نمک از نظر مزاج‌شناسی دارای مزاج گرم در درجه دوم و خشک در درجه دوم یا سوم است که باعث هضم غذا، رفع سنگینی معده، باز کردن گرفتگی‌های کبد و طحال و از بین بردن عفونت و ورم معده است؛ نمک، مسهل بلغم و سودا و زرداب و دافع رطوبات لزج و گرفتگی‌ها و سوءهاضمه و فساد غذا در معده و نیکوکننده رنگ صورت است. اما مصرف چه مقدار و چه نوع نمکی این خواص و منافع متعدد را به‌همراه دارد؟! آیا مراد از منابع طب سنتی و منابع روایی از “نمک” همین نمک‌های تصفیه‌شده موجود در بازار کشورمان یا نمک دریا و یا نمک هیمالیا توصیه‌شده از سوی عده‌ای به نام طب سنتی است؟!
قبل از مطالعه متن، لطفاً بخوانید!
این متن براساس مطالعات و شواهد جمع آوری گردیده است و خواهشاً بدون دلیل و مدرک مکتوب، جبهه‌گیری ننمایید، اگر این مطلب را قبول داشتید که از درک و منطق بالای شما خوشحال و خرسندیم، در غیراین صورت، همه افراد می‌توانند آزادی در مصرف مواد غذایی داشته باشند، اما تبلیغ یک ماده تنها با اکتفا بر گفته‌ها و شنیده‌ها و باورهای غلط، اشتباهی غیرجبران است. در واقع هدف اصلی از مجموعه طبایع، ارائه مطالب درست و اثبات شده و آشنایی شما با باورها و غلط‌های رایج است.
دیدگاه مزاجی رازی در باب مصرف نمک
نمک طبعی گرم و بسیار خشک دارد:
- به هضم غذا کمک می‌کند و از عفونت خون جلوگیری می‌کند، زیان چربی‌ها را رفع می‌کند.
- نمک برای مزاجهایی که رطوبت زیاد دارند، به شرط نداشتن فشار خون و بیماری‌های قلبی، خوب و سازگار است.
- در مقابل نمک برای اشخاص لاغر زیان آور است و باید مصرفش را کم کنند.
- اگر افراد لاغر برای افزایش اشتها نمک میخورند باید با خوردن چربی سالم، گوشت و حلوای بادام و شکر و گلاب، ضرر نمک را رفع کنند.
- مصرف نمک در افرادی که مبتلا به خارش و خشکی پوست و ریزش مو و لک‌های پوستی هستند، ممنوع است.
- برای اصلاح غذای خوش نمک باید کره یا روغن حیوانی بدان اضافه نمود.
- میزان سدیم حدود چهل درصد نمک است. امروزه سدیم موجود در نمک، به عنوان عامل خطر بیماری‌های قلبی و فشارخون شناخته شده است و میزان بیش از دو هزار و سیصد میلی‌گرم سدیم یعنی حدود دو قاشق چایخوری نمک، افزاینده ریسک این بیماری‌ها می‌باشد.
- غذاهای کنسروی و فرآوی شده، انواع شور و ترشی و غذاهای دریایی نمک سود شده، حاوی میزان زیادی نمک هستند و باید از آن‌ها پرهیز کرد.
- این منع مصرف برای افراد لاغر سوداوی با مزاج خشک و پوست‌های خشک و تیره، بسیار جدی است و می‌تواند این اختلالات را تشدید کند، برای این افراد طعم دهنده‌های دیگر، مانند انواع رب‌ها، آبلیموی تازه و سبزیجات خشک و سکنجبین‌ها، جایگزین خوبی برای طعم دادن به سالادها هستند.
- البته اعتدال و مصرف به جا از نمک هم خوب است، اما برخی نیز، آنقدر در مصرف نمک تفریط می‌کنند که بدن دچار کاهش سدیم و پتاسیم و عوارض مختلف آن می‌شود.
- و نکته آخر این که برخلاف تصور، همه نمک‌ها یکسان نیستند و حتی درجه گرمی و خشکی آن در مناطق مختلف متفاوت است.
میزان مصرف نمک باید به چه اندازه باشد؟
بدن برای سوخت و ساز خود به حدود 5 گرم نمک روزانه احتیاج دارد، پس نه حذف کامل آن درست است و نه مصرف بی رویه آن.
یک قاشق چایخوری (قاشق‌های خیلی کوچکی که برای استکان به کار می‌رود) سرپرُ نمک حاوی 1.8 گرم نمک است و یک قاشق مرباخوری سرپرُ حاوی 10.1 گرم نمک است! دقیق دقیق!
حال به نمکی که در غذا می‌ریزید یا قبل و بعد غذا مصرف می‌کنید توجه داشته باشید (حالا هر نوع نمکی) و با مدیریت مصرف نمک و حذف نمک سفره از بیماری‌های زیر در دلبندتان جلوگیری نمایید:
- پوکی استخوان
- بیماری‌های بدخیم گوارشی به خصوص معده
- فشارخون
- عطش و تحریک پذیری
- آسیب شبکیه
- اختلالات ادراری
یادتان باشد غذاهای فرآوری شده مثل انواع کنسرو، سس، سوسیس، کالباس، همبرگر و … اسنک‌ها مانند چیپس، پفک و … مقادیر قابل توجه و غیرقابل کنترل نمک را در خود جای داده‌اند!! حتی نان، غلات، پنیر و … حاوی نمک هستند.
- البته یادتان باشد زیاده‌روی در نمک معدنی، نمک دریا و نمک هیمالیا هم می‌تواند همین عوارض را در پی داشته باشد.
- و میزان نمک توصیه شده قبل و بعد از غذا بسیار بسیار کم است، در حد نوک قاشق چایخوری خیلی کوچک.
بالاخره نمک دریا خوبه یا بد؟
طی سال‌های اخیر به‌واسطه تبلیغات گسترده برخی افراد برای جایگزین کردن «نمک دریا» با نمک‌های تصفیه‌شده یددار، شاهد افزایش مصرف نمک دریا در سطح جامعه هستیم که عموماً از دریاچه ارومیه و دریاچه قم و … به بخش‌های دیگر کشور سرازیر می‌شود.
نظر پزشکان
و از طرفی، شاهد ضدیت بیش از پیش برخی پزشکان و تبلیغات تلویزیونی با مصرف این نوع نمک هستیم؛ دلیل عمده پزشکان برای عدم مصرف نمک دریا، وجود برخی فلزات سنگین و املاح بیش از حد مجاز در این نوع نمک است؛ از طرفی اکثر نمک‌های عرضه شده در بازار نمک‌هایی هستند که از ساحل دریا و یا قسمتی از دریاچه که آب آن کشیده شده است، جمع آوری و در کیسه بسته بندی میشوند و به این ترتیب، ضایعات کارخانه‌ها، فاضلاب خانگی، انواع آلودگی‌های معدنی همراه این نمک به خانه و غذای شما وارد می‌شود؛ چرا که دور شدن از ساحل و پیدا کردن نقطه فاقد آلودگی و جمع آوری و تبخیر آب آن منطقه بسیار هزینه بر است و تکنولوژی قوی‌تری را می‌طلبد که در ایران وجود ندارد.
نظر طرفداران استفاده از نمک
این در حالی است که طرفداران استفاده از نمک دریا هم استدلال‌های خود را برای مصرف آن بیان می‌کنند؛ استدلال‌هایی از این قبیل که نمک دریا، فشار خون را کاهش داده، طبیعی است و انسان در آن دست نبرده و ید شیمیایی به آن اضافه نشده است!
اما آیا منابع طب سنتی هم «نمک دریا» را تأیید می‌کنند؟!
در مورد هر مطلبی که به سلامت مردم مرتبط است باید با احتیاط صحبت کرد و باید حداقل یک منبع معتبر مکتوب وجود داشته باشد.
در این خصوص، به کتاب مخزن الادویه، یکی از معتبرترین کتب طب سنتی ایران، بخش مربوط به نمک (باب ملح) استناد می‌کنیم:
حکیم بلند‌آوازه و طبیب حاذق ایرانی، مرحوم «محمد‌حسین عقیلی خراسانی» در کتاب «مخزن‌الادویه» در صفحه 1621 می‌نویسد: «…و بدترین همه نمک به مصنوع از «آب دریا» است و این با اندک تلخی و حدّت می‌باشد زیاده از املاح دیگر» و بهترین نوع نمک را نمک معدنی یا همان «سنگ نمک سفید و شفاف» می‌داند که به نمک اندرانی معروف است.
“نمک دریا” که به دلیل داشتن مواد معدنی و املاح، روزگاری پست‌ترین نوع نمک از منظر حکمای ایرانی بوده است متأسفانه امروز به‌دلیل تبلیغات نادرست از سوی عده‌ای به اسم طب سنتی، مصرف آن در حال افزایش است؛
در مورد نمک هیمالیا چه می‌دانید؟
این نمک خواص درمانی ویژه‌ای دارد، اما قبل از بیان این خواص، بهتر است ابتدا به مضرات آن بپردازیم:
- زیاده روی در مصرف نمک هیمالیا، به دلیل مقادیر بالای سدیم، باعث فشار خون بالا می‌شود.
- زیاده روی در مصرف نمک قرمز هیمالیا، باعث اِدم در افراد مبتلا به نارسایی قلب، سیروز کبد و بیماری‌های کلیوی می‌شود.
- از طرفی میزان ید آن بسیار کم است و مداومت در مصرف روزانه آن احتمالاً موجب بروز عوارض کمبود ید خواهد شد.
خواص نمک صورتی
نمک صورتی خواص مختص به خود را دارد که قبل از خرید نمک صورتی بهتر است به صورت کامل از آن مطلع شوید. از مهم ترین خواص آن میتوان به پاک‌کنندگی برای کمک به تمیزکردن و نرم کردن پوست، کمک به کاهش وزن با دفع آب اضافه از سلول‌ها، کمک به مدیریت گرفتگی عضلانی و … اشاره کرد.
اما موارد مصرف نمک هیمالیا
در صورت نداشتن آلرژی، به عنوان لایه بردار، دئودورانت و درمان آکنه، شوره سر و پاکسازی سینوس به کار می‌رود.
- پس درست است که نمک هیمالیا هم مصرف خوراکی و هم موضعی دارد، اما به دلیل غنی بودن از املاح، بهتر است مصرف آن به شکل دارویی باشد و در طب سنتی نیز بیشتر خاصیت دارویی دارد تا مصرف خوراکی روزمره.
پس بالاخره چه نمکی مصرف کنیم؟
بدترین نوع نمک از منظر طب سنتی به دلیل داشتن املاح و ناخالصی‌های زیاد (مانند منگنز) و وجود آلودگی‌های دریایی، نمک دریاست خصوصاً نمک بدست آمده از دریاچه‌های ارومیه و قم و به خاطر وجود این آلودگی‌ها و مواد سرطانزا، بهتر است در صورت تمایل به مصرف نمک دریا، این نمک تصفیه و استریلیزه شود، که در حال حاضر فقط کارخانه‌ای در اهواز با برند دلفین شروع به تصفیه نمک دریا نموده است که ید اضافه شده به آن شیمیایی نیست.
البته نوع بدون ید یا با میزان ید مشخص آن هم عرضه می‌شود (بحث تبلیغ برند نیست فقط معرفی یک مارک معتبر به افرادی است که مصرانه تمایل به مصرف نمک دریا دارند).
بهترین نمک از منظر طب سنتی، نمک معدنی یا نمک حاصله از سنگ نمک با ویژگی‌هایی همچون « سفیدی و شفافیت» است که حتماً باید از مکان معتبر تهیه و هر چه شفاف‌تر باشد، بهتر است، در حال حاضر خلوص معادن نمک جهرم و گرمسار و سمنان بالاتر است و جهرم یکی از بهترین نمک‌های خوراکی معدنی را تولید می‌کند (قابل توجه استان فارسی‌های عزیز) که در صورت درشت بودن ذرات نمک، میتوانید خودتان مجدد آسیاب کنید؛
نکته قابل توجه:
متاسفانه به دلیل نگهداری نادرست اغلب نمک‌ها که خانواده‌ها به اسم یددار استفاده می‌کنند، این نمک‌ها بسیار کم ید دارند،چرا؟
چون نور و حرارت خیلی سریع ید را از بین می‌برند و مردم گمان می‌کنند نمک یددار استفاده می‌کنند، در حالی که افزودن نمک در ابتدای طبخ یا ریختن در ظرف‌های شفاف، باعث از بین رفتن ید می‌شود.
در این ویدئو دکتر علیرضا یارقلی متخصص طب ایرانی در برنامه طبیب شبکه سوم سیما، درباره چگونگی انتخاب نمک خوراکی از دیدگاه طب سنتی و این که آیا مصرف نمک دریا صحیح است یا خیر، نکات بسیار جالبی بیان می‌کنند.
حرف پایانی…
در پایان و در جمع‌بندی این مطلب میتوان گفت که مصرف «نمک دریا» تصفیه نشده، هم از منظر پزشکی مدرن و هم از منظر منابع طب سنتی کشورمان، نمک مناسبی برای مصرف نیست و بهترین نوع نمک برای مصرف روزانه، نمک معدنی است که آسیاب و نرم شده باشد.
همچنین باید توجه داشت که سنگ نمک‌های شفاف که در طب ایرانی مورد تأیید هستند، حاوی پتاسیم، ید طبیعی تا حد 5 میلی‌گرم در هر گرم، آهن، منگنز، منیزیم، کلسیم و روی هستند؛
توجه توجه: اما باید توجه کرد که نمک‌های معدنی معتبر در صورت تصفیه نشدن یا دارای مقادیر کم ید و یا فاقد ید هستند که در صورت مصرف مداوم آن‌ها باید مراقب بود که دچار اختلالات کمبود ید از جمله گواتر نشوید و اگر واقعا نگران رسیدن ید کافی به بدن خود هستید، از نوع نمک معدنی تصفیه شده استفاده نمایید، نمک را حتما در آخر طبخ اضافه کرده یا موقع مصرف مقداری روی غذا بپاشید و نمک را در ظروف غیرشیشه‌ای نگهداری کنید تا نور به آن نرسد. چون نور و حرارت، ید را از بین می‌برند.
