معرفی گیاه جنتیانا
گیاه جنتیانا یا جنطیانا(به انگلیسی Gentianیا Gentiana ) یکی دیگر از گیاهان دارویی پرخاصیت است که با نام های دیگری مانند کوشاد، سپاسی، دواء الحیه، جنتیانـا ژانسیان، ژانسیانا، جنتیانه، کف الذئب، دواء الخیه و قبطی الملک نیز شناخته می شود. در کتب طب سنتی ایران با نام کوشاد آورده شده است. تعدادی از انواع جنتیانا را در شکل زیر مشاهده می کنید.
این گیاه دارای گونه های فراوانی می باشد معمولا در کوه ها و مناطق مرطوب در فصل بهار به صورت خودرو می روید. مهم ترین قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه آن است. جنتیانا را می توان به شکل های دم کرده، جوشانده، عصاره، ضماد، روغن و تنتور استفاده کرد. طعم جنتیانا تلخ و بوی آن نامطبوع است.
ریخت شناسی گیاه جنتیانا
جنتیانا یک گیاه با تنوع زیاد می باشد که دارای شکل های ظاهری متفاوت هستند. شکل برگ ها و ارتفاع ساقه ها نیز متفاوتند و برخی گونه ها تا ارتفاع 1/5 متر نیز رشد می کنند.
آن ها گیاهان یک ساله، دو ساله و چند ساله هستند. برخی از آن ها همیشه سبز هستند، برخی دیگر نیستند.
جنتیانا ها دارای برگ هایی با چیدمان مخالف هستند که گاهی اوقات به صورت روزت یعنی به صورت دایره ای دور ساقه در یک ارتفاع هستند.
گل های شیپوری شکل معمولا آبی تیره یا لاجوردی هستند ، اما می توانند سفید، کرم، زرد یا قرمز باشند. بسیاری از گونه ها از نظر رنگ گل چند شکل هستند و دارای گل هایی با رنگ های مختلف هستند. بیشتر گل ها پنج تایی هستند و دارای پنج لوب در تاج و پنج کاسبرگ هستند. تعداد کمی از گونه ها دارای چهار تا هفت قسمت گل هستند. تاج بین لوب ها چین هایی به نام plicae دارد. تخمدان اکثرا بیجا و دارای غدد شهد است.
ریشه آن ها ضخیم، گوشتی و به رنگ زرد تیره یا قهوه ای مایل به قرمز است و دارای طعمی تلخ و بوی نامطبوع است. زمان محصول برداری از گیاه دو ساله از خرداد ماه تا آبان به طول می انجامد.
میوه جنتیانا یک کپسول مخروطی شکل است که تا 6 سانتیمتر می‌باشد و با دانه‌های متعدد است.
خاستگاه گیاه جنتیانا
این گیاه در اغلب مناطق کوهستانی و معتدل آسیا، اروپا و آمریکا به صورت خودرو رشد می کند. منشا و دامنه اصلی این گیاه سلسله کوه های آلپ و دیگر کوه های اروپا می باشد. برخی از گونه ها نیز در شمال غربی آفریقا، شرق استرالیا و نیوزیلند وجود دارند.
گونه های گل آبی در نیمکره شمالی غالب هستند و گونه های گل قرمز در آند غالب هستند. گونه های سفید گل در سراسر طیف جنس پراکنده هستند اما در نیوزیلند غالب هستند.
ترکیبات شیمیایی گیاه جنتیانا
کوشاد دارای ماده ای شیمیایی بنام آماروجنتین می باشد که بسیار تلخ است . بطوریکه اگر این ماده را با ۵۰۰۰ قسمت آب مخلوط کنیم هنوز هم طعم تلخ آن حس می شود . ترکیبات دیگر این گیاه بشرح زیر می باشد : جنتوپیکرین (ژانسیوپیکرین)، جنتوپیکروزید ، جنتامارین( ژانسیامارین)، جنتی سین(ژانسی زین)، اسید جنتی سیک( اسید ژانسی زیک)، جنتونوسید، قندهای مختلف، گلیکوزیدهای تلخ، گلیکوزیدهای سکویریدوئیدی و ایریدوئیدی، گزانتون ها، مونوترپن آلکالوئید، پلی فنل و فلاون ها، تانن ، اسانس ، پکتین و چربی
طبع گیاه جنتیانا
طبع ریشه گیاه جنتیانا گرم و خشک است.
خواص گیاه جنتیانا
- معروف ترین خاصیت جنتیانا تقویت کننده و درمان کننده مشکلات دستگاه گوارشی است. مواد تلخ این گیاه ترشح بزاق دهان را تحریک کرده و باعث بهبود عملکرد گوارشی می‌شوند.
- تقویت کننده معده.
- ضد التهاب و ضد تورم و کاهنده درد و علائم آرتریت و روماتیسم.
- افزایش دهنده اشتها.
- افزایش دهنده گلبول های قرمز و سفید خون و درمان کننده کم خونی.
- درمان کننده بیماری های عفونی.
- تقویت سیستم ایمنی بدن.
- تب بر.
- درمان کننده بیماری مالاریا.
- بهبود دهنده نقرس.
- خشک کننده رطوبت و بخارات اضافی بدن.
- کاهنده فشار خون.
- تقویت کننده بدن.
- برطرف کننده اختلالات قاعدگی مانند خونریزی بیش از حد، آمنوره یا احتباس طمث یا همان عدم خونریزی قاعدگی.
- باز کننده انسداد روده ها.
- مدر.
- رفع کننده لکه های پوستی.
- تسکین دهنده درد.
- تصفیه کننده خون.
- صفرا آور.
- معرق.
- درمان کننده بیماری های دهان مانند ورم و التهاب گلو.
- برطرف کننده خارش های پوستی.
- رفع کننده ناراحتی های عصبی.
- ضد اسهال.
- ضد گاز های معده و روده و نفخ.
- ضد کرم.
- کمک به درمان آنفولانزا.
- برطرف کننده ورم طحال.
- درمان کننده بیماری های کبد.
- کمک به درمان دیابت.
- کمک به درمان سرطان پوست.
- التیام دهنده زخم ها.
- قابض.
- درمان کننده مسمومیت با سم حیوانات.
- کمک به درمان بیماری ویتیلیگو، پیسی، برص، بهق .
- درمان آمنوره یا احتباس طمث.
- کمک به درمان هپاتیت.
- تقویت کننده قلب.
- برطرف کننده خستگی‌های روحی و ضد استرس و ضد افسردگی.
- تسهیل کننده عمل دفع و درمان یبوست.
- تسکین دهنده دردهای سیاتیک.
- درمان کننده التهاب بینی، گلو و برونش ها و درمان سینوزیت.
طریقه مصرف گیاه جنتیانا
همانطور که گفتیم از این گیاه به صورت دم کرده، جوشانده، عصاره، ضماد، روغن و تنتور استفاده می شود.
- برای تهیه جوشانده جنتیانا ۲۰ گرم ریشه جنتیانا خرد شده را در یک لیتر آب جوش ریخته و به مدت ۲۰ دقیقه کمی بجوشانید سپس آن را از صافی عبور دهید.
- برای دمنوش جنتیانا پنج گرم ریشه جنتیانا را در لیوان آب جوش بریزید و بگذارید چند ساعت بماند. سپس آن را صاف کرده و استفاده کنید.
- عصاره جنتیانا با خیساندن ریشه آسیاب شده در آب تهیه می شود و برای درمان التهاب و تورم اعضای داخلی, مثل معده و کبد مفید است.
- برای تهیه تنتور، باید مقداری از ریشه گیاه را به مدت چند هفته در الکل یا سرکه خیس کنید.
- برای تهیه ضماد عصاره و یا پودر جنتیانا به صورت ضماد جهت تسکین دردهای مفصلی استفاده می شود.
- مصرف روغن به دو صورت خوراکی و موضعی می باشد.
- پودر ریشه با سرکه برای نیش حیوانات سمی مانند عقرب و افعی چاله ای استفاده می شود. ریشه جنتیانا با فلفل و سداب نیز پادزهر سموم حیوانات بود.
- برای قطع خونریزی بیش از حد قاعدگی چودر جنتیانا و حنا را به کف دست بمالید.
- نوشیدن پودر ریشه با عسل و آب ولرم و استفاده از هومول ریشه باعث سقط جنین می شود. هومول به شیاف واژینال یا مقعدی اطلاق می شود. در این شکل، عصاره گیاه خیس شده به پارچه آغشته می شود و سپس به عنوان شیاف استفاده می شود.
- ضماد جنتیانا به همراه سرکه برای بهق مفید است.
عوارض و موارد منع مصرف گیاه جنتیانا
- افراد مبتلا به فشار خون بالا می بایست از مصرف این گیاه خودداری نمایند.
- افراد دچار زخم روده، زخم معده و اثنی عشر از مصرف این گیاه اجتناب نمایند.
- مصرف بیش از اندازه باعث تحریک معده می شود و باعث استفراغ و حالت تهوع می شود.
- استفاده از ریشه جنتیانا برای خانم‌های باردار و مادران شیرده ممنوع می باشد.
منبع: تیم تولید محتوای طبایع
