته بهخوبى معلوم مىشود كه طب اكبرى تنها يک ترجمه صرف نيست، بلكه – چنانكه حكيم ارزانى در مقدمه اين اثر گفته – در اين اثر، از سويى بسيارى از مطالبى كه ذكر آنها خالى از فائده است، حذف شده و از سويى ديگر، فوائد بسيارى كه جاى خالى آنها در اصل كتاب حس مىشده، در جاى جاى كتاب گنجانده شده است، بلكه حتى در بسيارى از موارد حكيم ارزانى سرفصلهاى جديدى را در كتاب گشوده و مباحث تازهاى را مطرح نموده است و نيز هر جا مطلبى داراى پيچيدگى و اغماض بوده، بهصورت واضح شرح كرده است.
- علاوه بر تصحيح متن كتاب، اين كتاب داراى پاورقىهايى نسبتاً مفصل است.
- بعضى از پاورقىها به توضيحات و ترجمه عبارتهاى عربى متن اختصاص يافته و در بعضى ديگر به معادل لاتين بيمارىها اشاره شده است.
- در آخر جلد دوم نيز فهرست لغات و مصطلحات طبى، فهرست تركيبات دارويى، فهرست اعلام، اماكن، ابزارها، كتب و اوزان و مقادير آمده است.
خلاصه ای از فهرست کتاب طب اکبری
جلد اول کتاب طب اکبری
- باب اول: در امراض سر ( صداع، در سمسام، در ماشرا، در سدر و دوار و…)
- باب دوم: اندر امراض چشم( در امراض طبقه صلبیه، در اعلال طبقه مشیمیه، در اعلال شبکیه و…)
- باب سوم: در امراض گوش
- باب چهارم: درامراض بینی
- باب پنجم: در امراض زبان و دهان
- باب ششم: درامراض لپ
- باب هفتم : در امراض اسنان و لثه
- باب هشتم: در امراض حلق و لهات و مری و قصبه ریه
- باب نهم: در امراض شش و سینه
- باب دهم: اندر امراض قلب
- باب یازدهم: در امراض ثدی یعنی پستان
- باب دوازدهم: اندر امراض معده
جلد دوم کتاب طب اکبری
- باب سیزدهم: اندر امراض کبد
- باب جهاردهم: در بیماری های یرقان و در امراض طحال
- باب پانزدهم: اندر امراض امعاء
- باب شانزدهم: اندر امراض مقعد
- باب هفدهم: در امراض کلیه
- باب هجدهم: اندر امراضی که مخصوص به مثانه است و امراضی که هم از گرده افتد و هم از مثانه
- باب نوزدهم: اندر امراض که به مردان مخصوص است
- باب بیستم: در امراض صفاق و ثرب و مراق
- باب بیست و یکم: اندر بیماری هایی که به زنان مخصوص است و در رحم افتد
- باب بیست و دوم: اندر امراض که در پشت و اطراف پدید آید
- باب بیست و سوم: اندر حمیات
- باب بیست و چهارم: اندر اورام و بثور که به ظاهر بدن پدید آید و آنچه به ظاهر تن تعلق دارد …
- باب بیست و پنجم: اندر امراض مو
- باب بیست و ششم: اندر امراض اظاقیر
- باب بیست و هفتم : در امراض متفرقه
