پسته کوهی که به آن بنه نیز گفته می‌شود، پسته مخصوصی است که در برخی نواحی کشورمان دیده می شود و دارای خواص بسیار گسترده می‌باشد. میوه، برگ، صمغ ترشح یافته طبیعی (سقز) و گال‌های گیاه قسمت‌های مورد استفاده دارویی این گیاه ارزشمند و پرخاصیت است. برای آشنایی بیشتر با خواص پسته کوهی، در ادامه با ماهمراه شوید.
آشنایی با پسته کوهی یا بنه
- پسته کوهی یا بَنِه یا کُلخُنگ که در طب سنتی «حبه الخضرا» نامیده می شود، پسته مخصوصی است که در برخی نواحی کشورمان دیده می‌شود.
- ارتفاع درخت پسته کوهی تا ۷ یا ۹ متر نیز رسیده است.
- پسته کوهی یا بنه، رنگ سبز تیره دارد و کروی شکل است.
- خواص پسته کوهی تقریبا با پسته آجیل برابر است.
- مغز آن نیز شبیه مغز پسته ولی کوچکتر است.
- پسته کوهی با پسته‌های آجیلی تقریبا خاصیتی مشابه دارد.
- میوه پسته کوهی ترکیبات و ویتامین‌های مؤثری دارد و به صورت شفت است، مغز آن روغنی و سرشار از اسیدهای آمینه مقوی و به صورت تخمه مصرف می‌شود با این تفاوت که پوسته سخت آن باعث آسیب به دندان می‌شود.
- پوسته بیرونی این میوه، در جوانی سبز رنگ و قسمتی از آن قرمز رنگ، است و به صورت نیمه رسیده در اردیبهشت ماه برداشت می‌شود.
- لازم به توضیح است از درختان پسته کوهی نوعی صمغ طبیعی که به سقر معروف است، ترشح می‌شود که حاوی مواد و ترکیبات مفید فراوانی بوده و خواص درمانی بسیاری دارد.
گیاه شناسی درخت بنه (پسته کوهی)
- درخت بنه یا پسته کوهی از جنس پسته با نام علمی Pistacia Atlantics یکی از درختان بومی ایران است.
- درخت بنه در ارتفاعات رشته کوه زاگرس و مناطق کوهستانی در شرق کشور، به وفور یافت می‌شود.
- یکی از ویژگی‌های درختان بنه یا پسته کوهی، دیرزیستی این درختان است.
- ازجمله کهنسال‌ترین درختان بنه در ایران می‌توان به بنه قدمگاه رچ، بنه آرامگاه بوذرجمهر در استان خراسان جنوبی، کلخونگ کهنسال بُزپَر در بوشهر، بنه کهنسال امام‌زاده جعفر چهار طاق در استان سمنان، بنه بن‌دشت در استان فارس و بنه کهنسال و امام‌زاده جعفر در استان چهارمحال و بختیاری اشاره کرد.
- درخت بنه خود دارای انواع و گونه‌های متفاوتی است.
- اما آن‌چه شناخته شده است، بنه با پوسته ضخیم و میوه درشت‌تر است که استفاده خوراکی و روغن‌گیری دارد.
- و دیگری بنه با پوسته نازک و شکننده که به اصطلاح محلی به «بنه شَک» یا «بنشک» معروف است و در ترکیب آجیل قرار می‌گیرد.
طبع و مزاج
طبع پسته کوهی تازه، گرم و خشک و طبع پسته کوهی خشک، گرم و خشک با درجه بالاتر است به همین دلیل بیشتر در فصول سرد سال مصرف می‌شود.
خواص بنه یا پسته کوهی
برخی از مهمترین خواص درمانی پسته کوهی عبارتند از:
- همانند خواص پسته، یکی از مهمترین خواص پسته کوهی درمان خانگی کم خونی است. به این منظور می‌توانید از آن در پخت غذاها استفاده کنید.
- عصاره پسته کوهی اثرات ضد میکروبی دارد.
- عصاره تهیه شده از پسته کوهی مسکن درد کمر، درد پشت و درد قولنج است.
- کمک به درمان اسهال ساده؛ از خواص پسته کوهی است. به این منظور استفاده از دم کرده پوست و برگ پسته کوهی توصیه می‌شود.
- از خواص پسته کوهی در طب سنتی متعادل کردن طبع بدن و رفع سردی مزاج است.
- استعمال ضماد تهیه شده از پسته کوهی برای درمان ورم‌ها و زخم‌های سخت مفید است.
- پسته کوهی برای تقویت قوای جنسی مفید است. استفاده از روغن تهیه شده از پسته کوهی، به صورت مالشی به درمان سستی کمر و رفع زودانزالی کمک می‌کند.
- مصرف پسته کوهی ترک لب را معالجه و از شب کوری پیشگیری می‌کند.
- از دیگر خواص این گیاه در طب سنتی استفاده از آن برای از بین بردن ماه‌گرفتگی پوست بدن و لکه بسیار مفید است و استفاده از روغن پسته کوهی بهترین درمان است.
- پسته کوهی به درمان تکرر ادرار و قطره قطره آمدن آن کمک می‌کند.
- روغن و میوه پسته وحشی پاک کننده اخلاط سینه و ریه می باشند.
- تقویت دستگاه گوارش یکی دیگر از خواص پسته کوهی می‌باشد.
- پسته کوهی برای درمان نرمی استخوان بسیار مفید است.
- امروز زاگرس‌نشینان از میوه نارس و رسیده درخت پسته کوهی، روغن، مربا، ترشی و غذا‌های مختلفی تهیه می‌کنند.
موارد استفاده پسته کوهی
- از میوه، برگ و شیره حاصل از پسته کوهی، در صنعت داروسازی استفاده می‌شود.
- به علاوه، اندام‌های مختلف درخت پسته کوهی مصارف صنعتی گسترده‌ای دارد
- و از دانه‌های آن نوعی روغن خوراکی بسیار خوب، به دست می‌آید.
- از میوه پسته کوهی تیز به عنوان آجیلی سالم و ارگانیک استفاده می‌شود.
- همچنین صمغ (سقز) یا شیره درخت بنه (پسته کوهی) در موارد درمانی، صنعتی و تجاری بسیار کاربردی است. این صمغ حاوی خواص دارویی و درمانی فراوان است. یکی از معروف‌ترین کاربرد‌های صمغ درخت پسته کوهی در تولید آدامس، شکلات و خمیردندان و… است.
- مردمان نیمه کوچ‌نشین و روستانشین در مناطق کوهستانی و صعب العبور رشته کوه زاگرس از چوب درخت بنه برای مسقف کردن خانه‌های‌شان و از میوه آن علاوه‌بر مصارف غذایی و درمانی تسبیح می‌سازند تا با آن همیشه خدا را برای خلق چنین نعمتی ذکر گویند.
بنه را از کجا تهیه کنیم؟
فصل برداشت بنه رسیده برای گرفتن روغن یا تهیه غذا اواخر تابستان تا اواسط پاییز است.
- با این حال در طول سال میوه رسیده آن در اکثر بازار‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسد.
- اگر دنبال بنه نارس هستید، می‌توانید آن را در اوایل اردیبهشت تا اواسط خرداد از طبیعت کوهستانی زاگرس یا کوه‌های شرق کشور تهیه کنید.
- بنه کال یا نارس با طعم ترش به منظور تهیه ترشی و یا ترکیب آن بر روی ماست یا دوغ کاربرد دارد.
مضرات پسته کوهی (موارد احتیاطی و منع مصرف)
- زیاده روی در خوردن پسته کوهی، باعث زخم شدن دهان و کم اشتهایی می‌شود.
- همچنین گفته می‌شود که مصرف زیاد روزانه آن باعث بالا رفتن فشار خون خواهد شد.
طرز تهیه آب بنه یا قاتوق بنه
آب بنه یا قاتوق بنه یکی از غذا های محلی شهر های استان فارس، کرمان، خراسان جنوبی و بسیاری از استان های واقع در حاشیه زاگرس است.
مواد لازم
- برای تهیه این غذا به بنه رسیده نیاز دارید. به طور مثال برای دو نفر به ۳۰۰ گرم بنه رسیده احتیاج دارید.
- آب جوش به مقدار لازم
- پیاز: 1 عدد
- زردچوبه و نمک : به مقدار لازم
- نعناع خشک (اختیاری)
طرز تهیه
- ابتدا باید بنه‌ها را با هاون حسابی بکوبید تا حالت خمیری و آسیاب شده به خود بگیرد.
- پس از این مرحله چند قاشق آب جوش به این ماده اضافه کنید و تا می توانید، ورز دهید.
- ورز دادن و مالیدن بنه‌های کوبیده شده، ممکن است تا ۲۰ دقیقه طول بکشد.
- پس از انجام این کار روغن بنه از ماده خمیری شکل خارج می شود.
- هرچه بیشتر این خمیر را ورز بدهید، روغن بیش تری دریافت خواهید کرد.
- سپس دو تا سه لیوان آب جوش به این ترکیب اضافه کنید.
- برای جداسازی پوست های سخت بنه از آب به صافی احتیاج دارید.
- مرحله بعد باید در تابه یا قابلمه یک پیاز را کامل تفت داده و سرخ کنید.
- کمی زرد چوبه و نعناع (اختیاری) به روغن و پیاز اضافه کرده و آب بنه خود را به پیاز داغ اضافه کنید.
- در این مرحله نمک را افزوده و اجازه دهید کمی غذای شما گرم شود.
- قبل از جوشیدن آب بنه قابلمه را از روی آتش بردارید. آب بنه شما حاضر است.
- برای سرو غذا به ترب سیاه یا قرمز، انار یا رب انار، آب لیمو، سبزی تازه و نان سنگک احتیاج دارید.
- این غذا، یک غذای کامل و مقوی است که معمولاً برای ناهار یا شام مصرف می‌شود.
جالب است بدانید که این غذا جز معدود غذا های ایرانی است که برای طبخ آن از هیچ فرآورده حیوانی استفاده نمی شود. درنتیجه باید مورد توجه افراد وگان یا گیاه خوار قرار بگیرد.
