درمان اصولی کلسترول و چربی خون بالا

هیچ شده است که در یک جمع خانوادگی از سوزش یا داغ شدن کف پا یا سرگیجه خود بعد از خوردن یک غذای چرب شکایت کنید؟ معمولاً تعداد زیادی آقا و خانم دکتر که در این گونه جمع‌های ایرانی وجود دارند! به شما خواهند گفت که چربی خونتون بالا رفته یکم آبلیمو و آبغوره همراه آب بخور، بهتر میشی و احتمالاً نسخه‌های دیگری نیز برایتان خواهند پیچید. اما به راستی قصه چربی خون چیست؟

به چه علت چربی و کلسترول خون، افزایش می‌یابد؟

علل تغذیه‌ای

• کمبود مصرف غذاهای حاوی فیبر (میوه و سبزی).
• افزایش مصرف غذاهای چرب و به ویژه غذاهای آماده (fast food).
• افزایش سهم استفاده از «سرخ کردن» به عنوان یک روش طبخ به جای سایر روش‌های پخت و پز.
• افزایش مصرف خوراکی‌هایی مانند برنج، ماکارونی، تخم مرغ، آجیل های بوداده، انواع نوشابه‌ها، سس های چرب و …. که اثر منفی بر کارکرد صحیح کبد دارند.
• استفاده از روغن های ناسالم به جای روغن‌های سالم

2) علل روحی و روانی

باید توجّه داشته باشید که هر استرسی می‌تواند باعث افزایش چربی خون شود؛ اصطلاح «چربی خون عصبی» که در بین مردم زیاد شنیده می‌شود؛ حکایت این نوع از افزایش چربی خون است. بی خوابی نیز می‌تواند اثر مشابهی داشته باشد.

3) کم بودن فعالیت بدنی

4)  یبوست

5) ضعف تدریجی کبد

ضعف کبد به عنوان تنظیم کننده اصلی چربی خون در طول زندگی بر اثر عادات غلط تغذیه ای و روش‌های ناصحیح زندگی میتواند منجر به افزایش چربی خون شود.

مفهوم افزایش کلسترول یا چربی خون در طب سنتی

به نظر می‌رسد چربی خون اخلاط غلیظ و سردی هستند که به دلایل مختلف در بدن تولید می‌شوند. به نظر می‌رسد که کلسترول بیشتر در افراد گرم مزاج و تری گلیسیرید بیشتر در افراد سردمزاج بالا می‌رود.

 افزایش چربی خون چه علائمی دارد؟

به نظر می رسد که عمده علایم افزایش چربی خون ناشی از دو عامل است؛ یکی سنگین و غلیظ شدن خون که باعث کندی حرکت آن در عروق می‌شود و لذا باعث اختلال خونرسانی و کمبود نسبی اکسیژن در بافت‌ها خواهد شد و دیگری، افزایش حرارت بدن در اثر افزایش صفرا. این علایم به طور خلاصه عبارتند از:

• احساس سنگینی، خستگی یا کوفتگی در بدن
• خواب آلودگی
• سوزش و احساس افزایش حرارت نقاط مختلف بدن به خصوص کف پا که معمولاً در شب تشدید می‌شود:
  ممکن است پرسیده شود که اگر چربی خون ناشی از اخلاط غلیظ و سرد است چرا احساس حرارت و سوزش؟ پاسخ این است که در افزایش چربی خون به دلیل وجود این خلط ها، در برخی جاها- به ویژه در رگ های انتهاهای بدن که سردترند و نیز در زمان هایی مانند شب که هوا سردتر است و جریان خون، کند تر- حرکت خون کند می‌شود و نوعی انسداد نسبی در مسیرهای عروقی به وجود می آید که این مسأله باعث به دام افتادن حرارت در این مواضع و عدم توزیع یا دفع مناسب آن می‌شود و درواقع بدون افزایش واقعی حرارت، فرد احساس داغی می‌کند. لذاست که می‌بینیم حتّی وقتی با دادن داروهای گرم مناسب، چربی خون را کاهش می‌دهیم، فرد علیرغم مصرف داروهای گرم، احساس خنکی و راحتی می‌کند.
• دردهای نسبتاً مقاوم به درمان در ناحیه ساق و کف پا (و گاهی هم در سایر نواحی بدن).
• سردردهایی که معمولاً به صورت سنگینی سر خودنمایی می‌کند.
• خشکی و یا تلخی دهان.
• سرگیجه و گاهی وزوزگوش.
• سردرد، سنگینی، خواب آلودگی، طپش قلب و علایمی از این دست، پس از مصرف غذاهای چرب؛ و تسکین این علائم با مصرف موادی مثل آبغوره، آبلیمو یا سرکه.
• افزایش تعریق بدن.
•  ورم و پف کردن صورت.

نکات مهم

نکته۱: ذکر علائم فوق به این معنا نیست که تمام کسانی که دچار افزایش چربی خون می‌شوند همه علائم فوق را بروز می‌دهند؛ بلکه اغلب، تنها بعضی از علائم را دارند. بسیاری از افراد هم هستند که علیرغم چربی خون بالا، هیچ علامت خاصی ندارند و به طور اتفاقی، با انجام تست های آزمایشگاهی، متوجه مشکل خود می‌شوند.

نکته۲: بالا بودن چربی خون بر روی قند خون، اثر هم افزایی دارد و لذا این مساله می‌تواند علایم دیابت را تشدید کند.

قبل از بحث در مورد روش‌های درمانی افزایش چربی خون باید به این سوال اساسی پاسخ گفت: آیا هر دارو یا غذایی که طبعی خنک دارد، باعث کاهش چربی خون می‌شود؟

پاسخ این سوال منفی است. متاسفانه دیده‌ایم که بسیاری از اهل فن نیز چون افزایش چربی خون را عیناً معادل افزایش صفرا می دانند، برای درمان آن اقدام به تجویز انواع خنکی می کنند که می تواند در برخی بیماران مثل بیماران بلغمی مزاج باعث عوارض مختلف و حتی تشدید بیماری اصلی شود. لذا باید توجه داشت که:

۱- بسیاری از داروهای «صفرابٌر» هستند که طبع گرمی دارند ولذا در درمان بیماران سردمزاج که دچار افزایش چربی خون شده اند، باید از این گونه داروها استفاده کرد همانطور که بسیاری از غذاها یا داروهای با طبع سرد هم هستند که باعث افزایش چربی خون می شوند؛ برای مثال ماکارونی طبع سردی دارد اما به علت انسدادی که در کبد ایجاد می‌کند و مانع از دفع صحیح صفرا می‌شود و نیز با ایجاد یبوست، عملاً باعث افزایش صفرا و چربی خون می شود چنانکه بسیاری از افراد هستند که با خوردن ماکارونی احساس تلخی در دهان خود می‌کنند.

۲- در بسیاری از موارد، در درمان بیماران احتیاجی نیست که بر روی کاهش صفرا متمرکز شویم و عملاً با تجویز داروهایی که باعث کاهش استرس، تقویت کبد، تقویت معده، رفع یبوست و مانند آن می‌شوند؛ می توان چربی خون را کاهش داد. برای مثال شاید «بابونه» که طبع گرم و خشکی دارد را نتوان به عنوان داروی ضدّ چربی مطرح کرد؛ اما اگر برای یک فرد بلغمی مزاج که استرس زیادی دارد و به واسطه بلغم زیاد دچار ضعف کبد و معده و یبوست هم هست؛ بابونه تجویز کنیم؛ به تدریج، اعصابش آرام می شود؛ معده و کبد او تقویت می شوند و با کاهش رطوبت روده، یبوست نیز به تدریج بر طرف می‌شود؛ به این ترتیب عملاً با تجویز یک دارو که طبع صفراوی دارد(گرم و خشک) چربی خون این فرد کنترل خواهد شد.

نسخه ها و نکات درمان کلسترول بالا در طب سنتی

تذکر: چنانکه گفتیم در تجویزها باید به وضعیت مزاج بیمار توجه کامل داشته باشیم لذا همه نسخه های ارایه شده برای همه بیماران مفید نیستند امّا سعی شده بیشتر به مواردی پرداخته شود که جنبه عمومی تری دارند.

۱–  اولین اقدام برای درمان، رفع یبوست است. چربی خون در بسیاری از بیماران، تنها با همین اقدام کنترل می‌شود.

۲- هر گونه استرس یا بی‌خوابی بیمار باید با تنظیم و کنترل شود.

۳- بیمار باید تا می‌تواند از مصرف غذاهای سرخ کردنی و چرب و غذاهای آماده، انواع سس‌های کارخانه ای و مانند آن‌ها فاصله بگیرد.

۴- بهتر است مصرف تخم مرغ در این بیماران حداقل در طول دوره درمان، به هفته‌ای یک عدد و آن هم ترجیحاً تخم مرغ رسمی و به صورت آب پز عسلی (5 دقیفه در آب در حال جوش) محدود شود.

۵- انجام حداقل ورزش روزانه برای کنترل چربی خون بسیار مفید است. ورزش علاوه بر کاهش چربی بد خون، چربی‌های مفید را نیز افزایش می‌دهد.

۶- حتّی المقدور، مصرف میوه و سبزیجات در رژیم غذایی بیمار افزایش و مصرف شیرینی و قند مصنوعی کاهش یابد.

7- در صورت اضافه وزن، حتماً وزن خود را کاهش دهید.

8- نوع گوشت مصرفی: توصیه پزشکان امروزی برای مبتلایان به افزایش چربی خون آن است که از گوشت سفید استفاده کنند. در صورت دسترسی به گوشت سفید سالم و تازه، این توصیه می‌تواند حداقل در کوتاه مدت مدّ نظر قرار گیرد؛
اما با توجه به وضعیت بازار گوشت سفید، ما این کار را توصیه نمی‌کنیم مگر در افرادی که واضحاً با مصرف گوشت قرمز – مشخصاً گوشت گوسفند – احساس افزایش حرارت بدن می‌کنند که شاید بهتر باشد مدتی نسبت به ترک مصرف آن اقدام نمایند. اما در مجموع و در صورت اقدامات درمانی مناسب، نیازی به ترک مصرف گوشت قرمز نیست؛ اگر چه میزان منطقی مصرف آن، یعنی هفته ای ۳-۲ وعده را باید رعایت نمود.

9- روغن مصرفی: متاسفانه باید گفت که بدون هیچ تردیدی روغن‌های مایع موجود در بازار رسمی کشور باعث افزایش چربی خون می‌شوند. به این ترتیب که اگر روغن‌های جامد، بیشتر باعث افزایش کلسترول خون می‌شوند؛ روغن های مایع، باعث افزایش تری گلیسرید خون می‌شوند که کنترل و درمان آن به مراتب سخت تر است. بنابراین جایگزینی روغن های مایع به جای روغن‌های جامد عملاً هیچ گونه تاثیری در کاهش چربی خون نخواهد داشت؛ بلکه مشکل را پیچیده تر می‌کند.

پس چه روغنی بخوریم؟

 در حد اقتضای این مقاله، به سراغ معرفی مختصر روغن‌های مفید می‌رویم:

روغن زیتون خالص: این روغن، بدون هیچ تردید بهترین روغنی است که می‌توان مصرف کرد. روغن زیتون:

• چربی‌های مضر خون (کلسترول و تری گلیسرید) را کاهش می‌دهد.
• چربی مفید خون (HDL) را افزایش می‌دهد.
• یبوست مزاج را برطرف می کند.
• رسوبات عروقی و از جمله عروق قلبی را پاک می‌کند.

 اما باید توجه داشت که:

۱- این روغن، بسیار لطیف است و باید آن را با حوصله و با کمترین شعله، به کار برد.

۲- متاسفانه بیشتر روغن زیتون های موجود در بازار، روغن خالص نیستند و در آن‌ها تقلب و ناخالصی فراوان است. پیدا کردن روغن زیتون با کیفیت بالا کمی سخت است و البته کمی هم گران.

روغن حیوانی: که به نام روغن پاک یا روغن زرد هم بین مردم معروف است نیز از بهترین روغن‌ها برای مصرف است؛ اما باید به چند نکته در مورد آن توجه کرد:

• روغن مناسب، روغنی است که از شیر گاو گرفته شود (روغن شحم گاو) و نه روغن گوسفندی.
•  افراد بالای ۵۰ سال، نباید شب‌ها روغن حیوانی مصرف کنند.
• به علّت طبع گرم این روغن، بهتر است در فصول گرم و به ویژه در گرم مزاجان، مصرف آن کاهش یابد.

روغن کنجد: اگر روغن کنجد به شیوه صحیح گرفته شود؛ برای انواع مصارف مناسب است. اگر چه متاسفانه روغن کنجدهای موجود در بازار تا به حال نتوانسته اند اثرات درمانی خوبی از خود نشان دهند.

تذکر: به جز روغی زیتون خالص که یک استثناء محسوب می شود؛ هیچ روغنی حتی بهترین روغن‌ها هم نباید زیاد مصرف شوند.

چربی خونتان را با خوردن این خوراکی‌ها کنترل کنید

 چند نسخه ساده را ذکر می‌کنیم:

• همراه شام یا نهار 5 عدد زیتون میل کنید (ترجیحاً تلخ و کم نمک)
• خوردن 5 شاخه کوچک شوید تازه آخر غذا، یا ترکیب آن با ماست به عنوان میان وعده یا پخت شوید پلو: شوید تری گلیسرید را بیشتر کم می‌کند، اما بهتر است طولانی مدت از آن استفاده نکنیم زیرا روی بینایی اثر منفی دارد.
• تخمه آفتابگردان بدون نمک: هم کلسترول و هم تری گلیسرید را کاهش می‌دهد.
• جو و جودوسر خالص: در قالب ماء الشعیر طبی، آش و سوپ جو  و … نیز موجب کاهش کلسترول و تری گلیسرید می‎‌شود. غیر پرک باشد بهتر است.
• کنگر فرنگی و بامیه هم گزینه‌های مناسبی می‌باشند.
• زرشک: مصرف متعادل دم کرده یا مصرف عصاره طبیعی آن برای کاهش چربی خون بسیار مفید است؛ اما مصرف کننده باید طبعی گرم و معده ای قوی داشته باشد.

حرف پایانی…

به تجربه ثابت شده است که نیازی نیست ضرورتاً داروهایی تجویز کنیم که به پایین آوردن چربی خون معروف شده‌اند؛ بلکه همین قدر که رفع یبوست و استرس کرده عدم تعادل مزاج بیمار را درمان کنیم مشکل حل خواهد شد. چنین کاری برای پزشکان با تجربه کار سختی نخواهد بود…