معرفی انواع مسمومیت های غذایی و دارویی
مسمومیت (intoxication) عبارت است از اختلالاتی که بعد از ورود هر گونه مواد مضر از راه های مختلف به بدن به وجود می آید. در اصطلاح به این مواد سم گویند.
مسمومیت از راه های مختلف به وجود می آید که عبارتند از:
- مسمومیت غذایی (food poisoning): شایع ترین نوع مسمومیت از طریق غذا و خوردن و آشامیدن می‌باشد.
- گازی: یکی دیگر از انواع مسمومیت از طریق گازهایی مانند مونواکسید کربن و گازهای شیمیایی است.
- دارویی: مسمومیت دارویی بعد از مسمومیت غذایی، رایج ترین نوع مسمومیت است.
- سموم: کشاورزان از سموم دفع آفات در مزارع و باغات استفاده می کنند. در صورت استفاده ناصحیح و بیش از حد آن ممکن است، سلامت افراد جامعه را به خطر بیاندازند.
ما قصد داریم این بحث را در دو قسمت ارائه دهیم. در این قسمت ما به معرفی مسمومیت های مواد خوراکی و علائم آن ها و در قسمت بعدی درمان آن به روش های طب سنتی خواهیم پرداخت. مسمومیت های مواد خوراکی می تواند شامل مسمومیت های دارویی و مسمومیت های به وسیله سموم نیز باشد. پس با ما تا انتهای مطلب همراه باشید.
مسمومیت‌های غذایی در فصل تابستان بسیار شایع است. مسمومیت غذایی و دارویی مشکلی است که بسیار خطرناک است. که در بسیاری از موارد منجر به فوت می گردد.
مسمومیت غذایی بیماری ناشی از غذا یا آب آلوده به پاتوژن ها (باکتری ها و ویروس ها)، انگل ها یا سموم است. این موضوع می تواند ناشی از خوردن میوه ها و سبزیجات شسته نشده یا خوردن گوشت خام، مرغ و غذاهای دریایی باشد.
گاهی اوقات ممکن است غذاهای معمولی توسط باکتری ها (میکروب ها) آلوده شوند. این میکروب ها با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند و تحت شرایط ویژه می توانند سبب مسمومیت غذایی شوند.
غذاهای مسموم کننده ممکن است بو یا مزه ناخوشایندی نداشته باشند. با وجودی که اکثر مسمومیت های غذایی معمولا ظرف 24 ساعت برطرف می شوند، اما بعضی از آن ها می توانند کشنده باشند.
مسمومیت غذایی می تواند همچنین در اثر آلودگی غذا با مواد افزودنی، فلزات سنگین ( سرب، آرسنیک، جیوه و کادمیوم)، باقیمانده سموم دفع آفات نباتی و سایر مواد سمی که در مراحل تولید، نگهداری و فرآوری غذا تولید می شوند (مانند نیتروزامین و آفلاتوکسین) ایجاد شود.
بسیاری از مواد شیمیایی خانگی سمی هستند، حتی اگر طبق دستورالعمل از آن ها استفاده کنید. پاک کننده های خانگی نیز هرگز نباید مخلوط شوند، زیرا می توانند گازهای سمی ایجاد کنند.
به عنوان مثال، مخلوط سفید کننده (وایتکس) و آمونیاک، گاز کلرامین تولید می کند که می تواند بینی، گلو و ریه ها را تحریک کند و در غلظت های زیاد، استنشاق کلرامین می تواند منجر به مرگ شود.
مواد شیمیایی رایج خانگی عبارتند از: ضد یخ، روغن موتور، رنگ لاتکس، باتری ها، پاک کننده های همه منظوره، سفید کننده، آفت کش ها و غیره. بلع یا استنشاق این مواد شیمیایی می تواند باعث ایجاد شرایط جدی تا تهدید کننده زندگی، حتی مرگ شود.
مسمومیت با الکل زمانی اتفاق می افتد که مقادیر زیادی الکل در مدت زمان کوتاهی مصرف شود. این می تواند منجر به طیف گسترده ای از علائم و عوارض، از جمله تشنج، سیانوز (رنگ آبی به دلیل کمبود اکسیژن در خون) و هیپوترمی (دمای پایین بدن) شود.
مسمومیت با الکل یک وضعیت جدی است. درصد بالایی از الکل خون می‌تواند باعث شود که قسمت‌هایی از مغز که از تنفس، ضربان قلب و سایر عملکردهای حیاتی پشتیبانی می‌کنند، خاموش شوند
مسمومیت دارویی (یا مصرف بیش از حد دارو) شایع ترین نوع مسمومیت در بزرگسالان است. زمانی اتفاق می افتد که مواد مخدر مورد سوء استفاده قرار می گیرند یا به مقدار زیاد مصرف می شوند.
هنگامی که برخی از داروها مانند تیلنول (استامینوفن) با دوز بسیار زیاد مصرف شوند، می توانند کبد را تحت تأثیر قرار دهند و کبد قادر به متابولیسم (تجزیه) داروها نمی باشد. در انجام این کار، مسمومیت دارویی می تواند نحوه عملکرد کبد را تغییر دهد و باعث آسیب یا نارسایی غیرقابل برگشت کبد شود.
مقادیر بیش از حد سایر داروها ممکن است به سیستم های مختلف اندام (مانند کلیه ها) آسیب برساند یا عملکردهایی مانند تنفس یا گردش خون را سرکوب کند.
علائم مسمومیت غذایی
بسته به نوع مسمومیت غذایی، علائم می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. در صورتی که شما دچار حداقل سه مورد از علائم زیر شدید، باید نسبت به درمان اقدام کنید. علائم معمول عبارتند از:
- سرگیجه و خواب آلودگی.
- غش.
- حالت تهوع و استفراغ.
- اسهال.
- کهیر.
- ناراحتی معده و گرفتگی معده.
- زخم یا قرمزی اطراف دهان.
- آبریزش یا کف کردن.
- مشکل در تنفس.
- سردرد.
- تب.
- تشنج.
- اشک چشم.
- گرفتگی شکمی.
- مشکلاتی در خوردن غذا و بی‌اشتهایی.
- فلج عضلانی.
- ضعف، رنگ پریدگی و بی حالی.
- بزاق بیش از حد.
- از دست دادن بخشی از بینایی.
- سردرگمی ذهنی.
- عرق کردن.
- خشکی دهان.
علائم مسمومیت ناشی از برخی باکتری ها، ویروس ها و انگل ها
باکتری‌ها شایع‌ترین علت مسمومیت ها هستند. باکتری های مختلفی می توانند مسمومیت غذایی ایجاد کنند و اکثر نشانه های ایجاد شده در اثر مسمومیت غذایی مشابه عفونت های ویروسی دستگاه گوارش هستند. بنابراین شناسایی ویروس های ایجاد کننده مسمومیت های غذایی، بدون کشت مدفوع غیر ممکن است.
متداول ترین باکتری هایی که مسمومیت غذایی ایجاد می کنند عبارتند از: سالمونلا، کلستریدیوم بوتولینوم، کلستریدیوم پرفرنژنس، استافیلوکوک طلائی و ایی کولای(E.Coli)، شیگلا، یرسینیا و باسیلوس سرئوس.
مسمومیت های غذایی ناشی از سالمونلا: سالمنولوزیس عفونتی است که بوسیله باکتری سالمونلا ایجاد می شود.
برخی از مواد غذایی که این نوع مسمومیت در اثر مصرف آن ها دیده شده است عبارتند از: گوشت، مرغ، تخم مرغ، ماهی دودی و شیر خشک.
احتمال آلودگی غذاهای با محتوای پروتئینی بالا (مانند شیر، صدف خوراکی) با گونه خاصی از این باکتری به نام سالمونلا تیفی (عامل تب تیفوئید) وجود دارد.
همچنین پس از مصرف غذاهای پخته ای که قبل از مصرف مجدد خوب گرم نشده اند یا سرد مصرف شده اند، ممکن است این نوع مسمومیت بروز نماید. علایم و نشانه های این مسمومیت با تاخیر ظاهر می شود. یعنی ممکن است 12 تا 24 ساعت بعد از مصرف غذای آلوده، علایم در فرد مسموم بروز نماید.
علایم و نشانه های این مسمومیت ها شامل سردرد، تب، خستگی، تهوع، استفراغ، اسهال آبکی شدید، کم شدن آب بدن، ضعف و درد شکم می باشند.
مسمومیت های غذایی ناشی از کلستریدیوم بوتولینوم: بوتولیسم نوعی مسمومیت غذایی است که توسط سم (toxin) تولید شده توسط کلستریدیوم بوتولینوم که یک باکتری بی هوازی است ایجاد می شود و از نوع مسمومیت های غذایی شدید و کشنده می باشد.
این میکروب ممکن است در فرآورده های غذایی و غذاهای خانگی که بصورت ناصحیح تهیه شده اند و یا در شرایط غیربهداشتی و نامناسب نگهداری شده اند، ایجاد شود.
برخی از مواد غذایی که این نوع مسمومیت در اثر مصرف آن ها دیده شده است عبارتند از: سوسیس، کالباس، کنسرو ماهی، کنسرو ذرت، کنسرو لوبیا ،کشک خانگی و عسل خام خالص (بوتولیسم نوزادان). به همین علت به نوزادان زیر یک سال نباید عسل داده شود.
گرچه این نوع مسمومیت نادر است ولی اغلب کشنده می باشد. علایم و نشانه های این مسمومیت با تاخیر ظاهر می شود. یعنی ممکن است 12 تا 24 ساعت بعد از مصرف غذای آلوده، علایم در فرد مسموم بروز نماید.
علایم و نشانه های بوتولیسم شامل تاری دید، دوبینی، افتادگی پلک فوقانی، عدم توانایی حرکتی، اختلال تکلم، لکنت زبان، سختی بلع، و خشکی و درد گلو می باشند.
سایر علایم می تواند به صورت خشکی دهان، یبوست، بند آمدن ادرار (احتباس ادراری) بروز نماید. بیمار معمولا هوشیار و بدون تب می باشد. مهمترین اقدام درمانی در این مسمومیت تجویز سریع ضد سم (Anti toxin) در مرکز درمانی می باشد. در صورت عدم درمان ممکن است فرد مسموم در اثر فلج تنفسی فوت نماید.
مسمومیت های غذایی ناشی از کلستریدیوم پرفرنژنس: بخش بزرگی از همه گیری های ناشی از این مسمومیت در اثر خوردن گوشت و غذاهای گوشتی و مرغ می باشد. آلودگی غذاها با مدفوع انسان ها یا حیوانات آلوده به این باکتری، یا از طریق تماس منابع غذایی با خاک، گرد و غبار و زباله آلوده ایجاد می شود.
غذاهای پخته شده و خام، می توانند با این باکتری آلوده شوند. این غذا ها شامل گوشت و مرغ خام و پخته شده و آبگوشت یا عصاره گوشت می باشد.
گرده میکروب با گرمای پختن غذا زنده مانده و اگر غذا به اندازه کافی سرد نشود، این هاگ به میکروب تبدیل می شود و سپس میکروب در گرما تکثیر و تولید سم می نماید.
باید توجه داشت که برای پیشگیری از تولید سم، مصرف غذا باید بلافاصله پس از پختن باشد و یا در صورت عدم مصرف غذا، حتما غذا در یخچال نگهداری شود. زمان شروع علایم پس از مصرف غذای آلوده 6 تا 24 ساعت می باشد.
علایم این مسمومیت شامل دردهای شکمی که ممکن است با تب همراه باشد، تهوع و استفراغ نادر است. در این مورد دوره نهفتگی کوتاه (1تا 6 ساعت) می باشد.
مسمومیت های غذایی ناشی از ای کولای E-coli: گونه های خاصی از باکتری ایی کولای که مولد تولید سموم روده ای می باشند به عنوان یکی از عوامل مسمومیت های غذایی شناخته شده اند. این باکتری عامل اصلی ایجاد اسهال مسافرتی است.
برخی از مواد غذایی که این نوع مسمومیت در اثر مصرف آن ها دیده شده است عبارتند از: پنیر، ماهی آزاد و شیر خشک. البته هر غذایی که به نحوی با این باکتری آلوده شده باشد می تواند در مصرف کننده ایجاد مسمومیت کند.
علایم و نشانه های مسمومیت غذایی ناشی از ای کولای شامل تب، لرز، سردرد، درد شکمی، درد عضلانی، اسهال شدید و آبکی می باشد. استفراغ ، کم شدن آب بدن و شوک (مشابه بیماری وبا ) در برخی موارد مشاهده می شود.
مسمومیت های غذایی ناشی از استافیلوکوک طلائی: این نوع مسمومیت غذایی به اندازه سالمونلوزیس شایع است. علت مسمومیت ، سم روده ای تولید شده توسط انواع خاصی از استافیلوکوک طلائی می باشد. مصرف شیر و سایر خوراکی های آلوده مهمترین علت بیماری است. علت آلودگی غذا می تواند تماس ترشحات بینی ،گلو و دست افراد آلوده به میکروب باشد. به همین علت افرادی که در تهیه و تولید مواد غذایی فعالیت می کنند باید کارت بهداشتی سلامت داشته باشند. چرا که غذا بعد از پختن، در حین برش یا خرد کردن می تواند آلوده شود.
فراورده های گوشت و مرغ، سس ها، آبگوشت ، شیرینی های خامه ای یا کرم دار، سالاد ماهی، شیر، پنیر (غذاهای با محتوای پروتئینی بالا) از جمله مثال های مربوط به مسمومیت غذایی با استافیلوکوک می باشد.
علایم و نشانه های مسمومیت عبارتند از استفراغ ناگهانی، دردهای شکمی و اسهال. در موارد حاد ممکن است خون و بلغم در مدفوع ظاهر شود. در این نوع مسمومیت بر خلاف نوع سالمونلایی تب نادر بوده و مرگ کمتر روی می دهد.
مسمومیت های غذایی ناشی از شیگلا: این نوع مسمومیت ها در اثر آلودگی غذاهایی مانند سیب زمینی، ماهی تون، میگو، بوقلمون ، سالاد ماکارونی، شیر، لوبیا، سرکه سیب ایجاد می شود. مهمترین علامت این نوع مسمومیت غذایی اسهال شدید می باشد.
مسمومیت های غذایی ناشی از یرسینیا: این نوع مسمومیت ها در اثر آلودگی غذاهایی مانند انواع گوشت ، شیر و شیر کاکائو غیر پاستوریزه ایجاد می شود.
مسمومیت های غذایی ناشی از باسیلوس سرئوس: سم تولید شده از میکروب باسیلوس سرئوس عامل ایجاد مسمومیت های غذایی با علایم اسهال و تهوع و استفراغ می باشد. تماس غذا با خاک و غبار آلوده به میکروب می توان سبب بروز این نوع مسمومیت گردد. این نوع مسمومیت ها در اثر آلودگی غذاهایی مانند انواع برنج، خردل، خوراک گوشتی، خوراک سبزیجات، سوپ و سس ایجاد می شود.
مسمومیت غذایی ناشی از انگل‌ها: مسمومیت غذایی به دلیل انگل‌ها به اندازه ی مسمومیت غذایی به دلیل باکتری ها رایج نیست اما انگل‌هایی که از طریق غذا منتشر می‌شوند بسیار خطرناک هستند.
توکسوپلاسما، انگلی است که بیشتر در مورد این بیماری دیده می‌شود. انگل‌ها می‌توانند طی سال‌های طولانی در دستگاه گوارش انسان زندگی کنند بدون آنکه انسان متوجه حضور آن‌ها شود .
با این حال در صورتی که انگل‌ها در روده‌ی افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و همچنین خانم‌های باردار مستقر شوند، آن‌ها را در مواجه با بیماری های خطرناکی قرار می‌دهند.
علائم شدید که نیاز به مراجعه فوری به مراجع درمانی دارند
برخی از افراد بیشتر از بقیه در اثر مسمومیت آسیب پذیر خواهند بود. افرادی که بیماری خود ایمنی دارند، زنان باردار، افراد سالمند و کودکان در خطر بیشتری برای جذب عفونت و مبتلا شدن به این بیماری قرار دارند.
- اسهال خونی یا اسهالی که بیش از سه روز طول بکشد.
- استفراغ مکرر (که می تواند منجر به کم آبی شدید بدن شود).
- تب بالا (دمای بیش از 38.5 درجه).
- مشکلاتی در تکلم و بینایی.
- وجود خون در ادرار.
- علائم کم آبی (دهان یا گلو بسیار خشک، ادرار کم یا بدون ادرار، یا سرگیجه).
روش های درمانی مسمومیت های غذایی را می توانید در مطلبی با عنوان «درمان مسمومیت های غذایی و دارویی به کمک طب سنتی» بخوانید.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع
