خوز و خوزی در منابع طب سنتی ایران

خوز و خوزی و کتاب هایشان به نام شوسماهی و جامع الخوز به كرات به عنوان مرجع در منابع مهم پزشکی قدیم در اسلام و ایران مورد استفاده قرار گرفته اند ولی متاسفانه امروزه در دسترس نمی باشند.

در این مطالعه چهار كتاب «القانون فی الطب» ابن سینا، «الحاوی» رازی، «الجامع المفردات الاغذیه و الادویه» ابن بیطار و «الصیدنه» ابوریحان بیرونی برای اولین بار مورد استقصای كامل قرار گرفت و كلیه ارجاع های مربوط به خوز و خوزی بطور کامل مشخص گردید. مطالعه حاضر نشان داد، در كتاب الحاوی 217 بار، در كتاب القانون 16 بار، در كتاب الجامع 44 بار و در كتاب الصیدنه 17 بار به خوز و خوزی ارجاع داده شده است. با توجه به جملاتی مانند «اجتمعت الخوز»، «قالت الخوز قاطبه»، «قیل فی جامع الخوز»، «الخوز فی شوسماهی» و «قیل فی شوسماهی الخوز»، به نظر می رسد كه برای اولین بار در تاریخ پزشكی، دانشمندان مكتب پزشكی جندی شاپور یا گروهی از آنان، نظرات و آراء خود را كه بر آن اجماع داشته اند در یك یا چند كتاب مدون نموده و برای بشریت به ودیعت نهاده اند. همچنین با توجه به بعضی از ارجاع های مستقیم بیرونی و ابن بیطار به خوز و خوزی که بدون ذکر منبع واسطه است، این احتمال وجود دارد که برخی از کتاب های خوزیان در مناطق مختلف، حتی در اندلس آن روز، در دسترس بوده است