طب آیورودا چیست؟ (قسمت اول)

در برخی از مطالبی که در سایت طبایع یا سایت های دیگر خوانده اید به طب آیورودا اشاره شده است. اما طب آیورودا چیست؟ در این مطلب می خواهیم به بررسی تاریخچه و اساس طب آیورودا بپردازیم.

معرفی طب آیورودا

طب آیورودا ( Ayurveda )، یک علم باستانی و کهن و یکی از شاخه های متداول طب مکمل در آسیای شرقی است که دانشمندان و سالکان هندی طی هزاران سال، به تدریج و بیشتر از طریق مراقبه فکری و درون نگری کسب و کشف کردند . طب آیورودا از هندوستان ریشه گرفته ولی برخی طبق اسناد تاریخی معتقدند مهد طب آیورودا دهکده اولپوتا در سریلانکا می باشد.

سریلانکا تنها کشوری است که دارای وزارتخانه ای برای طب بومی است. سریلانکایی ها همیشه از قدرت شفا بخش مواد گیاه آیورودا موجود در طبیعت مطلع بوده اند. این کشور سالیان دراز است که سابقه درمان و زیبایی آیورودا، برای سالم ماندن و ظاهری زیبا غریبه را تجربه کرده اند. سریلانکا در حال حاضر طیف وسیعی از محصولات آیورودا و گیاهی از جمله محصولات آرایشی و زیبایی ، مکمل های گیاهی سلامت و داروهای آیورودا را تولید می کند.

مردم سریلانکا از قوم سینهالی هستند که قومی است هندوآریایی که از شمال هند به سریلانکا آمده‌است. پس در نهایت ریشه این طب را می توانیم به هندوها نسبت دهیم. امروزه این طب در بین مردم دنیا شناخته شده است. اشتراکات زیادی بین طب سنتی ایرانی و طب آیورودا می باشد.

معنی واژه آیورودا

واژه سانسکریت ( آیور ) به معنی زندگی و ( ودا ) به معنی دانش است و آیورودا به معنی دانش یا علم زندگی است .

فلسفه طب آیورودا

آیورودا مداخلات سبک زندگی و درمان های طبیعی را برای بازیابی تعادل بین بدن، ذهن، روح و محیط تشویق می کند. طب آیورودا معتقد است که اساس موجودیت انسان نوعی انرژی کیهانی هوشمند است که به آن آگاهی کیهانی نیز می توان گفت. فلسفه آیورودا (علم زندگی و عمر طولانی ) مشتمل بر یک سری معالجات شامل گیاهان دارویی ،‌ تغییر رژیم غذایی، مراقبه، رایحه درمانی، ماسـاژ و حرکات یوگا برای نگهداری یا بازیابی سـلامتی است.

روش های درمانی آیورودا معمولا بر پایه ترکیبات گیاهی، مواد و سنگ های معدنی هستند.

به عبارت دیگر هدف طب آبورودا حفظ سلامت با حفظ تعادل ذهن، بدن و روح و جلوگیری از بیماری به‌جای درمان آن است.

مفاهیم به هم پیوستگی جهانی، ساختار بدن (پراکریتی)، و نیروهای حیاتی (دوشا) اساس اولیه طب آیورودا هستند. اهداف درمان با از بین بردن ناخالصی ها، افزایش مقاومت در برابر بیماری، کاهش استرس و افزایش هماهنگی در زندگی به فرد کمک می کند. گیاهان متفاوتی از جمله روغن آیورودا و ادویه های معمولی، به طور گسترده در درمان آیورودا استفاده می شود.

طب آیورودا از علوم هندو و بودا ترکیبات زیادی در خود دارد. یکی از موضوعاتی که از این موارد به طب آیورودا وارد شده است، مفهوم تعادل می باشد ، به زبان ساده بر این اساس مقابله کردن با خواسته های طبیعی سبب از بین رفتن تعادل در بدن می شود که نتیجه آن به بیماری منجر می‌ شود.

بر اساس طب آیورودا اگر فردی به دنبال عمر طولانی و بدون بیماری می باشد، بهتر است تعادل را برقرار کند. وجود احساسات منفی، اضطراب و پریشانی و رژیم غذایی نامناسب از جمله علت های اصلی عدم توازن هستند. با تغییر شیوه زندگی می توانید سموم ایجاد شده از این احساسات و رژیم غذایی نامناسب را برطرف کنید و زندگی طولانی همراه با سلامتی را برای خود به ارمغان بیاورید.

طب آیورودا یک علم تکمیل است که جیوتیشا یا علوم کیهانی، داروسازی، آزمایش طبی، طب سوزنی، ماساژ، جراحی، گیاهان پزشکی و طبی، دامپزشکی و علوم مرتبط دیگر به پزشکی را در خود گنجانده است.

آیورودا با چند منطق و دلیل علمی مقدس و ارزشمند به حساب می آید. این طب در دانشکده ‌های هندوستان به عنوان یک رشته پزشکی کامل تدریس می شود. به پزشکان فعال در زمینه طب آیورودا ، آیورودیک یا وید می‌ گویند.

آیورودا همراه با علوم دیگه‌ای به عنوان Sister Science یا علومی که خواهر هم هستن شناخته می­‌شود. مثل Yoga – یوگا، Jyotish – جیوتیش ( ستاره بینی ودایی)، Vastu – واستو ( معماری ودایی) و علوم ودایی دیگر. این علوم دانشی هستند که به آدم‌ها هنر سالم زیستن و سالم باقی ماندن را آموزش داده و دست در دست هم، گوهر سلامت کامل و پایدار روح و جسم را به فرد هدیه می‌­دهند.

آیورودا می آموزاند که انسان یک جهان کوچک است، جسم انسان نیز از همان عناصر تشکیل شده است  که در طبیعت وجود دارند و همان قوانینی که در طبیعت حکم فرماست در بدن انسان نیز حکمفرما می باشد و بیشتر علل بیماری ها چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ روحی به دلیل دور شدن انسان از طبیعت و ذات خودش می باشد. هدف آیورودا این است که هر انسانی را قادر سازد تا بدنش را در ارتباط کاملا هماهنگی با آگاهی کیهانی در آورد.

طبیعت یک طرح منحصر به فرد را به هر شخص اختصاص داده که در زبان سانسکریت پراکریتی(prakriti) خوانده میشود. معنی پراکریتی “طبیعت” یا “خلقت اولیه” است. ساختمان بدنی اولیه هر فرد یا پراکریتی در طول زندگی بدون تغییر، همانگونه که بطور ژنتیکی مشخص شده است باقی می ماند.

پراکریتی به شما می گوید که طبیعت مایل است چگونه زندگی کنید. بر پایه آیورودا، بدن شما از اینکه چه چیزی برایش سودمند و زیان آور است، آگاه می باشد، زیرا طبیعت غرایز درست را از بدو تولد در آن بر جای نهاده است.

آنگاه که این گرایش های ذاتی را درک نمایید، پی خواهید برد که با کوششی ناچیز از طرف شما، فیزیولوژی بدن به تنهایی قادر به دستیابی به تعادل می باشد. کوچکترین عدم تعادل در سیستم بدن، بذر بیماری های آینده را می افشاند.

آیورودا با ارائه نقاط ضعف و قوت هر طبعی به ما توانایی می دهد که رهیافت خاص خویش را در پیشگیری از بیماری انتخاب کنیم. با آگاهی از پراکریتی خود، می توانید از آن بیماری بر حذر باشید که بیشترین میزان استعداد ابتلا به آن را دارا می باشید.

درمان با آیورودا سعی می کند سلامتی بدن را تقویت کند و هدف آن مبارزه با بیماری نمی باشد.

آیورودا معتقد است طبیعت تمام احتیاجات مورد نیاز برای حفظ سلامتی را در اختیار انسان گذاشته است، هنگامی که انسان عاقلانه تصمیم می گیرد، طبیعت پاداش او را به شکل سلامتی و خوشبختی می دهد و در غیر اینصورت، زندگی بدون توازن منجر به بیماری می شود.

ارکان اصلی جهان هستی از دید طب آیورودا

در طب سنتی ایرانی جهان هستی و بدن انسان بر چهار رکن استوار شده است که به ارکان اربعه که همان آب، آتش، هوا و خاک می باشند ولی در فلسفه طب آیورودا همه چیز در جهان از 5 عنصر اساسی تشکیل شده است: آب، آتش، هوا، زمین و فضا که به پنچامهابوتا شهرت دارند. هر کدام از این عناصر که در ساختار مخلوقات غالبتر باشند، آن را به عنوان جزء اصلی تشکیل دهنده آن موجود می شناسیم.

این عناصر به صورت زوج با هم ترکیب می شوند و سه خصلت عمده به نام دوشا یا سرشت را ایجاد می کنند که در بدن هر شخص یکی از این سرشتها غالب شناخته می شود و برای پیشگیری و درمان بیماری ابتدا باید این خصلت ها شناخته و معین شوند.

سرشت ها در واقع همان مشخصات فیزیکی، فکری و احساسی هر انسان هستند که در وجود همگان دیده می شوند. ساختار جسمی و ذهنی انسان در هنگام انعقاد نطفه در اثر ترکیب سه دوشا که خود را در سلولهای جنسی متجلی می سازد، تعیین می شود. این ساختار پایه برای هر فرد در تمام عمرش ثابت می ماند. این سه دوشا را به نامهای واتا،پیتا و کافا تقسیم بندی می کنند که هر یک از این سه گروه احتیاجات غذایی خاصی دارند و نیازمند برنامه و شیوه زندگی متفاوتی هستند.

دوشا به چه معناست و چند قسم دارد؟

دوشا یک کلمه  سانسکریت است و از واژه «دوش » یعنی « خطا » و «تخریب و فساد »گرفته شده است و منظور از آن نیرویی است که در صورت بی تعادلی، موجب تخریب و فساد سیستم حیاتی می شود.

معنای دیگر آن «ساختار »، « اصل عملکردی » و «خلط» بوده که در طب سنتی مترادف  «مزاج » است و البته به آن تیپ بدنی هم می گویند.

دوشاها توارثی هستند و از طریق ژن منتقل می شوند . بعضی افراد سه دوشایی هستند ؛ چون در این نوع تیپ هر سه دوشا تأثیر گذار هستند فرد از بیشترین شانس حفظ تعادل برخوردار است و البته یک امتیاز منفی هم دارند و آن این است که در صورت عدم تعادل باید هر سه دوشا را به خط در آورند. احتمال این نوع دوشا در نوزادان بیشتر است و به مرور زمان یک یا دو تا از دوشاها بر بقیه غالب می شوند و قدرت را به دست می گیرند

سرشت واتا (فضا یا هوا، برابر با سیستم عصبی)

تمامی حرکات بدن را کنترل می کند (اتر + هوا )

• افراد با سرشت یا طبع واتا لاغر اندام.
• پوست خشک و چروک.
• اغلب ضعف قدرت تصمیم گیری دارند اما خلاقیت فکری و توانایی ذهنی بالایی دارند.
• در حرکات و گفتار بسیار سریع هستند.
• عصبانی، مضطرب، بی خواب.
• مستعد ذات الریه و یبوست هستند.
• دارای دندان های نامنظم.
• بد کار کردن دستگاه گوارش.
• احساس گرسنگی.
• خواب سبک و مقطعی یا بی خوابی.
• اشتیاق، سرزندگی و قدرت تخیل قوی.
• هیجان زدگی و حالات متغیر.
• فراگیری سریع اطلاعات تازه و نیز فراموشی سریع آموخته ها.
• گرایش به نگرانی، خستگی زودرس و ظهور انفجاری انرژی روانی و جسمانی دارند.

سرشت پیتا (آتش، معادل آنزیم ها) 

کنترل سوخت و ساز را بعهده دارد (آتش + آب)

• افراد با سرشت پیتا دارای بدن گرم.
• رنگ پوست روشن یا سرخ و سفید.
• اغلب همراه با کک و مک.
• عدم تحمل نور آفتاب و هوای گرم.
• دارای رنگ مو بور، قهوه ای روشن یا سرخ.
• اندام متوسط و متناسب.
• میزان تاب و توان معمولی.
• پوست چرب.
• گرسنگی و تشنگی شدید و دستگاه گوارشی نیرومند و دارای اشتهای زیاد.
• سریعا به وقایع پیرامون خود واکنش نشان می دهند یا به عبارت دیگر برون گرای شدید.
• زرنگ، علاقمند به چالش و مبارزه طلب.
• قدرت ذهنی بالا و قاطعیت، شیوه بیان دقیق و شمرده.
• مستعد ابتلا به تب و بیماری های التهابی هستند.

سرشت کافا (زمین و آب، معادل مخاط) 

مسئول کنترل ساختار بدن است (آب+ خاک). افراد با سرشت کافا در نقطه مقابل واتا قرار دارند:

• افرادی خونسرد و ثابت و پایدار چه از نظر جسمی و چه از نظر روحی.
• بخشنده.
• خوش برخورد.
• پوست خنک.
• نرم و ضخیم و رنگ پریده و غالبا چرب.
• بدنی محکم و نیرومند با قدرت جسمانی زیاد و مقاوم.
• برخوردداری از انرژی پایدار.
• کندی و موزون بودن در عمل.
• بی علاقه به ورزش و تحرک و اغلب دچار اضافه وزن.
• کندی در جذب اطلاعات جدید ولی برخورددار از حافظه خوب.
• خواب سنگین و ممتد.
• کندی عمل گوارش و میزان گرسنگی اندک.
• داشتن شخصیت مهربان، صبور و با گذشت.
• گرایش به احساس تملک و راحت طلبی دارند.
• غذاهای پرچرب و پرنمک می خورند.
• مستعد ابتلا به سرماخوردگی و عفونت سینوس هستند.

مولفه های طب آیورودا

طب آیورودا دارای 8 مولفه می باشد. به تعبیر طب آیورودا پزشکی بر 8 قسمت است که عبارتند از:

1. کیاچیکیتسو: پزشکی عمومی، طب بدن و جسم.
2. کومارا برتیا (اطفال): بحث در مورد مراقبت های قبل از تولد و پس از تولد از نوزاد و مادر، روش های بارداری، انتخاب جنسیت، هوش و فطرت کودک و بیماری های دوران کودکی و مامایی.
3. شلی تنترا: تکنیک های جراحی و استخراج اشیا خارجی.
4. شلی کتنترا (گوش و حلق و بینی): درمان بیماری های گوش، چشم، بینی، دهان و…
5. بهتاوییدی: داشتن آرامش خاطر داشتن و روحیه مثبت و شاداب.
6. آگاداتنترا / ویشاگارا-وایرود تانترا (سم شناسی): شامل مواردی در مورد اپیدمی ها، سموم موجود در حیوانات، سبزیجات و مواد معدنی است. همچنین شامل موارد و نکات کلیدی برای شناخت ناهنجاری ها و پادزهرهای آن ها است.
7. رسین­تنترا: جوان سازی و تقویت کننده ها برای افزایش طول عمر، عقل و قدرت.
8. وجی­کرناتنترا: داروهای افرودیزیاک (داروی عشق، ماده‌ای است که مایهٔ افزایش میل جنسی می‌شود.) و روش های درمانی برای افزایش حجم و زنده ماندن اسپرم و لذت جنسی. همچنین با مشکلات ناباروری (برای کسانی که امیدوار به بارداری هستند) و رشد معنوی (تبدیل انرژی جنسی به انرژی معنوی) نیز سر و کار دارد.

اجزای بدن از دید طب آیورودا

طبق آیورودا، بدن انسان از بافت (dhatus)، مواد زائد (malas) و مواد بیولوژیکی (doshas) تشکیل شده است. داتوس (dhatus) خود بر هفت جزء است:  پلاسما (rasa)، خون (rakta)، عضلات (māmsa)، چربی (meda)، استخوان (asthi)، مغز (majja) و منی است.

همچنین بیست گونا (gunas) وجود دارد که در تمام مواد ذاتی هستند. گونا در ده جفت دسته بندی می شود: سنگین و سبک، سرد و گرم، تر و خشک، کند و تیز، پایدار و متحرک، نرم و سخت، غیرلغزنده و لغزنده، صاف و زمخت، جز و کل و چسبناک و مایع.

ادامه مطلب را در قسمت دوم بخوانید.

منبع: تیم تولید محتوای طبایع